Η Αλεξάνδρα Χριστακάκη και ο Νίκος Μπελαβίλας αναλύουν τους λόγους που οδήγησαν στην καταγραφή των ιστορικών αυτών μαρτυριών, τη διαχρονική αξία των μεταλλευτικών μνημείων, αλλά και τα εργασιακά διδάγματα ενός ιστορικού ελληνικού σωματείου
Κάποια παιδιά δεν μεγαλώνουν παίζοντας. Είναι γνωστό, απ’ άκρη σ’ άκρη της γης. Προτού φτάσει η Ελλάδα να μιλά σήμερα για μια μακρινή, χρονικά και χιλιομετρικά, πραγματικότητα, το θέμα αφορούσε και τα δικά της παιδιά.
Η Αλεξάνδρα Χριστακάκη συνάντησε κάποια από αυτά, ενήλικες πλέον, οι οποίοι τη δεκαετία του ’50 και του ’60 μεγάλωσαν όχι σε αλάνες και γειτονιές, σχολεία και αυλές, αλλά μέσα στα σκοτάδια μεταλλείων, σέρνοντας βαγονέτα, τοποθετώντας δυναμίτες στα φουρνέλα, φορτώνοντας καράβια ή στήνοντας ξυλοδεσιές σε οικοδομές εργατικών κατοικιών.
Μεγάλωσαν όχι σε αλάνες και γειτονιές, σχολεία και αυλές, αλλά μέσα στα σκοτάδια μεταλλείων.
Η ιστορία των μεταλλείων της Σερίφου, ενός από τα δεκάδες νησιά του Αιγαίου που επιβίωσαν χάρη στον ορυκτό πλούτο τους σε καιρούς δίσεκτους, συνδιαλέγεται με το παρόν, διεκδικώντας ένα μέλλον όχι αυτονόητο για όλους.
Ομως, γιατί αυτή η ιστορία αφορά το σήμερα; Πώς συνδέεται με τα σύγχρονα εργασιακά κεκτημένα; Και πώς αναδεικνύει την πολιτιστική, αρχαιολογική και εργασιακή ιστορία της χώρας;
Η υπογράφουσα το βιβλίο «Στα σπλάχνα της Σερίφου» (Εκδόσεις Πυξίδα) και ο καθηγητής Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και επιστημονικός υπεύθυνος της μελέτης ΕΜΠ-Δήμου Σερίφου για τα μεταλλευτικά μνημεία της Σερίφου, Νίκος Μπελαβίλας, αναλύουν στην «Κ» τους λόγους που οδήγησαν στην καταγραφή των ιστορικών αυτών μαρτυριών, τη διαχρονική αξία των μεταλλευτικών μνημείων, τα εργασιακά διδάγματα ενός από τα ιστορικά ελληνικά σωματεία, αλλά και γιατί στην περίπτωση της Σερίφου ο πολιτισμός πρέπει να πρυτανεύσει έναντι του real estate.
«Η παιδική μου ηλικία ήταν παιδεμός, όχι ανεμελιά» – Απόσπασμα
– Κύριε Μπελαβίλα, υπήρχαν μεταλλεία και σε άλλα νησιά του Αιγαίου. Τι διαφοροποιεί την περίπτωση της Σερίφου;
Ν.Μ: Πράγματι, μεταλλεία – ή πιο ορθά, ορυχεία, δηλαδή σημεία εξόρυξης όχι μόνο μετάλλων αλλά και πολλών βιομηχανικών ορυκτών – υπήρχαν σε περισσότερα από 30 νησιά του Αιγαίου, σε περίπου 200 τοποθεσίες, για περίπου έναν αιώνα, από τα μέσα του 19ου έως τα μέσα του 20ού.
Είναι η μακροβιότερη μεταλλευτική εγκατάσταση συνεχούς λειτουργίας υπό την ίδια – γαλλική – εταιρεία στο Αιγαίο: σχεδόν 80 χρόνια.
Η Σέριφος διέθετε κυρίως ορυχεία σιδηρομεταλλεύματος. Τι την καθιστά ξεχωριστή; Είναι η μακροβιότερη μεταλλευτική εγκατάσταση συνεχούς λειτουργίας υπό την ίδια – γαλλική – εταιρεία στο Αιγαίο: σχεδόν 80 χρόνια. Επίσης, πρόκειται για μία εταιρεία διοικούμενη αποκλειστικά από μία οικογένεια βιομηχάνων, τους Grohmann. Δεν υπάρχει αντίστοιχο παράδειγμα στο υπόλοιπο Αιγαίο. Το φαινόμενο παρατηρείται μόνο στο Λαύριο, όπου επίσης μια γαλλική εταιρεία λειτούργησε διαρκώς για 120 χρόνια, κυρίως υπό τους Serpieri. Παρεμπιπτόντως, η κύρια εταιρεία της Σερίφου, η “Serifos-Spiliazeza”, ήταν θυγατρική της εταιρείας του Λαυρίου και οι Grohmann ξεκίνησαν ως εργολάβοι των Serpieri.
O Γιώργος Λιβάνιος.– Ενα από τα αξιοπρόσεκτα στοιχεία σε αυτή τη ζοφερή ιστορία είναι μια διαφαινόμενη περηφάνια στα λόγια των μαρτύρων για τη δράση του σωματείου τους. Ποια η σημασία αυτής δράσης τότε και διαχρονικά;
Α.Χ: Οι μεταλλωρύχοι της Σερίφου μιλούν με λόγια επαινετικά για το σωματείο γιατί ήταν αυτό που κατάργησε την εργασία τους στις στοές «από ήλιο σε ήλιο», που καθιέρωσε με την ματωμένη δική τους εξέγερση, στις 21 Αυγούστου του 1916, το 8ωρο στην Ελλάδα. Το αίμα τεσσάρων μεταλλωρύχων στο Μεγάλο Λιβάδι της Σερίφου κατάργησε μια μεσαιωνική εργασιακή συνθήκη. Υπάρχει η μαρτυρία της γιαγιάς Αννας Ρώτα, συζύγου και κόρης συνδικαλιστή μεταλλωρύχου, που μας λέει πως όσους είχαν ρολόγι δεν τους έπαιρναν στην δουλειά. Πως γινόταν διαλογή καθημερινά τα χαράματα έξω από τις στοές με μια σιδερόβεργα για το ποιοι εργάτες θα δουλέψουν. Οι άτυχοι επέστρεφαν πεζή στα χωριά τους. Δυο ώρες ποδαρόδρομο, ταπεινωμένοι και με την αγωνία του μεροκάματου την επόμενη μέρα.
Το σκοτάδι, η υγρασία και η μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας με την επιφάνεια του εδάφους σε κάνουν να αναλογιστείς τις συνθήκες εργασίας αυτών των ανθρώπων, που με την λάμπα ασετυλίνης έμπαιναν στις «στοές του θανάτου».
Στο σωματείο οι μεταλλωρύχοι βρήκαν το αποκούμπι στα ατυχήματα, γιατί η εταιρεία δεν έδινε αποζημιώσεις, δεν πλήρωνε νοσήλεια. Με τα χρήματα από το Ταμείο Αλληλεγγύης μετέφεραν τους «πετρωμένους» (τους εργάτες που τραυματίζονταν, όταν κατέρρεαν οι στοές) στη Σύρο και την Αθήνα. Με τα χρήματα του Σωματείου και με τον έρανο των κατοίκων μαζεύτηκε το ποσό για τα εισιτήρια προκειμένου να φύγουν από το νησί οι ξένοι εργάτες το 1963, όταν έκλεισαν με πτώχευση οριστικά τα μεταλλεία της Σερίφου. Υπάρχει η συγκλονιστική μαρτυρία της Κατερίνας Δουγέκου για το αναποδογυρισμένο καπέλο του εράνου στο μεγάλο Λιβάδι. Το σωματείο διεκδικούσε ένσημα για τους ανήλικους μεταλλωρύχους γιατί η εταιρεία τα έκλεβε.
Βρήκα καλά φυλαγμένο μέσα σε συρτάρια το ατομικό βιβλιάριο του Ιωάννη Γεωργίου Κόντε, με ημερομηνία εγγραφής στο σωματείο Μεταλλωρύχων Σερίφου την 20η Ιουλίου 1916. Για την εγγονή του, την Κατερίνα Δουγέκου, είναι τιμαλφή. Το σωματείο ήταν η χειρολαβή τους, το εμπιστεύονταν γιατί ήταν δίπλα τους στα δύσκολα. Ολοι στο νησί γνωρίζουν τον συνδικαλιστή Κωνσταντίνο Σπέρα που ήρθε στη Σέριφο, οργάνωσε το σωματείο το 1916, έγινε πρώτος πρόεδρός του, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση της εξέγερσης του Αυγούστου του 1916.
– Ταξιδέψατε αρκετές φορές στη Σέριφο για τις ανάγκες της έρευνας. Οι κάτοικοι πώς ονειρεύονται τον τόπο τους και τα παλιά ορυχεία;
A.X: Ταξίδεψα τρεις φορές στο «ξεκουφισμένο» νησί από τον Μάρτιο του 2023. Μπαίνοντας λίγα μέτρα μέσα στην στοά στο Μέγα Λιβάδι, όπου μόνο αράχνες κατοικούν, το σκοτάδι, η υγρασία και η μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας με την επιφάνεια του εδάφους σε κάνουν να αναλογιστείς τις συνθήκες εργασίας αυτών των ανθρώπων, που με την λάμπα ασετυλίνης έμπαιναν στις «στοές του θανάτου», δικά τους είναι τα λόγια, χωρίς να είναι βέβαιο ότι θα βγουν ή ότι θα ξαναδούν το φως του ήλιου. Η εταιρεία δεν διέθετε χρήματα για να οχυρώσει την στοά, γι’ αυτό και τα δυστυχήματα ήταν πολλά. Οι ανήλικοι εργάτες κουβάλησαν νεκρούς μεταλλωρύχους στην πλάτη τους.
«Είχαμε συνηθίσει τον θάνατο» – Απόσπασμα
Οι κάτοικοι του νησιού, ο νυν δήμαρχος, Κώστας Ρεβίνθης, νέα παιδιά, μέλη ενός Πολιτιστικού Συλλόγου, θέλουν να κρατήσει το νησί την ταυτότητα των μεταλλείων στην Νοτιοδυτική πλευρά· ο υπερτουρισμός να μην επισκιάσει μια ταυτότητα που υπάρχει από την περίοδο της αρχαιότητας έως και το 1963· οι σκάλες μεταφόρτωσης να διασωθούν από την αλμύρα και τον χρόνο· το Διοικητήριο των Γερμανών εργολάβων Γκρώμαν στο Μέγα Λιβάδι να ανακαινιστεί και να μετατραπεί σε μουσείο της μεταλλευτικής ζωής της Σερίφου· να σηματοδοτηθούν και να διανοιχτούν τα μονοπάτια που χρησιμοποιούσαν οι μεταλλωρύχοι για να πάνε στις στοές· να γίνει ένα ανοιχτό μεταλλευτικό μουσείο.
Η ματωμένη απεργία του 1916 – Απόσπασμα
«Ο πατέρας μου, το 1916 που έγινε η μεγάλη απεργία, ήταν 16 ετών. Μας έλεγε ότι οι εργάτες είπαν στον Γκρώμαν πως θέλουν αύξηση γιατί πεινάνε. Η απάντησή του ήταν: “Και αυτά που παίρνετε, πολλά είναι. Αν δεν πουληθεί το μετάλλευμα στη Γερμανία, δεν θα πάρετε ούτε τις τρεις δραχμές”. Οι εργάτες δεν φόρτωναν το καράβι, έκαναν απεργία γιατί πεινούσαν. Τότε, ο Γερμανός διαχειριστής φέρνει μια διμοιρία 65 αστυνομικών από το Γύθειο και ο μοίραρχος κοκορευόταν πως πολέμησε παντού και μια ψωρο-Σέριφο δεν θα κουλαντρίσει; Μιλούσε περιφρονητικά στους εργάτες. Γυναίκες και άνδρες μαζεμένοι στην αποβάθρα του Μεγάλου Λειβαδιού. Τέσσερις χιλιάδες κάτοικοι ξεσηκωμένοι. Ερχεται ο μοίραρχος και τους απειλεί ότι θα μετρήσει μέχρι το δέκα και αν δεν φορτώσουν το καράβι, θα τους χτυπήσει. Οι κάτοικοι παρέμεναν ακίνητοι. Αδίστακτος ο μοίραρχος απασφάλισε το όπλο και σκότωσε τέσσερις δικούς μας από το πλήθος, Οι γυναίκες απαντούσαν με πέτρες και φτυάρσια. Ομως, εκτός από τους δικούς μας είχαν και αυτοί τραυματίες. Πήραν τα βουνά τρομοκρατημένοι. Τότε, φεύγει μια γαλλική φρεγάτα από τη Μήλο, υψώνει τη γαλλική σημαία και λέει στους ντόπιους ότι έχουν να συνεννοούνται πλέον με τη Γαλλία και όχι με τον Γερμανό Γκρώμαν. Οι υπάλληλοι του Γκρώμαν σημάδευαν το πλήθος μέσα από το Διοικητήριο. Βγήκαν οι παπάδες ζητώντας να σταματήσει το κακό. Τότε μεσολάβησε ο Σπέρας, πρόεδρος του σωματείου και οργανωτής της απεργίας, και γύρισαν τα πράγματα».
Γιώργος Μαγουλάς – ανήλικος μεταλλεργάτης, κάτοικος Νόχτας
– Μετά από δεκαετίες αντιπαραθέσεων για το μέλλον των μεταλλευτικών τοπίων, φαίνεται πως πλέον υπάρχει ευρεία συναίνεση. Πού προσκρούει το όραμα αυτό;
Ν.Μ: Η πολιτεία καθυστέρησε χαρακτηριστικά. Για δεκαετίες, οι ιστορικές αυτές περιοχές της Σερίφου και τα μνημεία τους εγκαταλείφθηκαν, οδηγώντας σε καταρρεύσεις και απώλεια τεκμηρίων. Ακόμη και σήμερα, η πλειονότητα των μεταλλευτικών κατασκευών – συμπεριλαμβανομένης της εντυπωσιακής σκάλας φόρτωσης του Μεγάλου Λιβαδιού – δεν έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέα. Είναι ενδεικτικό ότι η μελέτη του ΠΙΟΠ (1998) ουδέποτε εγκρίθηκε ή αξιοποιήθηκε, ενώ και η πρόσφατη του ΕΜΠ (2024), αν και συντάχθηκε κατόπιν αιτήματος του Δήμου Σερίφου, παραμένει επί έναν χρόνο σε εκκρεμότητα από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.
Πέρα από τη διαχρονική γραφειοκρατία, σημαντικό εμπόδιο είναι η πίεση που ασκείται από τουριστικές και real estate επενδύσεις. Ωστόσο, η συντονισμένη προσπάθεια της τοπικής κοινωνίας, της αυτοδιοίκησης, των συλλόγων και των επιστημονικών φορέων – ιδίως των ομάδων του ΕΜΠ και του Πανεπιστημίου Αιγαίου – δημιουργεί βάσιμες προσδοκίες ότι η Σέριφος μπορεί να αποτελέσει θετικό παράδειγμα, εκεί που άλλα νησιά απέτυχαν.
«Σώπα, παιδάκι μου, μη σας σχολάσουν όλους» – Απόσπασμα
– Προφανώς δεν υπήρχαν σχέδια αποκατάστασης του περιβάλλοντος από τις μεταλλευτικές εταιρείες. Σήμερα, πώς μπορούν να αξιοποιηθούν αυτά τα βεβαρημένα και ιστορικά τοπία;
Ν.Μ: Πράγματι, οι εταιρείες εξόρυξης στην Ελλάδα εγκατέλειψαν παντού τους τόπους μεταλλευτικής δραστηριότητας χωρίς να αναλάβουν καμία ευθύνη για την αποκατάσταση του φυσικού τοπίου. Στη Σέριφο, το τοπίο φέρει έντονα τα σημάδια της εξάντλησης, με μεγάλες περιοχές να έχουν υποστεί καθιζήσεις λόγω της απομάκρυνσης ακόμη και των φυσικών βραχωδών στηριγμάτων των στοών. Οι τελευταίοι εκμεταλλευτές, αποσπώντας μέχρι και τον τελευταίο κόκκο μεταλλεύματος, προκάλεσαν συνειδητά καταρρεύσεις, αφήνοντας πίσω τους επικίνδυνες καταβόθρες – τα λεγόμενα «βουλιάγματα». Αυτή η πρακτική χαρακτηρίζεται ως «ληστρική» εκμετάλλευση, επειδή καταστρέφει ανεπανόρθωτα το υπέδαφος αλλά και το υπερκείμενο έδαφος.
Σε σχέση με αυτή την εγκατάλειψη, ο Δήμος Σερίφου ανέλαβε πρωτοβουλίες σημαντικές και παλαιότερα και σήμερα. Τόσο η πρόσφατη μελέτη του ΕΜΠ όσο και η παλαιότερη του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (1998) που προέκυψαν με πρωτοβουλία της αυτοδιοίκησης, συγκλίνουν στην ίδια πρόταση: τη δημιουργία ενός μεγάλου υπαίθριου πάρκου πολιτισμού και οικοτουρισμού, με αποκατεστημένα τοπία, αναστηλωμένα κτίρια, μονοπάτια και επισκέψιμες στοές. Το πάρκο θα καλύπτει κυρίως τις περιοχές Μεγάλου Λιβαδιού και Κουταλά, όπου βρίσκονται εμβληματικές εγκαταστάσεις όπως οι σκάλες φόρτωσης, το διοικητήριο και οι εργατικές κατοικίες.
Η μελέτη του ΕΜΠ προτείνει επίσης την ανακήρυξη ενός ευρύτερου Ιστορικού Τόπου, που θα περιλαμβάνει όχι μόνο τα μεταλλευτικά τοπία της νεότερης εποχής αλλά και προϊστορικά, κλασικά και μεσαιωνικά μνημεία, καθώς και περιοχές υψηλής φυσικής και αισθητικής αξίας, όπως τα ακρωτήρια και οι ακτές του νότιου τμήματος του νησιού.
«Είδες τι τραβούμε για να φέρουμε ψωμί στο σπίτι;» – Απόσπασμα
«Ο πατέρας μου με πήρε μαζί του κάποιες φορές και μπήκαμε μέσα στις γαλαρίες. Μου έλεγε με νόημα: “Ελα να δεις πού δουλεύουμε και πώς ζούμε μέσα σ’αυτ΄τα ανήλιαγα υγρά υπόγεια, μέσα στην κάπνα, τη σκόνη και τη μουτζούρα για το μεροκάματο. Μπαίνουμε μέσα και δεν ξέρουμε αν θα βγούμε ζωντανοί”. Την πρώτη φορά, ο σκοτεινός χώρος και τα λόγια του με κλόνισαν.
Παράλληλα, μου περιέγραψε τις συνθήκες εργασίας και μου μίλησε για παραμέντα, καμινέτα, μούρα, λούκια, βίντσια, βάσεις, κουτραπέζα, κοτσαδούρες, κούνιες, τραβέρσες, γαδούρες, ξυλόφρενα, πλάκες, σπάλες, καρδιές, κλειδιά, πιστόλια, παραμίνες, στρατσόχαρτα, τακαδόρους, μίτσες, πασαβάδια και πάρα πολλά άλλα, όπως και για εργαλεία που δεν είναι δυνατόν να αναφέρω εδώ. Μου έλεγε: “Είδες τι τραβούμε για να φέρουμε ψωμί στο σπίτι; Γι’ αυτό εσύ θέλω να μάθεις γράμματα, να σπουδάσεις, για να μην αναγκαστείς να έρθεις να δουλέψεις εδώ, μέσα σ’ αυτά τα κάτεργα”».
Θοδωρής Γ. Λιβάνιος – Γιος μεταλλεργάτη
– Υπάρχει διεθνές ενδιαφέρον για την υπόθεση της Σερίφου;
Ν.Μ: Βεβαίως. Σημαντικοί επιστημονικοί και πολιτιστικοί φορείς, όπως η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) και το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για τη Βιομηχανική Κληρονομιά (TICCIH), έχουν συμβάλει ενεργά στην ανάδειξη της υπόθεσης σε διεθνές επίπεδο.
Αποτέλεσμα αυτής της κινητοποίησης ήταν η ανακήρυξη των μεταλλείων της Σερίφου ως ένα από τα 25 παγκόσμια μνημεία σε κίνδυνο, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του World Monuments Fund (WMF). Η αναγνώριση αυτή ενίσχυσε την προσπάθεια, κινητοποίησε οργανισμούς και ευαισθητοποίησε κοινότητες, δίνοντας ώθηση στην εκστρατεία για τη διάσωση και αναβίωση των μοναδικών αυτών τοπίων.
«Πριν χαράξει μπαίνανε στις στοές, βγαίνανε μετά τη δύση» – Απόσπασμα
«Αγρότης ο πατέρας μου, δεν του έφτανε να ζήσει την οικογένεια. Δούλεψε στα μεταλλεία για ένα κομμάτι ψωμί. Τότε οι εργάτες έρχονταν με τα πόδια από τα γύρω χωριά. Οποιος είχε ρολόι δεν τον έπαιρναν στη δουλειά. Από ήλιο σε ήλιο μέχρι την απεργία που καθιέρωσε το οκτάωρο. Πριν χαράξει μπαίνανε στις στοές και βγαίνανε μετά τη δύση του ήλιου. Τρεις ώρες ποδαρόδρομο. Ξυπνούσαν στη μια τα χαράματα, όταν λαλούσε ο πετεινός. Δεν υπήρχαν ρολόγια. Ξυπνούσε ο ένας τον άλλον. Με βροχή και κρύο κινούσαν με τα πόδια για τη δουλειά. Μαζευόντουσαν μπροστά στη στοά όλοι οι εργάτες. Ο επιστάτης έβγαζε το μπαστούνι -τέτοιες εντολές είχε από τα αφεντικά- και χώριζε τους εργάτες σε αυτούς που ήταν τυχεροί και θα δούλευαν εκείνη την ημέρα και στους άτυχους που θα γυρνούσαν στα σπίτια τους χωρίς μεροκάματο. Αυτά επί Γκρόμαν. Καψόνι κανονικό. Τρεις γενιές Γκρόμαν πέρασαν από τη Σέριφο. Σκληρές εποχές».
Αννα Ρώτα – σύζυγος και κόρη μεταλλεργάτη
– Υπάρχουν παραδείγματα από άλλες χώρες σχετικά με τη διαχείριση της εργατικής τους ιστορίας;
Ν.Μ: Σήμερα, τα μνημεία της βιομηχανικής κληρονομιάς, τα ιστορικά εργοστάσια και οι διατηρημένοι εργατικοί οικισμοί αναγνωρίζονται διεθνώς ως πεδία αρχαιολογίας, πολιτισμού και έρευνας. Προστατεύονται και αναβιώνουν! Στην Ευρώπη, υπάρχουν πολλές επιτυχημένες περιπτώσεις επανάχρησης παλαιών ορυχείων: τα ορυχεία και η μεταλλουργία στο Ρουρ της Γερμανίας, το Λε Κρεζώ της Γαλλίας, τα ορυχεία υδραργύρου στο Αλμαντέν (Ισπανία) και στην Ιντρια (Σλοβενία), τα υπόγεια αλατωρυχεία της Κρακοβίας (Πολωνία) αλλά και το κορυφαίο σύμπλεγμα του Αιρον Μπριτζ στη Βρετανία – όλα πλέον είναι μουσεία, θεματικά πάρκα, μνημεία της UNESCO.
Αλλά δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε μακριά: στο Λαύριο, το ΕΜΠ έχει αναστηλώσει τον χώρο της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων. Εγιναν εκτεταμένες παρεμβάσεις αντιρρύπανσης, αποκαταστάθηκαν δεκάδες κτίρια, δημιουργήθηκαν εργαστήρια, πολιτιστικοί χώροι, πανεπιστημιακές υποδομές και εγκαταστάθηκαν επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας. Το αποτέλεσμα είναι το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου και το υπό ολοκλήρωση Μουσείο Μεταλλείας-Μεταλλουργίας.
Πρόλαβα να καταγράψω και με ήχο, ντοκουμέντα προφορικής ιστορίας, τις ζωές των τελευταίων μεταλλωρύχων. Για να μην πει κανείς ότι δεν ήξερε.
– Κυρία Χριστακάκη, πώς γεννήθηκε μέσα σας η ανάγκη να καταγράψετε αυτές τις ιστορίες;
Α.Χ: Η λογοτεχνία μού άνοιξε το παράθυρο και η δημοσιογραφία τον δρόμο. Στο τέλος ενός δίτομου μυθιστορήματος της Μαίρης Κόντζογλου με τίτλο «Από ήλιο σε ήλιο» που αναπλάθει την ζωή των μεταλλωρύχων το 1916, υπήρχε ένας αστερίσκος, ότι σήμερα υπάρχουν επιχειρηματίες που διεκδικούν το μισό νησί ως κληρονόμοι της περιουσίας των Γερμανών διαχειριστών των μεταλλείων. Αναζητώντας, λοιπόν, τον τρόπο απόκτησης των τίτλων ιδιοκτησίας πάνω από στοές που αποτελούν δημόσια γη, βρέθηκα μπροστά στις συγκλονιστικές ζωές των τελευταίων μεταλλωρύχων, τότε 12χρονα παιδιά και σήμερα άνω των 80 ετών, που στερήθηκαν τα γράμματα και την ανεμελιά γιατί δεν είχαν άλλη επιλογή επιβίωσης παρά να σέρνουν το μουλάρι στις στοές για να βγάλουν το μετάλλευμα με βαγονέτα, να βάζουν δυναμίτες στα φουρνέλα, να φορτώνουν το καράβι με το κομμάτι, να είναι βοηθοί στις ξυλοδεσιές και στην οικοδομή των εργατικών κατοικιών. Ξαγρύπνησα νύχτες για το πώς θα αξιοποιήσω τις μαρτυρίες τους.
– Ενώ σας μιλούσε, ο κ. Μαθιουδάκης σταμάτησε τη διήγηση επειδή ξέσπασε σε κλάματα. Πώς υποδέχτηκαν αρχικά το αίτημα σας να σας μιλήσουν για ένα συλλογικό τραύμα ακόμα ανοιχτό;
Α.Χ: Αρχικά ήταν δύσπιστοι για τις προθέσεις μου, για το πώς θα αξιοποιήσω τις μαρτυρίες τους, αν και εγώ θέλω να παραποιήσω την ιστορία τους, να μην σεβαστώ την ζωή τους. Έσπασε ο φόβος για πρώτη φορά, μίλησαν για ένα τραύμα συλλογικό γιατί τα μεταλλεία στη Σέριφο δεν ήταν «ανάπτυξη». «Ξεκοίλιασαν τα σπλάχνα του βουνού, δεν έκαναν καμία υποδομή, το βουνό κατέρρεε, δεν άφησαν τίποτε στο νησί, δήλωσαν πτώχευση και έφυγαν», περιγράφει στη μαρτυρία του ο Γιώργος Μαγουλάς. Πρόλαβα να καταγράψω και με ήχο, ντοκουμέντα προφορικής ιστορίας, τις ζωές των τελευταίων μεταλλωρύχων. Για να μην πει κανείς ότι δεν ήξερε.
Πληροφορίες από:https://www.kathimerini.gr
