Η επιτυχία του «προγράμματος πολεοδομικής ανασυγκρότησης» περνάει μέσα από την καρδιά του Αιγαίου. Τα πολεοδομικά σχέδια της Μυκόνου και της Σαντορίνης ήταν ανάμεσα στα πρώτα που παρουσιάστηκαν τη χρονιά που φεύγει και οι διαφορετικές αντιδράσεις που υπήρξαν σε κάθε νησί αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα της υπόθεσης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η φιλοδοξία του υπουργείου Περιβάλλοντος, για ταχεία αναθεώρηση του πολεοδομικού σχεδιασμού σε δύο από τις πιο προβληματικές πολεοδομικά περιοχές της χώρας, μάλλον ήταν υπεραισιόδοξη.

Η αναθεώρηση –ή σε κάποιες περιοχές θέσπιση για πρώτη φορά– του πολεοδομικού σχεδιασμού στο 70% της χώρας είναι μία από τις ουσιαστικότερες μεταρρυθμίσεις που προωθούνται τα τελευταία χρόνια. Ξεκίνησε το 2018, ακυρώθηκε το 2019 και επανεκκίνησε το 2020 και πλέον βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Ο ορίζοντας ολοκλήρωσης είναι συγκεκριμένος: το τέλος του 2025 (τουλάχιστον σύμφωνα με όσα δηλώνει ο υφυπουργός Περιβάλλοντος Νίκος Ταγαράς), καθώς χρηματοδότης του προγράμματος είναι το Ταμείο Ανάκαμψης. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι στο τέλος του 2025 (που με τη γνωστή «ελληνική ευελιξία» θα γίνει… τέλη του 2026) θα έχουν κυρωθεί τα νέα πολεοδομικά σχέδια, αλλά ότι θα πρέπει οι ιδιώτες μελετητές που τα εκπόνησαν να τα έχουν παραδώσει και να έχουν πληρωθεί.

Η κύρωση έπεται, με τη σταδιακή υποβολή στο Συμβούλιο της Επικρατείας των σχεδίων για προδικαστικό έλεγχο, πριν υπογραφούν από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Στη Μύκονο και στη Σαντορίνη (όπως και στον Δήμο Μίνωα Πεδιάδας, λόγω του νέου αεροδρομίου) επελέγη το μοντέλο του «ειδικού πολεοδομικού σχεδίου» – μια πιο σύντομη εκδοχή του τοπικού πολεοδομικού σχεδίου, με γενναίες συντμήσεις στους χρόνους. Οι συμβάσεις για τα δύο νησιά (τα οποία ανέλαβε ο ίδιος ανάδοχος, το γραφείο Σαμαράς και Συνεργάτες) υπεγράφησαν τον Αύγουστο του 2022 και δεν κατέστη δυνατόν να ολοκληρωθούν σε ένα έτος, όπως προβλέπει η νομοθεσία για τα ειδικά πολεοδομικά σχέδια.

Η πρώτη φάση του πολεοδομικού σχεδίου παρουσιάστηκε στα δύο νησιά στα μέσα Νοεμβρίου. Περιλαμβάνει τα τρία «σενάρια» του πολεοδομικού σχεδιασμού για το μέλλον και, ειδικά για τις συγκεκριμένες περιπτώσεις, κατέληγε και σε συγκεκριμένη πρόταση επί χάρτου. Οι αντιδράσεις ήταν πολύ διαφορετικές: στη Μύκονο (βλ. «Κ» 12.11.2024) η πρόταση αύξησης της αρτιότητας από τα 4 στα 8 στρέμματα για την κατοικία και για τις τουριστικές εγκαταστάσεις από τα 10 στα 30 στρέμματα προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Αντιθέτως, στη Σαντορίνη δήμος, φορείς και πολίτες ζητούσαν όσο το δυνατόν λιγότερη δόμηση και όσο το δυνατόν περισσότερους περιορισμούς, απορρίπτοντας πρόταση των μελετητών για τη δημιουργία δύο νέων «θυλάκων» για νέες τουριστικές εγκαταστάσεις. Και στις δύο περιπτώσεις, οι εκπρόσωποι του υπουργείου Περιβάλλοντος ανέφεραν ότι η τελική πρόταση θα δοθεί για δημόσια διαβούλευση τον Μάρτιο του 2025.

Αντιδράσεις

Η παρουσίαση των νέων πολεοδομικών σχεδίων άφησε μια παράξενη επίγευση στις κοινωνίες των δύο νησιών. «Αποφασίσαμε να αναθέσουμε την εκπόνηση μιας αντιπρότασης σε ομάδα ειδικών επιστημόνων. Η πρόταση που μας παρουσιάστηκε είναι παράνομη και πρόχειρη», εκτιμά ο δήμαρχος Μυκόνου, Χρήστος Βερώνης. «Η Μύκονος δεν ήταν tabula rasa, είχε ζώνη οικιστικού ελέγχου (ΖΟΕ). Δεν μπορεί κάποιοι άνθρωποι να έχουν επενδύσει, με σκοπό να χτίσουν με τις αρτιότητες και τους όρους δόμησης της ΖΟΕ και να έρθει αύριο η Πολιτεία να τους πει ότι το οικόπεδό τους είναι άχρηστο. Δεν μπορεί απλά να “μετακινείς” τη βιομηχανική περιοχή από την Ανω Μερά στη Χώρα για να ευνοήσεις συγκεκριμένους επιχειρηματίες εκτός νησιού εις βάρος των ντόπιων».

Ο κ. Βερώνης διαμαρτύρεται ότι το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν δίνει στον δήμο τη μελέτη στην οποία βασίστηκε η πρόταση για την πολεοδομική οργάνωση του νησιού, αλλά το ΥΠΕΝ αρνείται. «Δεν είχε προλάβει να τελειώσει η εκδήλωση και ακούγαμε ότι θα μας δώσουν “δώρο” τα 4 στρέμματα για την πρώτη κατοικία. Δεν είμαστε παιδάκια να μας δώσουν γλειφιτζούρι».

«Η περίπτωση της Μυκόνου είναι πολύ δύσκολη, με μια πολύ έντονη διαμορφωμένη κατάσταση», εκτιμά ο Βασίλης Γκοιμίσης, αρχιτέκτων πολεοδόμος. «Δεν υπάρχει εύκολη λύση και αυτό φάνηκε από τη μεγάλη διάσταση απόψεων στη διαβούλευση. Η πρόταση των μελετητών προσπάθησε να περιορίσει την εκτός σχεδίου δόμηση, αλλά με έναν τρόπο που φάνηκε αρκετά βίαιος. Δεν έχει μεταβατικότητα, ούτε εξαιρέσεις για σημαντικά ζητήματα όπως η κατοικία. Φοβάμαι ότι αν προχωρήσει ως έχει, δεν θα γίνει αποδεκτό και θα ακυρωθεί στην πράξη».

Aναστάτωση

Στη Σαντορίνη, η ψήφιση τροπολογίας προ δεκαημέρου με την οποία ορίστηκε ως «αρχή σχεδιασμού» για τα λιμάνια της Σαντορίνης το ΤΑΙΠΕΔ, προκάλεσε αναστάτωση στο νησί. «Είναι προοίμιο της παραχώρησης των λιμανιών μας στο ΤΑΙΠΕΔ. Αν συμβεί αυτό δεν θα μπορούμε να εφαρμόσουμε καμία πολιτική, λ.χ. για την κρουαζιέρα, τα ημερόπλοια. Για ακόμη μια φορά η κυβέρνηση μας αιφνιδιάζει λαμβάνοντας σημαντικές αποφάσεις για τοπικής φύσης θέματα», λέει στην «Κ» ο δήμαρχος Θήρας, Νίκος Ζώρζος. Τα ζητήματα αυτά δεν είναι ανεξάρτητα από το πολεοδομικό σχέδιο. «Συγκροτήσαμε μια ομάδα ειδικών που θα μας βοηθήσει να καταθέσουμε μια ολοκληρωμένη πρόταση. Στόχος μας είναι στις αρχές του νέου έτους να πραγματοποιηθεί συνάντηση με το ΥΠΕΝ και τον μελετητή. Η βασική θέση του δήμου παραμένει ίδια: δεν χρειαζόμαστε νέες τουριστικές κλίνες, ούτε περισσότερο μπετόν. Απλά και καθαρά».

«Η επιλογή του ειδικού πολεοδομικού σχεδίου για τη Σαντορίνη και τη Μύκονο αποδείχθηκε υπερφιλόδοξη. Δεν μπορείς να κάνεις πολεοδομικό σχεδιασμό σε ένα έτος, πόσο μάλλον αν στην πορεία φορτώνεις τους μελετητές με επιπρόσθετες απαιτήσεις, όπως την έκθεση φέρουσας ικανότητας», λέει ο Χρυσόστομος Κυπριτζής, γραμματέας του Συλλόγου Μηχανικών Θήρας. «Οσον αφορά τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, αυτά αποδεικνύουν ότι χωρίς καν να λάβουμε υπόψη τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, η κατάσταση βρίσκεται “στο κόκκινο”. Ο κόσμος το έχει καταλάβει και είναι πολύ πιο δεκτικός στο να ληφθούν μέτρα».

Οσον αφορά την πρόταση που παρουσιάστηκε, ο κ. Κυπριτζής εκτιμά ότι δεν έχει λάβει υπόψη το κοινό αίσθημα στο νησί. «Βλέπουμε με πολλή καχυποψία τις τουριστικές ζώνες που προτείνονται και τις στρατηγικές επενδύσεις. Δεχόμαστε να περιοριστούν τα δικαιώματά μας υπέρ της σωτηρίας του νησιού, αλλά όχι και να έρθουν κάποιοι να μας “καπελώσουν” με ειδικούς όρους».

Αυθαίρετα το 25%

Για τον κ. Κυπριτζή προέχει η επιβολή της νομιμότητας. «Το είδαμε και στη μελέτη, το 25% των κτιρίων του νησιού είναι αυθαίρετα. Σε πρώτη φάση πρέπει να επιβληθεί η νομιμότητα, να μη μείνει το παραμικρό παράθυρο παρανομίας. Σε δεύτερο επίπεδο, πιστεύω ότι πρέπει να γίνει ένα πρόγραμμα όπως αυτά του ΕΟΤ της δεκαετίας του ’70, να στηριχθούν οι ιδιοκτήτες των παραδοσιακών σπιτιών στα χωριά να τα αποκαταστήσουν σωστά. Σε τρίτο επίπεδο, να κατευθυνθεί η δόμηση γύρω από τα χωριά, αυστηρά για κατοικία». Οσον αφορά τη διαφορά προσέγγισης ανάμεσα στη Μύκονο και τη Σαντορίνη; «Αφενός είχαμε δύο πολύ κακές τουριστικά χρονιές. Αφετέρου νιώθουμε ότι έχει υποβαθμιστεί η ποιότητα ζωής μας. Ποιο είναι το νόημα της τουριστικής ανάπτυξης, όταν γυρίζει μπούμερανγκ στη ζωή σου;».

Στοίχημα και για την επιβίωση του θηραϊκού αμπελώνα

Αν συνεχιστεί η υποβάθμιση του αμπελώνα της Σαντορίνης, το διάσημο κρασί της θα έχει εξαφανιστεί μέχρι το 2040. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία 12 χρόνια ο αμπελώνας του νησιού έχει μειωθεί κατά 2.400 στρέμματα, ενώ οι ίδιοι οι οινοποιοί χαρακτηρίζουν την εικόνα του αμπελώνα τριτοκοσμική. Οπως υποστηρίζουν, το νέο πολεοδομικό σχέδιο αποτελεί ίσως την τελευταία ευκαιρία για τη σωτηρία του, αρκεί να συμπεριλάβει αυστηρά μέτρα.

«Ο αμπελώνας της Σαντορίνης είναι από τους αρχαιότερους αμπελώνες του κόσμου. Αποτελεί αμπελώνα-μουσείο και ανήκει εμμέσως στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Η πολιτεία, ο δήμος, η τοπική κοινωνία, οι επαγγελματικοί φορείς τουρισμού, οι αμπελουργοί και οι οινοποιοί του νησιού έχουν την υποχρέωση να προστατεύσουν αυτό το μνημείο-αμπελώνα που συνεχίζει να καλλιεργείται και να παράγει χωρίς διακοπή εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια», ξεκινάει η παρέμβαση του Συνδέσμου Οινοποιών Σαντορίνης, στη διαβούλευση για το ειδικό πολεοδομικό σχέδιο.

«Πριν από τον σεισμό του 1956 τα χωριά του νησιού ήταν περικυκλωμένα από τους αμπελώνες. Αυτή η εικόνα διατηρήθηκε αναλλοίωτη για σχεδόν μία χιλιετία και μέσα στα τελευταία τριάντα χρόνια όλα άλλαξαν άρδην. Ο αμπελώνας συρρικνώθηκε, η αγροτική γη οικοπεδοποιήθηκε και η άναρχη δόμηση δημιούργησε μία μη αναστρέψιμη καταστροφή στο τοπίο και στο εύθραυστο περιβάλλον της Σαντορίνης», αναφέρουν. Οπως επισημαίνουν, το 2012 (όταν αναθεωρήθηκε το προεδρικό διάταγμα προστασίας του νησιού) ο αμπελώνας έφθανε τα 11.088 στρέμματα, ενώ σήμερα έχει μειωθεί στα 8.678 στρέμματα.

«Αναρχο τοπίο»

Περαιτέρω, «η εικόνα του αμπελώνα χαρακτηρίζεται τριτοκοσμική καθώς πουθενά στα μεγάλα αμπελοτόπια του κόσμου δεν θα δει ο επισκέπτης ένα τοπίο άναρχο όπου μέσα στον αμπελώνα υπάρχουν σπίτια, βενζινάδικα, κοντέινερ, οικόπεδα με νεκροταφεία αυτοκινήτων και parking. Και μέσα σε αυτή την παρακμή ο αμπελώνας συνεχίζει να δημιουργεί μεγάλα κρασιά που έχουν καταξιωθεί στη διεθνή αγορά και κερδίζουν συνεχώς βραβεία σε μεγάλους διεθνείς διαγωνισμούς. Παράλληλα, ο οινοτουρισμός και η επίσκεψη στο θηραϊκό αμπελοτόπι αποτελούν asset για το τοπικό τουριστικό προϊόν».

Ο σύνδεσμος των οινοποιών ζητεί η εδαφοκάλυψη του θηραϊκού αμπελώνα να επανέλθει κατ’ ελάχιστον στα 11.088 στρέμματα και να παραμείνει έτσι στο διηνεκές. Στην κατεύθυνση αυτή προτείνουν να θεσπιστούν «ενιαίες ζώνες υφιστάμενων αμπελώνων», μέσα στις οποίες θα ισχύει πλήρης και οριστική απαγόρευση δόμησης. «Με τον τρόπο αυτό θα σταματήσει η επιδείνωση του φαινομένου του “μωσαϊκού” από αλλαγές χρήσεων γης και της συνεχούς εξαφάνισης αμπελώνων από το τοπίο της Σαντορίνης», αναφέρουν.

Προς αντικατάσταση των εκτάσεων του αμπελώνα που έχουν χαθεί οριστικά, οι οινοποιοί προτείνουν να δημιουργηθούν «ζώνες αμπέλωσης» σε αρχαιολογικούς χώρους, «δηλαδή περιοχές απόλυτης προστασίας (π.χ. Θηρασιά, Βουρβούλος, Ακρωτήρι), εντός των οποίων επιτρέπεται η γεωργική χρήση και δη η αμπελοκαλλιέργεια βάσει της κείμενης νομοθεσίας» με πολυετείς παραχωρήσεις. Τέλος ζητούν να δημιουργηθούν εγκαταστάσεις επαναχρησιμοποίησης νερού από την επεξεργασία λυμάτων, με χωριστά αρδευτικά δίκτυα.

Με πληροφορίες από τη σελίδα kathimerini.gr