Ο κλινικός ψυχολόγος Κωνσταντίνος Σκαρβέλης καταθέτει την εφημερίδα «Κυκλαδική» (24/03) την άποψή του για τον εκφοβισμό (Bullying)
Ο Εκφοβισμός (Bullying) ορίζει την άσκηση βίας και κοινωνικής απομόνωσης στο πλαίσιο του σχολείου.
Ένας μαθητής θεωρείται «θύμα εκφοβισμού» όταν εκτίθεται κατ’ επανάληψη και για κάποιο χρονικό διάστημα σε αρνητικές ενέργειες προερχόμενες από έναν ή περισσότερους μαθητές, οι οποίοι δρουν χωρίς να προκληθούν.
Ο εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από σωματική, συναισθηματική, λεκτική επίθεση, από ρατσιστικά ή ομοφοβικά σχόλια, χειρονομίες, απειλές, από σεξουαλικό εκφοβισμό, από ηλεκτρονικό εκφοβισμό.
Ο εκφοβισμός απαντάται και σαν κοινωνικό φαινόμενο που λαμβάνει διάφορες διαστάσεις και εκφράζεται με διάφορους τρόπους και σε διάφορα πεδία (εργασία, γειτονιά, σωματεία, χώρους αναψυχής διαπροσωπικές σχέσεις….).
Ο εκφοβισμός εκδηλώνεται (παίρνει τη μορφή) σαν μια «δυσπροσαρμοστικότατη» συμπεριφορά όπου το άτομο (ο εκφοβιστής) δεν αναγνωρίζει τα δικαιώματα των άλλων. Στην πραγματικότητα, και κατά την ταπεινή μου γνώμη, πρόκειται για «δυσκοινωνική-αντικοινωνική» διαταραχή που εμπίπτει στο νοσολογικό πλαίσιο της ψυχοπαθητικής ή κοινωνιοπαθητικής προσωπικότητας.
Σαν προσωπικότητα εννοώ τους συνήθεις τρόπους συμπεριφοράς, τις αντιλήψεις, τις σκέψεις και τις αντιδράσεις του ατόμου σε ερεθίσματα τόσο από το γενικό περιβάλλον όσο και από την αντίληψη για τον εαυτό του, που παρουσιάζονται, με συνήθη τρόπο, σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών, επαγγελματικών και προσωπικών καταστάσεων.
Τα στοιχεία αυτά, που χαρακτηρίζουν (χαρακτήρας σαν έκφραση της προσωπικότητας) το άτομο, θεωρούνται αποτέλεσμα βιολογικών-κληρονομηθέντων δεδομένων, επίκτητων αντιδράσεων ή και συνδυασμό των δύο.
Σαν διαταραχές εννοώ τον διαρκή τρόπο συμπεριφοράς και προσωπικού βιώματος που αποκλίνει σημαντικά από τις προσδοκίες του πολιτισμικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει και εξελίσσεται το άτομο (εκφοβιστής).
Με τη νοσολογική έννοια, ο τρόπος αυτός είναι αισθητός και επηρεάζει τη γνωστική λειτουργία του ατόμου, τη συναισθηματική αντίδραση και αντιμετώπιση των άλλων, τη διαπροσωπική λειτουργία όπως και τον έλεγχο των παρορμήσεών του.
Η διαταραχή αυτή, αναμφίβολα, δεν επηρεάζει την επαφή του ατόμου με την πραγματικότητα και του επιτρέπει να λειτουργεί στο περιβάλλον του με κάποιο βαθμό αποτελεσματικότητας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, το άτομο μπορεί να εμφανίζεται ως πολύ επιτυχημένο σύμφωνα με τα καθιερωμένα επαγγελματικά και κοινωνικά πρότυπα. Συνήθως, το άτομο δημιουργεί προβλήματα περισσότερο στους άλλους παρά στον εαυτό του.
Σε γενικές γραμμές: ο εκφοβιστής διαθέτει μια διαστροφική (αποκλίνουσα) αντίληψη και ερμηνεία για τα γεγονότα και τα άτομα και μέσα από αυτές διαμορφώνει στάσεις και εικόνες του εαυτού του και των άλλων. Ο εκφοβιστής διαθέτει ελλιπή και μεροληπτικό έλεγχο επί των παρορμήσεων και ικανοποίησης των αναγκών του.
Ο εκφοβιστής διαθέτει σαδιστικό τρόπο να σχετίζεται με τους άλλους και να χειρίζεται τις διαπροσωπικές καταστάσεις.
Ο εκφοβιστής παρουσιάζει αποκλίνουσα συναισθηματικότητα, διακύμανση, ένταση και «προσφορότητα» της συναισθηματικής εγρήγορσης και της ανταπόκρισης.
Ειδικότερα: ο εκφοβιστής χαρακτηρίζεται (σαν συμπεριφορά) από ασυγκινησία και αδιαφορία για τα συναισθήματα των άλλων, τις ανάγκες τους, τα δικαιώματά τους, καθώς και από παραβίαση αυτών των δικαιωμάτων.
Ο εκφοβιστής επιδεικνύει μεγάλη και επίμονη στάση ανευθυνότητας και περιφρόνησης των κοινωνικών κανόνων, κανονισμών και υποχρεώσεων. Η συμπεριφορά αυτή συχνά περιλαμβάνει παραβατικά ή και εγκληματικά στοιχεία και θέτει, στους ειδικούς, το θέμα της σχέσης, μεταξύ ψυχοπαθολογίας και εγκληματικότητας που περιλαμβάνει νομικές, φιλοσοφικές και κοινωνικο-πολιτιστικές πτυχές.
Ο εκφοβιστής βρίσκεται σε αδυναμία να διατηρεί διαρκείς σχέσεις αν και δεν έχει δυσκολία να τις συνάψει. Συνήθως, εκφράζεται με δόλο και είναι χειριστικός απέναντι στους άλλους, λέει ψέματα, χρησιμοποιεί ψευδώνυμα, εξαπατά για προσωπικό όφελος ή ευχαρίστηση. Συνήθεις στόχοι του είναι το χρήμα, η σεξουαλική συνεύρεση, ή η ισχύς.
Η συμπεριφορά του είναι παρορμητική, χωρίς προγραμματισμό ή σκέψη για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους. Ενεργεί άσκοπα αναζητώντας συναρπαστικές εμπειρίες, χωρίς να σκέπτεται τους πιθανούς κινδύνους.
Ο εκφοβιστής διαθέτει πάρα πολύ μικρή ανοχή σε ματαιώσεις και ελλιπή ωριμότητα για να εκφράσει το θυμό του που τον «βγάζει» σε οργή και βία. Η έλλειψη ενσυναίσθησης για τους άλλους είναι χαρακτηριστική, επιδεικνύει σκληρότητα, υποτιμά τις ανάγκες και τον πόνο του άλλου. Επιδεικνύει αλαζονεία και έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του.
Ο εκφοβιστής δεν αισθάνεται ενοχές, δεν μαθαίνει από τα λάθη του και αντιδρά αρνητικά στις τιμωρίες που του επιβάλλονται. Χαρακτηρίζεται από ανευθυνότητα και αστάθεια σε βασικούς τομείς της ζωής του (εργασία, σχέσεις, οικογένεια, υποχρεώσεις…). Είναι ευέξαπτος και επιθετικός με τους άλλους και εμπλέκεται εύκολα σε καβγάδες και ξυλοδαρμούς. Διακρίνεται από έλλειψη μεταμέλειας και δείχνει αδιαφορία ή εκλογικεύει πράξεις του που έχουν βλάψει άλλους, ισχυριζόμενος ότι φταίνε οι άλλοι για αυτό που τους συνέβη ή και υποβαθμίζει το κακό που έχει διαπράξει.
Κωνσταντίνος Σκαρβέλης,
Κλινικός ψυχολόγος, Μονάδα Ψυχικής Υγείας η «ΚΛΙΜΑΚΑ»
