Δέκα σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις που ανακοινώθηκαν μέσα στο 2024, εντός και εκτός συνόρων, αλλάζουν την Ιστορία, αποκαλύπτουν άγνωστα κεφάλαιά της και θέτουν νέα ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις.

1. «Ερμής» και ομφαλός κάτω από την Ακρόπολη

Οι απαραίτητες εργασίες για την τοποθέτηση του δικτύου φυσικού αερίου ήταν η αφορμή για να αποκαλυφθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού σε ένα σκάμμα στη συμβολή των οδών Ερεχθείου και Καλλισπέρη και σε βάθος μόλις ενός μέτρου ένα μαρμάρινο ακέφαλο ανδρικό άγαλμα, γλυπτό που ανήκει στον τύπο του Ερμή Ludovisi.

Ηταν τοποθετημένο εντός κατασκευής χτισμένης από ορθογώνιες πλίνθους και δεν αποκλείεται να κοσμούσε μία από τις πολλές επαύλεις που είχαν ανεγερθεί νοτίως της Ακρόπολης κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους (1ος-5ος αι. μ.Χ.) και οι οποίες κοσμούνταν με γλυπτά – έργα των νεοαττικών εργαστηρίων και περίτεχνα ψηφιδωτά. Λίγες μέρες αργότερα, από το ίδιο σκάμμα ήρθαν στο φως θραύσματα γλυπτών, άνω και κάτω άκρων, τα οποία κατά πάσα πιθανότητα σχετίζονται με το άγαλμα του Ερμή, ο κορμός ενός δεύτερου αγάλματος, επίσης ανδρικής μορφής φυσικού μεγέθους, σπαράγματα ειδωλίου, καθώς και μεγάλος αριθμός λύχνων του 5ου αι. μ.Χ.

2. Προϊστορικό τελετουργικό λατομείο στην Κεφαλονιά

Εναν από τους πρωιμότερους χώρους εξόρυξης πυριτόλιθου στον ελλαδικό χώρο και μοναδικό για την ύστερη εποχή του χαλκού (περί το 1.100 π.Χ.), που αποτελείται από δύο πηγάδια βάθους 5 μ. το καθένα και ένα τεχνητό άνδηρο, εντόπισε η αρχαιολογική σκαπάνη της Εφορείας Αρχαιοτήτων στην Κεφαλονιά, λίγο έξω από το Αργοστόλι.

Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν πως το εύρημα συνδέεται με πράξεις τελετουργίας. Εντυπωσιακό δε είναι το γεγονός ότι στις υπώρειες όπου ανακαλύφθηκε το συγκεκριμένο προϊστορικό τοπόσημο λειτουργεί εταιρεία εξόρυξης του καθαρότερου στον κόσμο ανθρακικού ασβεστίου (μέσα στις ασβεστολιθικές αποθέσεις συναντάται ο πυριτόλιθος), μαρτυρώντας τη συνέχεια της ίδιας δραστηριότητας από τον άνθρωπο 3.100 χρόνια αργότερα.

3. Ενας άγνωστος «λαβύρινθος» του μινωικού παρελθόντος

Ενα μοναδικό αρχαιολογικό εύρημα άγνωστης προς το παρόν ταυτότητας «έπιασε» το ραντάρ του αεροδρομίου Ηρακλείου, το οποίο αναμένεται να γράψει μια νέα σελίδα στο μινωικό παρελθόν του νησιού: ένα μνημειακό αρχιτεκτονικό σύνολο, σε κυκλικό σχήμα, που παραπέμπει εκ πρώτης όψεως σε λαβύρινθο και δεσπόζει στην κορυφή του λόφου Παπούρα, σε υψόμετρο 494, στην περιοχή Καστέλλι.

Η μνημειώδης κατασκευή με τη σύνθετη κάτοψη καλύπτει έκταση 1.800 τ.μ. και αποτελείται από επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους – μέσου πάχους 1,40 μ. και μέγιστου εκτιμώμενου σωζόμενου ύψους 1,70 μ. – αναπτυγμένους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα. Το κεντρικό τμήμα του πιθανόν να ήταν θολοσκέπαστο (επειδή οι τοίχοι έχουν φορά προς το κέντρο), ενώ τα περιμετρικά δωμάτια πιθανολογείται ότι έφεραν επίπεδη στέγαση.

Πατά σε τρεις βαθμίδες επειδή η κατασκευή έχει τοποθετηθεί ακριβώς στην κορυφή του υψώματος και στην ουσία εγγράφεται στην περίμετρο της κορυφής του. Χρονολογείται στις αρχές της παλαιοανακτορικής περιόδου – περί το 1900 π.Χ. – και εντοπίστηκε στο πλαίσιο των διερευνητικών εργασιών που έγιναν από την τοπική εφορεία αρχαιοτήτων για την τοποθέτηση ραντάρ του υπό κατασκευή αεροδρομίου, από τον αεροδιάδρομο του οποίου απέχει περί το 1 χλμ. Εκτιμάται πως είχε πιθανόν λατρευτικό χαρακτήρα.

4. Ενα φυλαχτό αλλάζει την Ιστορία

Την ιστορία διάδοσης του χριστιανισμού ξαναγράφει ένα μικρό ασημένιο φυλακτό μόλις 3,5 εκ. που έκρυβε ένα μυστηριώδες κείμενο 18 στίχων. Βρέθηκε στην περιοχή της Φρανκφούρτης κι αποτελεί, σύμφωνα με τους επιστήμονες, την παλαιότερη μαρτυρία διάδοσης του χριστιανισμού βορείως των Αλπεων στην ύστερη ρωμαϊκή εποχή, αποδεικνύοντας ότι ο χριστιανισμός είχε διαδοθεί στην περιοχή περίπου 50 έως 100 χρόνια παλαιότερα από όσο πιστευόταν μέχρι σήμερα.

Το φυλακτό εντοπίστηκε το 2018 σε έναν τάφο που χρονολογείται μεταξύ 230 και 270 μ.Χ. στο νεκροταφείο Χάιλμανστροσε, ακριβώς έξω από τη Φρανκφούρτη.

Η ταφή ανήκε σε άνδρα και ήταν κτερισμένη με ένα θυμιατό και ένα αγγείο. Το μικρό ασημένιο φυλακτό βρέθηκε κάτω από το πιγούνι του, καθώς προφανώς το φορούσε σε ένα κορδόνι γύρω από τον λαιμό του.

Οι δυνατότητες των εξελιγμένων τομογράφων επέτρεψαν την ανάγνωση του κειμένου μόλις τον περασμένο Μάιο και έδειξαν ότι το εξ ολοκλήρου γραμμένο στα λατινικά κείμενο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων απόσπασμα του ύμνου προς τον Χριστό που αναφέρει ο Απόστολος Παύλος στην επιστολή του προς τους Φιλιππησίους.

5. Τον έθαψαν για να τον σώσουν

Υψος 2 μ. έχει το μαρμάρινο άγαλμα Ερμή που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη σε ρωμαϊκό υπόνομο στην περιοχή της Ηράκλειας Σιντικής, μιας αρχαίας ελληνικής πόλης που ιδρύθηκε από τον πατέρα του Αλέξανδρου, τον Φίλιππο Β’, την περίοδο 356-339 π.Χ. και εγκαταλείφθηκε τον 6ο αι. μ.Χ. Το διατηρημένο σε πολύ καλή κατάσταση άγαλμα – ρωμαϊκό αντίγραφο αρχαίου ελληνικού πρωτοτύπου – εκτιμάται ότι θάφτηκε προσεκτικά στην αρχαιότητα. Το υπερμέγεθες γλυπτό που φέρει μόνο κάποια χτυπήματα στα χέρια εικάζεται ότι ενδεχομένως ετάφη από τους λάτρεις του Δωδεκάθεου ώστε να το προστατεύσουν όχι μόνο από την μήνιν των χριστιανών αλλά και από έναν σεισμό που έπληξε την καλύτερα διατηρημένη αρχαία πόλη που έχει ανασκαφεί στη Βουλγαρία, το 388 μ.Χ.

6. Η στάχτη αποκάλυψε τα μυστικά του Πλάτωνα

Το βράδυ πριν από τον θάνατό του ο Πλάτων άκουγε μια θρακιώτισσα δούλη να παίζει αυλό. Δεν εντυπωσιάστηκε διόλου από την ερμηνεία της και επέκρινε την αίσθηση του ρυθμού της. Την ίδια μέρα φιλοξενούσε κάποιον «χαλδαίο επισκέπτη», πιθανώς στο ενδιαίτημά του, εντός της Ακαδημίας, παρά το γεγονός ότι υπέφερε από κρίσεις πυρετού.

Την εικόνα αυτή αποκαλύπτει η αποκρυπτογράφηση του απανθρακωμένου παπύρου με το κείμενο της Ιστορίας της Ακαδημίας του Φιλόδημου του Γαδαρέως που κατάφεραν να διαβάσουν οι επιστήμονες με τη βοήθεια και της τεχνητής νοημοσύνης. Στον ίδιο πάπυρο αναφέρεται το ακριβές σημείο ταφής του – στην Ακαδημία του, και συγκεκριμένα σε κήπο πλησίον του «ναού των Μουσών» – όπως και η εποχή που πωλήθηκε ως δούλος – το 404 π.Χ., όταν οι Σπαρτιάτες κατέκτησαν την Αίγινα, ή, εναλλακτικά, το 399 π.Χ., αμέσως μετά τον θάνατο του Σωκράτη, και όχι το 387 π.Χ. όπως πιστευόταν ως σήμερα.

Ο εν λόγω πάπυρος εντοπίστηκε στο Ερκολάνο, το οποίο όπως και η Πομπηία καταστράφηκε από την ηφαιστειακή τέφρα μετά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., στη λεγόμενη Βίλα των Παπύρων.

7. Το παλαιότερο κραγιόν στον κόσμο ήταν κόκκινο

Κραγιόν ηλικίας 4.000 ετών περιείχε ένα μικροσκοπικό φιαλίδιο που βρέθηκε στο Νοτιοανατολικό Ιράν. Στο πέτρινο δοχείο εντοπίστηκε ένα βαθύ κόκκινο μείγμα ορυκτών – κυρίως αιματίτη, μαζί με μαγγανίτη, βραουνίτη και κηρώδη συστατικά φυτικής προέλευσης – που είναι «πιθανώς το παλαιότερο» παράδειγμα κραγιόν που έχει αναλυθεί επιστημονικά.

Τόσο η ένταση των κόκκινων χρωστικών ορυκτών όσο και οι κηρώδεις ουσίες είναι, παραδόξως, πλήρως συμβατές με τις συνταγές των σύγχρονων κραγιόν. Το σχήμα του φιαλιδίου και τα συστατικά του υποδηλώνουν τη χρήση του στα χείλη, αλλά είναι επίσης πιθανό να χρησιμοποιήθηκε και με άλλους τρόπους ως ένας συνδυασμός κραγιόν και ρουζ.

8. Το μοναδικό πορτρέτο του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά»

Το άγνωστο πορτρέτο του Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου, το οποίο αποτελεί και τη μοναδική μαρτυρία για την όψη του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, ανακοινώθηκε ότι έχει εντοπιστεί και ταυτοποιηθεί από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας στο καθολικό της Παλαιάς Μονής Ταξιαρχών Αιγιαλείας – σε απόσταση 15 χλμ. από το Αίγιο.

Εναν ώριμο άντρα με λεπτό πρόσωπο και εξατομικευμένα χαρακτηριστικά, που αποπνέει ηρεμία και ευγένεια, αποδίδει το πορτρέτο του αυτοκράτορα, το οποίο αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου και χρονολογείται στα μέσα του 15ου αι. Η προσωπογραφία εκτιμάται ότι φιλοτεχνήθηκε ενώ ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος βρισκόταν εν ζωή, από καλλιτέχνη που είχε δει διά ζώσης.

Και παρά την έλλειψη επιγραφής η ταυτότητά του αποκαλύπτεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, εξαιτίας των αυτοκρατορικών συμβόλων που φέρει και του σκήπτρου του.

9. «Αγγιξαν» το πλοίο που ναυάγησε στα Αντικύθηρα

Το κύτος του πλοίου που μετέφερε τον αινιγματικό Μηχανισμό αλλά και ένα από τα πλέον αριστουργηματικά χάλκινα έργα της αρχαίας ελληνικής πλαστικής, τον περίφημο Εφηβο των Αντικυθήρων του 4ου αι. π.Χ., κατάφεραν να «αγγίξουν» οι αρχαιολόγοι.

Το σπουδαίο κι αναπάντεχο ως προς το μέγεθός του εύρημα εντοπίστηκε σε βάθος 47,3 μ. και σώζεται σε άριστη κατάσταση. Πρόκειται για τμήμα των υφάλων του σκάφους, διαστάσεων 80×71 μ., μαζί με μικρό αριθμό συνδεδεμένων ξύλινων σανίδων που σχηματίζουν το εξωτερικό περίβλημα καλυμμένο με προστατευτική μολύβδινη επίστρωση, το λεγόμενο πέτσωμα του πλοίου.

Η ανασκαφή πραγματοποιείται σε ένα από τα διασημότερα και πλουσιότερα ναυάγια του αρχαίου ελληνικού κόσμου, την ολκάδα που ναυάγησε τον 1ο αι. π.Χ. στη θέση Πινακάκια και ανακαλύφθηκε τυχαία από συμιακούς σφουγγαράδες πριν από 124 χρόνια, έφερε στο φως και περί τα 300 κινητά ευρήματα, μεταξύ των οποίων 21 μαρμάρινα θραύσματα (18 τμήματα αγαλμάτων) και 200 όστρακα (θραύσματα αγγείων).

10. H Πομπηία συνεχίζει να εκπλήσσει

Δεν φανταζόταν κανείς πως σε εκείνο το ταπεινό σπίτι της Πομπηίας, χωρίς αίθριο, θα «κατοικούσε» η μυθική Φαίδρα, ντυμένη με διάφανα ρούχα, έχοντας στο πλευρό της την Τροφό και απέναντί της, γυμνό, το αντικείμενο του πόθου της, τον πρόγονό της Ιππόλυτο.

Στην τοιχογραφία η Φαίδρα δεν ήταν η μοναδική κάτοικος της συγκεκριμένης οικίας, στους τοίχους της απεικονίζονται κι άλλες αισθησιακού περιεχομένου μορφές, όπως ένας σάτυρος με μια νύμφη, η Αφροδίτη και ο Αδωνις, η κρίση του Πάριδος. Το σπίτι εκτιμάται ότι βρισκόταν υπό κατασκευήν όταν εξερράγη ο Βεζούβιος το 79 μ.Χ., οπότε και ολόκληρη η πόλη θάφτηκε κάτω από την ηφαιστειακή τέφρα.

Πληροφορίες από: https://www.ot.gr