Την στιγμή που η κλιματική κρίση κάνει πρόβα τζενεράλε πριν την μεγάλη πρεμιέρα στον πλανήτη μας, φιγουράροντας τρομακτικά στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και των ειδησεογραφικών δελτίων, οι μαθητές της Δονούσας προβληματίζονται έντονα για το μέλλον που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Οπλισμένοι με τα χαρακτηριστικά της ώριμης νιότης όπως το θάρρος έκφρασης, το πείσμα και την ελπίδα, την 10η Απριλίου 2024 έστειλαν το δικό τους μοναδικό μήνυμα (βλ σχετικό άρθρο) στην κοινωνία των Κυκλάδων.

Αυτή τη φορά τη σκυτάλη από τους μαθητές της Δονούσας παίρνουν οι εκπαιδευτικοί του Γυμνασίου-ΛΤ Δονούσας που με τη δύναμη του γραπτού λόγου προωθούν προς την κορυφή της πυραμίδας τους προβληματισμούς των νέων. Χρησιμοποιώντας πρώτο πληθυντικό πρόσωπο και το σύνθημα «τι κόσμο ετοιμάζουμε για τα παιδιά μας;», προτάσσουν τις ευθύνες της δικής μας γενιάς απέναντι στους νέους και προτείνουν λύσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πηγές έμπνευσης για να αντλήσουν τους στοχασμούς τους αποτελούν η μοναδική ομορφιά της Δονούσας, ο απλός και ήρεμος τρόπος ζωής που απολαμβάνουν στο νησί και οι σχέσεις αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης που αναπτύσσουν με τους κατοίκους της Δονούσας.

Το άρθρο γράφηκε στα πλαίσια της Δράσης DONOUSSA-ENERGY PROJECT για την Αξιολόγηση Σχολικής Μονάδας 2023-24. Ας παρακολουθήσουμε τους εκπαιδευτικούς της Δονούσας να αναπτύσσουν τις σκέψεις και τις προτάσεις τους σε ένα άρθρο που ίσως είναι το εφαλτήριο για πολλούς ανθρώπους να επανατοποθετηθούν απέναντι στην κλιματική κρίση. 

Κλιματική κρίση το 2024. Σε καθημερινή πλέον βάση είμαστε μάρτυρες στα βραδινά δελτία ειδήσεων και στο διαδίκτυο για πλημμύρες, καύσωνες, ανεμοστρόβιλους, χιονοκαταιγίδες, δασικές πυρκαγιές, καταστροφές καλλιεργειών και περιουσιών, λιώσιμο των πάγων, θέρμανση των ωκεανών, μετανάστευση υδρόβιων οργανισμών, ανθρώπινες απώλειες. Στις 6 Σεπτεμβρίου 2021 το Υπουργείο Πολιτικής Προστασίας μετονομάστηκε σε Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, διατρανώνοντας αναντίρρητα και με τον πλέον επίσημο τρόπο ότι η κλιματική κρίση είναι παρούσα.

Ας δούμε μερικές μονάχα δυσοίωνες προβλέψεις των επιστημόνων:

• Μετατόπιση των εύκρατων ζωνών προς Βορρά στο Βόρειο ημισφαίριο, ξηρασία έως ερημοποίηση στη Μεσόγειο.
• Το κλίμα της Ελλάδας θα αποκτήσει τροπικά έως ερημικά χαρακτηριστικά, δηλαδή εναλλαγή χειμώνα-καλοκαίρι, με ακραία καιρικά φαινόμενα, τροπικές μπόρες, καταρρακτώδεις βροχές και συχνούς καύσωνες.
• Επισιτιστικές και οικονομικές κρίσεις, λειψυδρία ή και ανομβρία, μαζική μετανάστευση πληθυσμών, κλιματικοί μετανάστες, πιθανώς δε και κλιματικοί πόλεμοι.

Λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική, Ανταρκτική και Γροιλανδία που θα οδηγήσει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 80 εκατοστά αρχικά και ως 70 μέτρα σε βάθος δεκαετιών, μεταβάλλοντας τον παγκόσμιο χάρτη και βέβαια τον χάρτη της Ελλάδας

Ακούγονται εφιαλτικά αλλά είναι αληθινά σενάρια. Με πρώτη το πυρηνικό ολοκαύτωμα, η κλιματική κρίση είναι η δεύτερη μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Αλλά ας μείνουμε στη κλιματική κρίση: λέγεται ότι το 2050 είναι το σημείο μη επιστροφής. Ότι μετά η κλιματική αλλαγή θα είναι εξαιρετικά δύσκολα αναστρέψιμη. Κοντολογίς, έχουμε μόλις 20 περίπου χρόνια για να σώσουμε τον πλανήτη μας. Ο χρόνος ήδη κυλάει αντίστροφα!

Αλήθεια, τι κόσμο, τι πλανήτη θα κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας; Φανταζόμαστε, μετά από είκοσι χρόνια, τους μαθητές μας – ουσιαστικά τα παιδιά μας – να περιγράφουν πώς θα κατατρύχονται τότε από την κλιματική κρίση. Θα μεμψιμοιρούν δικαίως για τα δικά μας λάθη. Ποιος από μας θα τολμήσει να αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί; Να ζητήσει έστω μια συγνώμη;

Η κλιματική κρίση δεν ενέσκηψε ούτε μας απειλεί εξαπίνης. Αιτία της κλιματικής κρίσης είναι η εδώ και 160 χρόνια εξόρυξη και καύση των υπόγειων και υποθαλάσσιων υδρογονανθράκων και η απελευθέρωση τεράστιων όγκων των λεγόμενων αερίων του θερμοκηπίου. Σήμερα είμαστε στο σημείο μηδέν, είμαστε όλοι ενσυνείδητα προ των ευθυνών μας. Δεν υπάρχει η δικαιολογία ή πρόφαση της άγνοιας. Βέβαια, η μεγαλύτερη ευθύνη ανήκει στους λίγους και ισχυρούς ωστόσο οι συνέπειες απειλούν τους πολλούς και αδύναμους.

Με το βλέμμα σε ένα δυστοπικό μέλλον, διερωτόμαστε, δικαιούμαστε να αισθανόμαστε υπερήφανοι για τη διαχείριση των φυσικών πόρων; Τι κάνουμε για την κλιματική κρίση; Οι θετικές επιστήμες και η τεχνολογία δίνουν ως λύσεις την παραγωγή και χρήση καθαρής ενέργειας και τη γρήγορη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.

Τέτοιες άμεσα διαθέσιμα λύσεις είναι:

• Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με την ανάπτυξη αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων.
• Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τη δύναμη των κυμάτων της θάλασσας.
• Οι νέες τεχνολογίες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας με την κατασκευή πράσινων μπαταριών, π.χ. νατρίου και στερεάς κατάστασης.
• Η ανάπτυξη ηλεκτροκινητήρων για ηλεκτροκίνηση μεσαίου μεγέθους μεταφορικών μέσων (αυτοκίνητα, φορτηγά).
• Η αξιοποίηση του υδρογόνου (πράσινου και λευκού) για την κίνηση βαρέων μεταφορικών μέσων όπως πλοίων και αεροπλάνων.
• Οι τεχνολογίες δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και η αποθήκευσή του σε υγρή κατάσταση ή η μετατροπή του σε ανακυκλώσιμα καύσιμα.
• Η τεχνολογία των κυψελών υδρογόνου.
• Η χρήση της πυρηνικής ενέργειας μέσω της πυρηνικής σχάσης και τέλος η πολυαναμενόμενη ψυχρή σύντηξη, που θα δώσει και την οριστική λύση στο ενεργειακό πρόβλημα της ανθρωπότητας.

Χρειάζονται όμως βούληση και αποφασιστικότητα ώστε τα παραπάνω τεχνολογικά επιτεύγματα να αποβούν λυσιτελή. Χρειάζονται τεχνογνωσία, κουλτούρα, νομοθεσία, πολιτικοί χειρισμοί και το κατάλληλο πνευματικό υπόβαθρο. Βεβαίως, υπάρχουν αξιόλογες προσπάθειες που γίνονται από εθνικούς, διεθνείς οργανισμούς και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, που εμπνέουν πολλούς ανθρώπους αλλά και εμάς για να γράψουμε αυτές τις γραμμές και να προτείνουμε κάποια μέτρα όπως τα παρακάτω:

• Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να προωθήσουν σπουδές στις ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) και στην επιστήμη του περιβάλλοντος. Αυτήν την στιγμή εκατοντάδες θέσεις εργασίας στις ΑΠΕ αναζητούν εξειδικευμένους επαγγελματίες και υπάρχει έλλειψη εκπαιδευμένου δυναμικού. Είναι οξύμωρο να ερευνούμε γαλαξίες και μαύρες τρύπες δισεκατομμύρια έτη φωτός από την Γη και να μην εγκύπτουμε στον πλανήτη μας.
• Στο επίπεδο σχολικής εκπαίδευσης είναι απαραίτητη η εισαγωγή μαθημάτων οικολογίας, γεωργίας και φυσικού περιβάλλοντος σε όλες τις τάξεις ανεξάρτητα από τη βιολογία, τη γεωγραφία ή τα εργαστήρια δεξιοτήτων, με στόχο την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης των μαθητών.
• Πρέπει να αλλάξουν τα πρότυπα που καλλιεργήθηκαν στον 20τό αιώνα. Τον 21ο αιώνα να υιοθετήσουμε πρωτίστως το πρότυπο του ανθρώπου που σέβεται το φυσικό περιβάλλον. Ο υπεράνθρωπος που προβλήθηκε από την τηλεόραση να αντικατασταθεί από τον φυσιολάτρη-οικολόγο, που είναι διαχειριστής και υπεύθυνος για τη φύση. Οι πνευματικοί άνθρωποι να επιληφθούν επιτέλους του κλιματικού προβλήματος και οι καλλιτέχνες της μουσικής, του θεάτρου και του κινηματογράφου να συνδράμουν με τα δικά τους τάλαντα. Η τηλεόραση, ως πανίσχυρο μέσο επιρροής της κοινής γνώμης, αφού αποδράσει από τη ραστώνη της προβολής «lifestyle», να ενημερώσει για τις διαφαινόμενες συνέπειες και να διαφωτίσει για τις δυνατές λύσεις.
• Πρέπει να δημιουργηθεί αυστηρή διεθνής περιβαλλοντική νομοθεσία και να θεσπιστούν επιπλέον νομοθετικά πλαίσια που να υποχρεώνουν εδώ και τώρα τις εταιρείες ή χώρες να εγκαταλείψουν τα ορυκτά καύσιμα και να επενδύσουν στις ΑΠΕ. Το εγχείρημα αυτό απαιτεί γενναίες οικονομικές χρηματοδοτήσεις. Αλλά αυτές οι πιστώσεις είναι ελάσσονες σε σύγκριση με τις οικονομικές μονάχα επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Να δοθούν αν χρειαστεί άυλα ή ηθικά κίνητρα και ηθικές ανταμοιβές, όπως έπαινοι, βραβεύσεις, τιμητικοί τίτλοι, αξιώματα. Επιπλέον, ας ορισθεί ποινολόγιο για τις εταιρείες ή χώρες που δε θα συμμορφώνονται με τις περιβαλλοντικές νομικές διατάξεις με τακτικές οικονομικού εμπάργκο και αποκλεισμού από υλικά ή πνευματικά αγαθά. Πιστεύουμε ότι η Ελλάδα μας ίσως θα έπρεπε να πρωτοστατεί σε διεθνή φόρα εναντίον της εξόρυξης και χρήσης των ορυκτών καυσίμων.
• Πολιτικές γεωργίας, αναδάσωσης, αναβλάστησης, άρδευσης και χωροταξικών έργων κρίνονται απαραίτητες για την προσαρμογή της γεωργικής παραγωγής και οικονομίας στα νέα κλιματικά δεδομένα. Η αειφόρος-βιώσιμη γεωργία και η αναδάσωση είναι απαραίτητες και οικονομικές λύσεις για την απορρόφηση της περίσσειας του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Να πραγματοποιηθούν δωρεάν διαδικτυακά σεμινάρια γεωργίας σε εθελοντές και ενδιαφερόμενους, ώστε η οικοπεδοποίηση και τσιμεντοποίηση να δώσουν τη θέση τους σε δάση, περιβόλια, μποστάνια και πράσινες ταράτσες.

• Σημαντικό μέτρο είναι να εφαρμοσθούν περιβαλλοντικά τέλη κυκλοφορίας – και ήδη συζητούνται – σε ταξίδια με αεροπλάνα, ως ανασταλτικός παράγοντας για όσους επιθυμούν να ταξιδεύουν για διακοπές (όχι όμως για επαγγελματικούς λόγους). Τα αεροπλάνα είναι ιδιαιτέρως ενεργοβόρα και ρυπογόνα και έχουν σημαντικό μερίδιο στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου. Τα πλοία είναι επίσης ενεργοβόρα όμως έχουν μεγάλη χωρητικότητα επιβατών και ικανότητα μεταφοράς οχημάτων και φορτίων σε σύγκριση με τα αεροπλάνα.

• Και τέλος, πρέπει να εδραιωθεί η αντίληψη ότι οι προηγούμενες γενεές δανειστήκαμε αλόγιστα μέσα σε διακόσια χρόνια την πλειονότητα των φυσικών πόρων του πλανήτη για χάρη μιας εφήμερης ευημερίας. Όμως, έτσι βάλαμε υποθήκη την κλιματική ευστάθεια και αρμονία που επικρατούσε στη Γη επί σειρά χιλιετιών. Ότι μέρος της επίλυσης της κλιματικής κρίσης είναι η εγκατάλειψη της ματαιόδοξης υλικής και τεχνολογικής ευδαιμονίας, η απλοποίηση του τρόπου ζωής μας και η προσήλωση σε λησμονημένες αξίες, παραδόσεις και ιδανικά.

Πώς όμως να γίνει αυτό την στιγμή που πολλές χώρες φιλοδοξούν να πάρουν τα πρωτεία της παγκόσμιας κυριαρχίας στο υλικό, οικονομικό, τεχνολογικό, ενεργειακό και στρατιωτικό πεδίο, εγείροντας έναν ατέρμονα ψυχροπολεμικό ανταγωνισμό εθνών και υπερδυνάμεων; Εδώ βρίσκεται η ιστορική ευθύνη και αποστολή της Ελλάδας ως το λίκνο του δυτικού πολιτισμού, της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας και της Ορθοδοξίας ώστε να δώσει ωσάν φάρος το φως της στην οικουμένη.

Η Ελλάδα, ως η πλανητική υπερδύναμη του πνεύματος, δικαιούται και οφείλει να αρθρώσει το λόγο της σε πολιτικό, διπλωματικό, οικονομικό, πολιτιστικό και οικολογικό επίπεδο, για την κλιματική κρίση και τις άλλες μεγάλες απειλές της ανθρωπότητας, προβάλλοντας το δικό της όραμα για το παρόν και το μέλλον, ώστε να παραδώσουμε στα παιδιά μας έναν καλύτερο κόσμο.

Οι εκπαιδευτικοί του Γυμνασίου – ΛΤ Δονούσας,

Δρ. Παναγιώτης Αλούκος, ΠΕ04.01 (Συντονιστής),  Κωνσταντίνα Αλεξανδρή, MSc, ΠΕ03,  Αναστασία Δημητρίου, MSc, ΠΕ11, και Γεώργιος Γεωργίου, MSc, ΠΕ80