Στο πλαίσιο επίσκεψης ομάδας νησιωτών στις Βρυξέλλες, φιλοξενούμενη του ευρωβουλευτή Πέτρου Κόκκαλη, συζητήθηκε μεταξύ άλλων η «Έκθεση σχετικά με τις νήσους της Ε.Ε. και την πολιτική συνοχής»[1] της Επιτροπής Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία αποτελεί και πρόταση ψηφίσματος προς την ολομέλεια του.

Κείμενο του Μιχάλη Φραγκίσκου, Μεταλλουργού Μηχανικού ΕΜΠ, Διδάκτορα Μηχανικού ΕΜΠ

Η Έκθεση – Πρόταση έχει μεγάλη σημασία για τη νησιωτική Ελλάδα, αφού για πρώτη φορά αποτυπώνεται ξεκάθαρα και ρητά η αναγνώριση «του νησιωτικού χαρακτήρα ως μόνιμο διαρθρωτικό μειονέκτημα», με την εκτίμηση ότι μέχρι τώρα το σχετικό άρθρο 174 της Συνθήκης Λειτουργίας Ε.Ε. έχει ατελή εφαρμογή στα νησιωτικά εδάφη.

Με την Έκθεση αναδεικνύεται το σύνολο σχεδόν των ζητημάτων της τρέχουσας κατάστασης αλλά και οι μελλοντικές προκλήσεις στην πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα. Ζητείται να καταρτιστεί από την Ε.Ε. μια Ευρωπαϊκή στρατηγική, ένα όραμα για τα νησιά της, με συγκεκριμένες προτάσεις και συνυπολογισμό των ιδιαιτεροτήτων κάθε θαλάσσιας περιοχής.

Στην Έκθεση αναλύονται ζητήματα σχετικά με:

1. Την κλιματική αλλαγή και βιοποικιλότητα, τονίζοντας τις δυσανάλογες απώλειες της πλούσιας βιοποικιλότητας των νησιών από τις ανθρωπογενείς πιέσεις του τουρισμού, και τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. Ζητά στοχευμένες, βιώσιμες και αποτελεσματικές περιφερειακές πολιτικές και δράσεις, που θα προστατεύουν και θα αποκαθιστούν τη μοναδική βιοποικιλότητα, τη διατήρηση των φυσικών πόρων (έδαφος – νερό – γεωργική παραγωγή) και την ειδική στήριξη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, με μέτρα αντιστάθμισης των κοινωνικών επιπτώσεων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
2. Την Ενεργειακή Μετάβαση, για την οποία ζητά να συνυπολογιστεί το αυξανόμενο κόστος των πράσινων μεταφορών με ειδική χρηματοδοτική στήριξη και προτεραιότητα στις πράσινες θαλάσσιες υποδομές.  Οι ΑΠΕ αποτελούν προτεραιότητα, λαμβάνοντας υπόψη τη διατήρηση των τοπικών οικοτόπων, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, σε αντιστοιχία με τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά των νησιών, με πρόσθετη έρευνα για τις υπεράκτιες και ειδικές μελέτες ανάλυσης στο πλαίσιο του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης.
3. Την οικονομία και την κοινωνική ανάπτυξη, με υποστήριξη του τοπικού οικονομικού ιστού των νησιών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, με βιώσιμη επιχειρηματικότητα και απασχόληση. Με ανάπτυξη και βελτίωση των υγειονομικών υποδομών και την ενθάρρυνση για την εγκατάσταση υγειονομικών στα νησιά, ενώ τονίζεται η ανάγκη να επεκταθεί η συμφωνία του Συμβουλίου της 7^ης Δεκεμβρίου 2021, για την επικαιροποίηση των ενωσιακών κανόνων για τους συντελεστές του ΦΠΑ, σε όλες τις νησιωτικές περιοχές.
4. Την προστασία της πολιτιστικής και γλωσσικής ταυτότητας των νησιών και την ανάπτυξη του πολιτισμού. Καλεί δε την Επιτροπή να ανακηρύξει το 2024 ως Ευρωπαϊκό Έτος Νήσων.
5. Την στήριξη της βιώσιμης γεωργίας, αλιείας, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, με βιώσιμα κυκλικά συστήματα επισιτισμού, ρόλο στη βιώσιμη αλυσίδα τροφίμων, προτεραιότητα στα παραδοσιακά προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας και ενσωμάτωση στο αγροτικό όραμα των ιδιαιτεροτήτων των νησιών.
6. Την πρόσθετη χρηματοδότηση για τη στήριξη του βιώσιμου τουρισμού, με οικολογικές και ψηφιακές λύσεις, συμβατές με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Ζητά από την Επιτροπή να καθιερωθεί Ευρωπαϊκό σήμα βιώσιμου τουρισμού για να αναδεικνύονται τα δυνατά σημεία των νησιών. Έξυπνη χρήση της ενέργειας, του νερού και της γης με βάση χωροταξικά σχέδια.
7. Την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες. Ζητά υποδομές που θα εξασφαλίζουν την εδαφική συνέχεια μέσω βιώσιμων θαλάσσιων ή αεροπορικών πράσινων μεταφορών, με κοινωνικά δίκαιη μετάβαση, με μείωση ναύλων, επάρκεια και ασφάλεια. Ζητά ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» και άλλα προγράμματα συνεργασίας να συμβάλουν στη βιώσιμη προσβασιμότητα στα νησιά και την παροχή βασικών δημόσιων υπηρεσιών υγείας, πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, πρόσβασης σε φάρμακα, εκπαίδευσης και κοινωνικής πρόνοιας. Ψηφιακή συνδεσιμότητα με ενίσχυση τεχνολογιών και υποδομών, υπηρεσιών διοίκησης για πολίτες και ΜΜΕ, ιδιαίτερα πρόσβαση σε πληροφορίες με ισχυρή χρηματοδότηση.
8. Τη μετανάστευση, εφιστώντας την προσοχή στα συστήματα ασύλου και υποδοχής μεταναστών, με αναγνώριση του προβλήματος που δημιουργείται στα νησιά.
9. Τέλος, ζητά να επαναξιολογηθεί και να αναθεωρηθεί το πλαίσιο ενισχύσεων και να διαμορφωθεί σταδιακό καθεστώς προς τον στόχο 55%. Να δημιουργηθεί ειδική κατηγορία νησιών και να καταργηθεί ο κανόνας de minimis που περιορίζει την ανταγωνιστικότητα. Ζητεί οι νησιωτικές επιδοτήσεις να μην θεωρούνται κρατικές ενισχύσεις, αλλά αντιστάθμιση για ίσους όρους προς τις ηπειρωτικές περιοχές.

Παρατηρήσεις

Παρά το πλήθος των εύστοχων διαπιστώσεων και των συνακόλουθων αιτημάτων της Επιτροπής, η απουσία άμεσου διαλόγου με τα υποκείμενα της νησιωτικότητας, τοπικές κοινωνίες και θεσμούς, έχει αποτέλεσμα να μείνουν σημαντικά κενά, τουλάχιστον για την Ελληνική νησιωτικότητα. Στην Έκθεση ενώ αναγνωρίζονται αρχιπελάγη (συστάδες νησιών) και νησιά με διπλό και τριπλό μειονέκτημα, γενικά το κάθε νησί θεωρείται μια αυτόνομη μονάδα που χρήζει αποκλειστικής επικοινωνίας (τύπου αεροπορικής) με ένα ηπειρωτικό κέντρο.

Δεν εξετάζονται ομάδες όμορων νησιών που σχετίζονται γεωγραφικά – γεωπολιτικά, ιστορικά, πολιτιστικά, παραγωγικά, διοικητικά και αποτελούν μια διακριτή οντότητα, όπως οι Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, τα Επτάνησα, κλπ. Τα νησιά αυτά κρατήθηκαν ζωντανά σε δύσκολες περιόδους της ιστορίας τους (χωρίς προσβάσιμο ηπειρώτικο κέντρο), με την επικοινωνία μεταξύ τους,  αναπτύσσοντας ένα δίκτυο ανταλλαγής προϊόντων-υπηρεσιών, παραγωγικών εξειδικεύσεων, αλληλοεξαρτήσεων και αλληλεγγυοτήτων.

Έτσι από την Έκθεση απουσιάζει, το αίτημα της ακτοπλοϊκής ενδο-συγκοινωνίας των νησιών μιας ομάδας, όπως επίσης ο χωροταξικός ορισμός των κεντρικών ακτοπλοϊκών γραμμών ως θαλάσσιων οδών δημοσίου συμφέροντος. Στην ελληνική πραγματικότητα, η πολιτεία έχει επιτρέψει οι εφοπλιστές να επιλέγουν τα δρομολόγια των αναπτυγμένων μόνο νησιών στις ακτοπλοϊκές γραμμές, γεγονός το οποίο εντείνει τις ανισότητες μεταξύ των νησιών και δημιουργεί έναν επιπλέον βαθμό νησιωτικής μειονεκτικότητας.

Η Έκθεση αφήνει αλώβητο τα ιερό επιχειρηματικό προνόμιο των εφοπλιστών να εκμεταλλεύονται τη νησιωτικότητα, χωρίς να θέτει κανόνες και όρους. Και προφανώς η νησιωτικότητα ορίζεται μέσα στο ασφυκτικό πλαίσιο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, που θα γενούν συνεχώς νέες μειονεκτικές καταστάσεις στα νησιά.  

Παρά τις ελλείψεις, η Έκθεση, είναι ένα θετικό δείγμα αποφάσεων θεσμικών οργάνων της Ε.Ε., που λήφθηκε με την επίμονη δράση της ευρω-ομάδας της Αριστεράς, έργο που υιοθετήθηκε  αλλά και περιορίστηκε σε πολλές του διεκδικήσεις/επισημάνσεις από τις άλλες ευρω-ομάδες.  Μετά τη τελική ψήφισή της από το Ευρωκοινοβούλιο, με οργανωμένη πίεση και αγώνα, μπορεί να γίνει εφαρμόσιμη ευρωπαϊκή και εθνική πολιτική προς το όφελος όλων των νησιωτών.

[1] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2022-0144_EL.html

ΕΚΘΕΣΗ: Σχετικά με τις νήσους της ΕΕ και την πολιτική συνοχής: τρέχουσα κατάσταση και μελλοντικές προκλήσεις. (2021/2079(INI)), Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης, Εισηγητής Younous Omarjee (The Left)