Παιδιόθεν είχα κι εγώ τους δικούς μου ήρωες. Ήταν κατ’ αρχάς οι λογοτεχνικοί, αυτούς που πρωτοθαύμασα στα εξωσχολικά λογοτεχνικά έργα που διάβασα, μαθητής του Δημοτικού. Είχα την πολυτέλεια να γνωρίσω από τότε τη Λογοτεχνία, φρόντισε γι’ αυτό η μακαρίτισσα η μάνα μου και το «μορφωμένο» σόι της…

Αρθρο του Μανώλη Σέργη, καθηγητή Λαογραφίας 

Παράλληλα είχα αποκτήσει κι άλλους πολλούς ήρωες οδηγητές μου, αλλά, στο προσωπικού χαρακτήρα αυτό εδώ σημείωμα, θα περιορισθώ σε μια ειδική κατηγορία: Αυτούς που γνώρισα κατ’ αρχάς μέσω ραδιοφώνου, τους θρυλικούς ποδοσφαιριστές της δεκαετίας του ’60 και του ’70, όλων των ομάδων (του ΠΟΚ και της Θεσσαλονίκης κυρίως), αλλά και αυτούς που μπήκαν στη ζωή μου στα μετά το 1975 χρόνια, στην Αθήνα πια, μέσα από τα πρώτα επιστημονικά μου βιβλία, κατά την αναστροφή μου με τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής, με τα πρώτα μου λαογραφικά «διαβάσματα», κατά τις μετέπειτα (μέχρι σήμερα) περιπλανήσεις μου στον κόσμο των ιδεών αυτού του τόπου… Τότε, π.χ., πρωτοδιάβασα τα Σύγχρονα Λαογραφικά, του Δ. Λουκάτου (κυκλοφορήθηκε το 1963), και το κείμενό του για τα «λαογραφικά του ποδοσφαίρου»…

Με το ποδόσφαιρο και με τους ηγέτες-ήρωες ποδοσφαιριστές, Έλληνες αποκλειστικά, θα ασχοληθώ λοιπόν. Θα επικεντρώσω το θέμα μου επιλεκτικά, λόγω οικονομίας του χώρου, σε λίγους. Σε ποδοσφαιριστές με άξονα ζωής και στάσης ένα προοδευτικό (ας πούμε αριστερό) τρόπο σκέψης και δράσης. Έλληνες ποδοσφαιριστές-εξαιρέσεις του γενικού κανόνα, με ευρύτερους κοινωνικούς προβληματισμούς, με οράματα για καλύτερο ποδόσφαιρο (εκτός γηπέδου πρωτίστως), για έναπιο ανθρώπινο μέλλον. Με ποδοσφαιριστές οι οποίοι νίκησαν τους νικητές των πατέρων τους με το ήθος, την εργατικότητα και το ταλέντο τους προπάντων.

Είχα ακούσει, π.χ., πάμπολλα για το ήθος του παικταρά Γ. Δεληκάρη και τους λόγους που μεταπήδησε από τον ΟΣΦΠ στον ΠΑΟ. Ομολογώ πως μέχρι το 2015 που κυκλοφορήθηκε το βιβλίο του Θανάση Κάππου Το ποδόσφαιρο και η αριστερά. Ιστορίες μέσα και έξω από τα γήπεδα δεν γνώριζα την παρακάτω (αποκαλυπτική τού χαρακτήρα του) επιστολή του στον τότε (το 2004, επί ΠΑΣΟΚ) Υπουργό Αθλητισμού Γιώργο Λιάνη, όταν ο τελευταίος απεφάσισε να τον τιμήσει για όσα περί ήθους και (ποδοσφαιρικής) τέχνης προανέφερα και τα οποία κοσμούσαν τον παίκτη:

Φίλε Γιώργο, σε ευχαριστώ.

Δεν έχω δεχθεί ποτέ μου δώρο από την Πολιτεία, κι αν το παίρνω -με βαριά καρδιά- το παίρνω από έναν φίλο και μόνο. Θα ’θελα να μπορούσα να δώσουμε όλοι μας ρούχα σε παιδιά που κρυώνουν, φαγητό σε παιδιά που πεινάνε, στοργή και αγάπη στους γέροντες. Μια μικρή ελπίδα στους ξεχασμένους ανθρώπους από εσάς όλων των κομμάτων.

Αυτό θα ήταν για μένα πολύ μεγαλύτερο βραβείο και πολύ σημαντική διάκριση από ο,τιδήποτε άλλο.Εγώ προσωπικά δεν δέχτηκα -και το ξέρετε καλά όλοι σας- ποτέ μου διακρίσεις. Θέλω να μείνω ελεύθερος.

Με ταπεινότητα και εκτίμηση

Γιώργος Δεληκάρης.[1]

Λογοτεχνία και ποδόσφαιρο 

Το δημοφιλέστερο άθλημα στον κόσμο είναι μια άλλου είδους θρησκεία, παγκόσμια,εκλογικευμένη, εκκοσμικευμένη: Θρύλε, θεέ μου, Ολυμπιακέ μου. ΠΑΟ, θρησκεία, Θύρα Δεκατρία!

Έγραφα προ ετών στο βιβλίο μου Τηλεόραση και σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός…, μεταξύ άλλων:[2]… Επιπλέον, το ποδόσφαιρο είναι ομαδικό άθλημα, εντάσσει τον λάτρη του σε μια άλλη οικογένεια, ιστορική, με μακρά και ένδοξη ιστορία (…)· συνδυάζει τις θαυμαστές ατομικές επιδόσεις των ποδοσφαιριστών με τον ομαδικό συντονισμό και τη στρατηγική. Ο Β. Τσοκόπουλος μάς θυμίζει τον Φ. Αραμπάλ που αποκαλούσε τον Ερίκ Καντονά «βάρβαρο, φιλόσοφο, ποιητή και μοναχικό», τον Αλμπέρ Καμύ που έγραψε ότι το γήπεδο είναι από μία άποψη ένα εργαστήρι ζωής, μέσα στο οποίο κάποιος μπορεί να μάθει αξίες ζωής· η «βαρβαρότητα» του Αραμπάλ είναι βεβαίως ο συνδυασμός σκληρότητας, αντοχής, τεχνικής και «ευφυΐας των ποδιών», που διακρίνει το ποδόσφαιρο από άλλα αθλήματα. Είναι, όντως, ένα σκληρό αγώνισμα, ανδρικό που ενισχύει την ανδρική ταυτότητα. Ενέπνευσε πάμπολλους λογοτέχνες (τον αείμνηστο, π.χ. Κουμανταρέα, Η φανέλα με το νούμερο εννιά), δεκάδες ποιητές (τον Νίκο Καρούζο, τον Άρη Δικταίο, π.χ.), η γλώσσα του δανείζεται λήμματα από τον χώρο της καλλιτεχνίας για να αποδώσει τα νοήματά της: «Χόρευε πάνω στο χόρτο» ο τάδε ποδοσφαιριστής, ο άλλος ήταν «σολίστας», «αέρινος» ο Τζωρτζ Μπεστ (όνομα και πράμα best), «ιπτάμενος Ολλανδός» και «δαντελένιος» ο Γιόχαν Κρόιφ, «χορευτής, αρτίστας» και «Νουρέγιεφ» ο Β. Χατζηπαναγής, «ζωγραφίζει στο γήπεδο» (…) κάποιος άλλος, «Θεός» ο Μαραντόνα, «εκπορθητής των δικτύων» ο Ηλίας Υφαντής του Θρύλου, κ.λπ. κλπ.».[3]

Κορυφαίοι διανοούμενοι, καλλιτέχνες που έχουν βαθύ λαϊκό έρεισμα και ουσιαστική επαφή με τη λαϊκή γνώση και εμπειρία (αλλά φυσικά και λαϊκοί άνθρωποι) αναγνωρίζουν την πολυδιάστατη σημασία του ποδοσφαίρου, λατρεύουν το «μπαλέτο των φτωχών».[4] Ακόμη κι αυτό τής σήμερον…Πρώτα επέλεξα να ανήκω στην πολυταξική οικογένεια του Ολυμπιακού, ως φίλαθλός του, μετά στην ταξική μου (όπως ήθελα να την εννοιολογώ) πολιτική παράταξη και πιο αργότερα να ενταχθώ στην οικογένεια των φιλολόγων ή των πανεπιστημιακών δασκάλων. Ως λάτρης του ποδοσφαίρου, θυμάμαι ότι ο Μίκης Θεοδωράκης θεωρούσε ήρωες των παιδικών του χρόνων τους παλαίμαχους ποδοσφαιριστές, είχε μάλιστα δηλώσει ότι ο ελληνικός λαός τους εθαύμαζε ως ήρωες του 1821![5] Ο αγαπημένος μου Μανόλης Αναγνωστάκης ήταν τακτικότατος θαμών των γηπέδων: «Από τα πρώτα χρόνια μου στο Γυμνάσιο, λογάριαζε δηλαδή από το ’36 και πέρα, δεν μπορώ να απομονώσω στη μνήμη μου μια Κυριακή μακριά από κάποιο γήπεδο[της Θεσαλονίκης]. Αυτά τα γήπεδα που δεν υπάρχουν πια...».[6]

Η διατύπωση του Θανάση Κάππου, γιου του ιστορικού στελέχους της «παραδοσιακής» Αριστεράς Κώστα Κάππου, ότι «… η ελίτ της Αριστεράς, ανανεωτικής και μη, χαρακτηρίζει επιπόλαια το ποδόσφαιρο ως όπιο του λαού»[7] με βρίσκει σύμφωνο. Τα ελάχιστα παρακάτω ενισχύουν τον Κάππο:

• Η απόφαση των πολιτικών κρατουμένων στη Δράμα το 1962 να αποστείλουν επιστολή στη Διοίκηση τής ιστορικής Δόξας Δράμας, στην οποία διατύπωναν το αίτημά τους για απονομή χάριτος, όντες φυλακισμένοι για τις ιδέες τους από το 1944.
• Ο ιστορικός αγώνας του Ολυμπιακού με την μικτή ποδοσφαιρική ομάδα των Α΄ και Γ΄ Ταγμάτων Σκαπανέων της Μακρονήσου στις 26 Ιανουαρίου 1949.[8] Θυμίζω ότι μεταξύ των ενοίκων του κολαστηρίου ήταν αρκετοί αριστεροί ποδοσφαιριστές, που αγωνίζονταν σε μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες, όπως ο Δαρίβας και ο Μαλαμόπουλος (στον Ολυμπιακό), ο Αντ. Παπαντωνίου (ΠΑΟ), ο Γ. Πατινιώτης (Εθνικό), κ.ά. Η ομάδα της Μακρονήσου τόλμησε να νικήσει τον Ολυμπιακό με 2-1! Δώδεκα χιλιάδες κόσμου στη Λεωφόρο έκλαιγαν που είχαν την μικρή ευκαιρία να ιδούν έστω για μια ακόμη φορά τα παιδιά τους, τους συγγενείς, τους φίλους τους… Για λίγο εκτός στρατοπέδου… Ποιος δεν ενθυμείται την (παραπλήσια) τραγική για τη ζωή τους νίκη των Ρώσων ποδοσφαιριστών του Κιέβου (της ομάδας FCStart) επί των επίλεκτων Γερμανών (9 Αυγούστου 1942), μια νίκη για την τιμή και την ιστορία και την υπερηφάνεια του ρωσικού λαού; Οι στρατιώτες υπέγραψαν με τη νίκη τους την καταδίκη τους. Δείτε τις κλασικές ταινίες Ο τρίτος Χρόνος ή την Δυο στιγμές στην Κόλαση ή την πιο γνωστή ίσως εκδοχή τους Η Μεγάλη Απόδραση των Έντεκα, του Τζον Χιούστον.
• Το 1942 ιδρύθηκε η Ένωση Ελλήνων Αθλητών με πρωτεργάτες Βαλκανιονίκες πρωταθλητές αγωνισμάτων στίβου. Η Ένωση είχε οργανώσει την άνοιξη του 1942 ποδοσφαιρικό αγώνα ΠΑΟ – ΑΕΚ, ώστε ένα τμήμα των εισπράξεων να εδίδετο στους φυματικούς του “Σωτηρία”. Το γήπεδο της Λεωφόρου όμως ήταν επιταγμένο από τους Γερμανούς, οι οποίοι αφ’ ενός είχαν σκοπό να κρατήσουν όλα τα κέρδη του αγώνα, αφ’ ετέρου προόριζαν ως διαιτητή έναν δικό τους λοχία. Οι ομάδες αποφάσισαν να μην αγωνισθούν. Οι παίκτες βγήκαν στον αγωνιστικό χώρο, ανέβηκαν στις εξέδρες και εξήγησαν στο κατάμεστο γήπεδο τι είχε συμβεί.Οι θεατές εξοργίστηκαν, εισήλθαν στον αγωνιστικό χώρο, βιαιοπράγησαν εναντίον του, και αργότερα, μαζί με τους παίκτες, πραγματοποίησαν πορεία διαμαρτυρίας στους δρόμους της Αθήνας. Ήταν μια μεγάλη διαδήλωση που διαλύθηκε βίαια.[9] Τα συνθήματα υπέρ των αθλητών και των δύο ομάδων, κυρίως υπέρ των παικταράδων Κρητικού (του Παναθηναϊκού) και Μαρόπουλου (ΑΕΚ) «έδιναν και έπαιρναν» μέσα στο γήπεδο…
• Το 1943 η οργάνωση της ΕΠΟΝ Πειραιά και Αθηνών οργανώνει τις ποδοσφαιρικές ομάδες ΕΠΟΝ Αθηνών και ΕΠΟΝ Πειραιά. Και στις δύο συμμετείχαν «επώνυμοι» παίκτες μεγάλων ομάδων.
• Η ποδοσφαιρική ομάδα της Μακρονήσου μετά τη νίκη της επί του ΟΣΦΠ διαλύθηκε και στη θέση της δημιουργήθηκε ομάδα μπάσκετ…
• Κατά την περίοδο της Κατοχής πολλοί αθλητές του Ολυμπιακού είχαν πλούσια αντιστασιακή δράση. Το 1944, ο Μιχ. Αναματερός (Ναξιώτης;) σκοτώθηκε στην εμφύλια μάχη των Εξαρχείων.[10] Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα όμως θαρρώ πως ήταν ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Νίκος Γόδας, παικταράς ολκής του ΟΣΦΠ.,  που είχε πολεμήσει τους Γερμανούς στη γνωστή μάχη της Ηλεκτρικής, στο Κερατσίνι, στην Κοκκινιά, στο Πέραμα.  Στις 19 Νοεμβρίου 1948, μεσούντος του Εμφυλίου, εκτελέστηκε στο Λαζαρέτο της Κέρκυρας. Η τελευταία του επιθυμία ήταν να φορέσει την ερυθρόλευκη φανέλα με το λευκό σορτσάκι: «Να μου ρίξετε και να με δολοφονήσετε με τη φανέλα του Ολυμπιακού, και να μη μου δέσετε τα μάτια, για να βλέπω τα χρώματα της ομάδας μου πριν από τη χαριστική βολή».

Ο Ανδρέας Μουράτης (+2000), ο Μιζούρι των ελληνικών γηπέδων (προσωνύμιο από το αμερικανικό πολεμικό που είχε φθάσει τότε, το 1948, στον Πειραιά), είχε απερίφραστα δηλώσει ότι εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ «για να ζήσουν όλοι οι άνθρωποι ίσα».[11] Βουρλιώτης την καταγωγή, αντιστασιακός ΕΠΟΝίτης στα χρόνια της Κατοχής, συμμετείχε σε γνωστές μάχες του Πειραιά κατά των Γερμανών, όπως ο συμπαίκτης του Ν. Δόγας. Γλύτωσε τις φυλακίσεις και τις εξορίες από το μετεμφυλιακό Κράτος λόγω της ποδοσφαιρικής του ιδιότητας, λέγεται μάλιστα ότι απέφυγε τις διώξεις επί μακρόν χρονικό διάστημα όταν το 1945 μεταπήδησε από την Προοδευτική στον Ολυμπιακό, με όρο να φροντίσουν οι «ισχυροί»  των δύο ομάδων προς  τούτο. Αυτοί, εννοείται, είχαν τις σχετικές διασυνδέσεις…

Πρωτοστάτησε στη διαμαρτυρία των διεθνών ελλήνων παικτών, όταν η τότε «ΕΠΟ» αρνήθηκε να τους καταβάλει αναδρομικά που τους είχε υποσχεθεί (1953) λίγο πριν από τον αγώνα της Εθνικής με το Ισραήλ. Οι διεθνείς αποκλείσθηκαν ισοβίως από το αντιπροσωπευτικό μας συγκρότημα (επανήλθαν όμως μετά από λίγους μήνες), εκείνος όχι μόνον δεν επανήλθε, αλλά διεγράφη οριστικά από το Μητρώο Ελλήνων ποδοσφαιριστών.

Το ίδιο έτος η Εθνική ομάδα, λίγο πριν από το παραπάνω γεγονός, είχε κατανικήσει, με τρία γκολ του Γ. Δαρίβα την αντίστοιχη της Τουρκίας. Τότε θαρρώ ήταν που ο τουρκικός Τύπος τον απεκάλεσε Aslan Mourat, Μουράτης ο Λέων. Την επαύριο της ιστορικής αυτής νίκης η βασίλισσα Φρειδερίκη επισκέφθηκε το κατάλυμα της ομάδας και εξέφρασε τις φιλοφρονήσεις της προς τους διεθνείς. Ο λαϊκότατος Μουράτης λέγεται πως της απάντησε, ως Αρχηγός της ομάδας, τα εξής παροιμιώδη: «Άκου να σου πω κυρά μου, εμείς πάντα έτσι ξηγιόμαστε. Για την πατρίδα τα δίνομε όλα». Ευτυχώς η βασίλισσα γέλασε… Το 1956 γυρίσθηκε η ταινία του Βασ. Γεωργιάδη Άσσοι των γηπέδων, σε σενάριο του «δικού μας» αείμνηστου Ιάκ. Καμπανέλλη (αργότερα επεξεργασμένη ως Κυριακάτικοι Ήρωες). Πρόκειται για μια νεορεαλιστική ταινία, που αποδίδει αποκαλυπτικά την τότε ελληνική πραγματικότητα. Το «θιγμένο»Κράτος της εποχής οδήγησε τους Μουράτη, Λινοξυλάκη, Πετρόπουλο κ.ά. σε απολογία για τη συμμετοχή τους στην ταινία… Ο σκηνοθέτης Β. Γεωργιάδης θυμάται τον Μουράτη ως εξής: «Ήταν εντελώς αγράμματος και δυσκολεύτηκε να μάθει τον ρόλο (…), του διάβαζε τα λόγια η γυναίκα του κι έτσι τα μάθαινε. Μου έκανε τρομακτική εντύπωση πως τα λόγια που έλεγε ήταν τόσο λαϊκά ειπωμένα, που ξεπερνούσαν τους διαλόγους του Καμπανέλη. Είπα μια μέρα στον Καμπανέλη: “Κοίταξε τα λόγια σου πώς ειπώθηκαν”. Εκείνος μου απάντησε: “Βασίλη, είναι τρομερό. Έτσι έπρεπε να τα είχα γράψει”. Άφηνα τον Μουράτη να κάνει αλλαγές γιατί αυτά που έλεγε ήταν καλύτερα απ’ αυτά που είχαν γραφτεί στο σενάριο».[12]

Ο αρτίστας, ο γητευτής της μπάλας Γ. Δεληκάρης, ηγετική φυσιογνωμία του ελληνικού ποδοσφαίρου, πρωτοστάτησε στην απεργία των παικτών του Ολυμπιακού το 1975, για να εξισωθούν οι μισθολογικές απολαβές των ελλήνων παικτών με αυτές των αλλοδαπών. Φαίνεται πολύ πιθανή η ερμηνεία που έχει δοθεί για την μετακίνησή του στον ΠΑΟ το 1978, μετά από εννιά χρόνια θητείας του στον Θρύλο: Είχε περάσει άσχημες καταστάσεις στον Ολυμπιακό, ήλπισε (ματαίως μάλλον) ότι στον Παναθηναϊκό τα πράγματα θα ήταν καλύτερα, αντέδρασε με τη φυγή του…[13]

Θα επιθυμούσα να γράψω πολύ περισσότερα και γι’ άλλους ήρωές μου ποδοσφαιριστές: Τον Γ. Δαρίβα, τον Βάσια Χατζηπαναγή, τον Ν. Χρηστίδη (του Άρη και της ΑΕΚ), τον Γ. Κούδα, όλους αυτούς που έλαβαν την πρωτοβουλία να συστήσουν το 1975 τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αμειβομένων Ποδοσφαιριστώνκαι τόσους άλλους, αλλά ο χώρος δεν το επιτρέπει.

Ποδόσφαιρο, πολιτική, βία  

Οι παραπάνω ήταν κάποιες από τις ποδοσφαιρικές προσωπικότητες που με συγκίνησαν, η κάθε μια στην εποχή της, ιδίως όταν πια ήλθε ο καιρός που το ποδόσφαιρο δεν ήταν σαν εκείνο των κυριακάτικων ηρώων μου. Όταν πια έγινε επαγγελματικό και το κυρίεψαν τα συμφέροντα των επείσακτων σ’ αυτό παραγόντων (νεοπαραγόντων, παραγοντίσκων), που το ανακάλυψαν ως τον ασφαλέστερο ίσως τρόπο να ενισχύσουν την πολιτική και οικονομική τους επιρροή ή για να συγκαλύψουν τις οικονομικές τους ατασθαλίες, να λάβουν παχυλές επιδοτήσεις από το Κράτος, να γίνουν οι κυριότεροι σήμερα φορείς της λεγόμενης «διαπλοκής» και να επιδρούν με καταλυτικό τρόπο στο πολιτικοποιημένο σύστημα της χώρας.[14]

Ουδείς αρνείται τη διείσδυση των καπιταλιστικών σχέσεων στο σημερινό ποδόσφαιρο, την παγκόσμια διακυβέρνησή του, την σύνδεσή του με τις σύγχρονες τεχνολογίες, με τη διαφθορά, αλλά και με ρατσιστικές ή άλλες εθνικιστικές αντιλήψεις.

Ουδείς (από την άλλη) όμως αρνείται το γεγονός ότι ιδεολογικές αντιθέσεις, πολιτικές διαφορές, θρησκευτικοί πόλεμοι, ταξικές αδικίες, ιστορικά απωθημένα συναντιούνται στο χορτάρι των γηπέδων. Θυμηθήτε τους Καταλανούς της Μπάρτσα, τους καθολικούς της Σέλτικ και τους προτεστάντες των Ρέιτζερς, τους κομμουνιστές της Ομόνοιας και τους Δεξιούς του ΑΠΟΕΛ, τη Φλαμένγκο των τενεκομαχαλάδων και τη Φλουμινένσε των λευκών πλουσίων, τη Μπόκα Τζούνιορς των «λασπανθρώπων» και τη Ρίβερ Πλέιτ των αριστοκρατών, τους «μαουνιέρηδες» του Πειραιά και τους αστούς της Αθήνας, κ.λπ.

Όσον αφορά στη βία του, μήπως μέσω αυτής επιτυγχάνεται η αποσυμπίεση από τις πιθανές εκρήξεις και τις επικίνδυνες κοινωνικές εντάσειςπου θα μπορούσαν να προκαλέσουν κοινωνική κρίση; Μήπως, τελικά, η βία του δεν γεννιέται μέσα στα γήπεδα, αλλά στα γκέτο των μεγαλουπόλεων, στους χώρους της καθημερινής εξαθλίωσης, ως «παιδί» της απόγνωσης από την οικονομική καχεξία εκατομμυρίων ανθρώπων, «παιδί» της μοναξιάς και της έλλειψης κινήτρων ζωής; Αυτό που πρέπει να ανησυχεί περισσότερο είναι το γεγονός ότι η βία του δεν κατοικεί πλέον στα στενά αλλοτινά όρια των καταφρονεμένων και των απόκληρων… Ανέβηκε στα ψηλά σκαλοπάτια…

Ουδείς αρνείται όμως το γεγονός ότι παρ’ όλα αυτά παραμένει το πιο αγαπητό λαϊκό άθλημα, που βιώνεται από τα εκατομμύρια των φίλων του ως συναίσθημα και πάθος∙ ότι αποτελεί πεδίο επικοινωνίας, συνεργασιών, κοινών βιωμάτων∙ ότι είναι ο προνομιακός χώρος που επιβεβαιώνει συλλογικές ταυτότητες, εθνικές νομιμοποιήσεις και διεκδικήσεις, τοπικούς και εθνικούς ανταγωνισμούς, όπως προείπα. Ο θεατρολόγος και λαογράφος καθηγητής Βάλτερ Πούχνερ το είδε ως μια θαυμάσια θεατρική παράσταση, μέσα και έξω από το γήπεδο.[15]

Θα μου επιτρέψετε, τέλος, να ξαναθυμηθώ μαζί σας την προδιαγεγραμμένη μοίρα των ποιητών (των κάθε λογής δημιουργών αυτού του τόπου) όπως με επιτυχία την διατύπωσε ο ποιητής Πάνος Θεοδωρίδης, αφορμή λαβών από το ποδόσφαιρο, από έναν ξεχασμένο μαχητή των γηπέδων και έντιμο πρωταγωνιστή τους, τον Σπύρο Καπερνέκα, ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού και του Άρη τη δεκαετία του 1970:

Λέγαμε τον Σαράφη Καίσαρα, τον Κούδα
Λένιν των γηπέδων. Διαδίδαμε πως ο Αϊδινίου
είχε άνεση χρημάτων, πώς αλλιώς
να ερμηνεύαμε τη ραστώνη τού υπερφυούς παικταρά.
Αλλ’ οι συγκυρίες μετακόμισης
με οδήγησαν στο μαγαζί του Σπύρου Καπερνέκα
(παίκτης αέρινος, πρώτα στον Πειραιά
που τελείωσε στους Αρειανίδες την καριέρα του)
πήρα τον βιδολόγο με έκπτωση, μαζί
ένα κινέζικο τσεκούρι, κόκκινο που μ’ άρεσε,
τρόμαξα συγκρίνοντας τη μοίρα του
με τη ζωή του ποιητή.

Θα με ξεχάσουν σαν τον Καπερνέκα.
Όταν η φλόγα μπλαβιάσει,
θα παίρνουν κάποιον στίχο μου
για μιαν αναφορά.
Άλλοι θα αλωνίζουνε τα γήπεδα
προχωρημένοι, σύννοες, αμείλικτοι
και ας καμαρώνω τα ποιήματά μου στη βιτρίνα
πόσο κόκκινα και φρέσκα είναι.[16]

Βιβλιογραφία

[1] Θ. Κάππος, Το ποδόσφαιρο και η αριστερά. Ιστορίες μέσα και έξω από τα  γήπεδα, Καστανιώτης, Αθήνα 2015, σ. 23.

[2] Πρβλ. Μ. Γ. Σέργης, Τηλεόραση και σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός…, Εκδοτικός Οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2020, 343.

[3] Για όλα τα παραπάνω σχετικά με τη Λογοτεχνία και το ποδόσφαιρο βλ. στο αφιέρωμα του περιοδικού Η λέξη, με τίτλο Αθλητισμός και λογοτεχνία, στο τχ. 156 (Μάρτης-Απρίλης 2000) και ειδικότερα στην εργασία του Γ. Μαρκόπουλου, 218 κ.ε.

[4] Θ. Κάππος, ό.π., σ. 13.

[5] Θ. Κάππος, ό.π., σ. 13.

[6] Στα γήπεδα η πόλη αναστενάζει, εκδόσεις Ιανός, Θεσσαλονίκη 1999, στο κείμενο του ποιητή.

[7] Θ. Κάππος, ό.π., σ. 14. Για περαιτέρω ανάλυση, με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και τη στάση της Αριστεράς βλ. Άγγ. Ελεφάντης, Ενθέματα, εμβολιασμοί και στράτευση. Παρεμβάσεις για την Αριστερά, 1996-2008, Αθήνα 2008, το κεφάλαιο «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και η Αριστερά», 107 κ.ε.

[8] Περισσότερα στο Θ. Κάππος, ό.π., σ. 29 κ.ε.

[9] https://ethniki-antistasi-dse.gr/to-podosfairo-sthn-antistash.html

[10] Θ. Κάππος, ό.π., σ. 33.

[11] Θ. Κάππος, ό.π., σ. 43.

[12] https://www.fosonline.gr/stiles/cine-spot/article/149178/andreas-moyratis-pos-mathaine-ton-rolo-toy-stin-tainia-oi-assoi-toy-gipedoy

[13] Θ. Κάππος, ό.π., σ. 26.

[14] Βλ. ενδεικτικά Ν. Μπογιόπουλος, Δ. Μηλάκας, Ποδόσφαιρο. Μια θρησκεία χωρίς άπιστους, ΚΨΜ, Αθήνα 2016.

[15][15] Βάλτερ Πούχνερ, Δοκίμια λαογραφικής θεωρίας, Gutenberg, Αθήνα 2011, 137 κ.ε.

[16] Π. Θεοδωρίδης, «Ο Καπερνέκας», Η Λέξη, τχ. 156.