Tα τελευταία χρόνια είμαστε παθητικοί θεατές σε ένα άχαρο έργο. Από τις κουπαστές των φεριμπότ και τα παράθυρα των ξενοδοχείων μας, από τις ακρούλες κάποιας πολυσύχναστης παραλίας ή τα τραπέζια κάποιας πανάκριβης νεοταβέρνας με σεβίτσε, βλέπουμε αβοήθητοι τον τουρισμό να καταπίνει τις Κυκλάδες.

Προχθές λ.χ. παρακολουθούσα με τα ίδια μου τα μάτια τα Κουφονήσια να έχουν γίνει μια χαψιά: σ’ ένα τοσοδούλι μέρος κατέβαιναν καραβιές παραθεριστών για να στριμωχτούν κυριολεκτικά σε εκατοστά άμμου μέσα στον καύσωνα. Ηδη οι επισκέπτες δεν χωρούν αλλά το νησί κτίζεται συνεχώς, ενώ αντίστοιχα οι παραλίες του μπορούν να μεγαλώσουν. Υπάρχουν ωστόσο και τα μέρη που αντιστέκονται.

Οπως η Νάξος. Από τη μια είναι το μέγεθός της, που της χαρίζει μεγάλη φέρουσα ικανότητα. Ο κόσμος απολαμβάνει ακτές χιλιομέτρων, τρώει πραγματικά νοστιμότατα κρέατα και ψάρια (η αγροτική παραγωγή είναι ακμαία), μένει σε αξιοπρεπή καταλύματα που δεν πουλάνε φύκια για μεταξωτές κορδέλες.

Σε αυτά προσθέστε και το τεράστιο πολιτιστικό της απόθεμα. Στα 430 τ.χλμ. του νησιού θες δε θες σκοντάφτεις κάθε τόσο πάνω σε απίστευτα μνημεία. Ο Κούρος στο Φλεριό μοιάζει να κοιμάται στην παχιά σκιά ενός μεγάλου δέντρου, το Ιερό της Δήμητρας στο Σαγκρί και η Πορτάρα κόβουν την ανάσα, το Κάστρο της Χώρας θα γίνει το «σπίτι» ενός από τα πιο όμορφα και ενδιαφέροντα αρχαιολογικά μουσεία της πατρίδας μας που θα είναι έτοιμο στα τέλη του 2026, για να στεγάσει όλη αυτήν τη θαυμάσια ιστορία.

Η οποία –ωστόσο– έχει ένα υποφωτισμένο κεφάλαιο που τώρα ξαναγράφεται αλλάζοντας αυτά που ξέραμε για τις Κυκλάδες στον Μεσαίωνα. Ο δραστήριος έφορος αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δημήτρης Αθανασούλης με μεθοδική δουλειά έχει καταφέρει να αναχρονολογήσει μνημεία, να αποκαλύψει τοιχογραφίες ναών που ιστορήθηκαν προ της Εικονομαχίας και να αναδείξει σπουδαίες εκκλησίες όπως η Αγία Κυριακή με ανεικονικές παραστάσεις που χρονολογούνται τον 8ο-9ο αιώνα.

Επισκέφτηκα πολλά ξωκκλήσια και ένιωσα στο πετσί μου τι σημαίνει βυζαντινός απόηχος. Οπως ο ιστορικός ναός του Αγίου Γεωργίου στις Μέλανες, που στην αρχαιότητα ήταν ρωμαϊκό λουτρό. Και μέσα στο ιερό, έχουν αποκαλυφθεί τοιχογραφίες με γυμνές λουόμενες. Παγανισμός και χριστιανισμός συνυπήρχαν σε επάλληλα στρώματα χρόνου.

Η Παναγία η Δροσιανή ήταν μία από τις πιο γοητευτικές εκκλησίες με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική που είδα, όπως και η Παναγία η Ραχιδιώτισσα, ένα λευκό κομψοτέχνημα. Εκατοντάδες ναΰδρια, διάσπαρτα σε όλη την εξοχή κρατάνε τα κλειδιά του παρελθόντος, μας ψιθυρίζουν για τους Βυζαντινούς, τους Φράγκους, τους Αραβες, δείχνουν το εκπληκτικό σθένος των ίδιων των Ναξίων του Μεσαίωνα να φυλάττουν Θερμοπύλες, είναι θησαυροφυλάκια γνώσης που κανένα άλλο νησί στις Κυκλάδες δεν έχει.

Το μέρος που με καθήλωσε ήταν ο βορράς του νησιού, το πλέον ανέγγιχτο κομμάτι του. Ηταν όμως αυτό που μου προκάλεσε και τη μεγαλύτερη στενοχώρια.

Να γιατί: Κοντά στο χωριό Κόρωνος, στο απώτατο άκρο της Νάξου, μία ώρα οδικώς από τη Χώρα, υπάρχει ένας λιλιπούτειος εγκαταλελειμμένος αγροτικός οικισμός, η Ατσιπάπη. Τα σπίτια είναι χτισμένα με ξερολιθιές και πλαισιώνουν τον μικρό ναό του Αγίου Ισίδωρου, που τώρα θα αποκατασταθεί από τους αρχαιολόγους καθώς και αυτός έχει τοιχογραφίες πριν από την Εικονομαχία.

Σε απόσταση βολής από αυτό το αριστούργημα, σε περίβλεπτη θέση μέσα σε μια περιοχή απίστευτου φυσικού κάλλους κτίζεται από το 1997 ο μεγαλύτερος σε διαστάσεις ναός στις Κυκλάδες αφιερωμένος στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας. Η κολοσσιαία εκκλησία, τόσο εκτός κλίμακας με το τοπίο που μοιάζει να έπεσε από τον ουρανό, δεν έχει ακόμα αποπερατωθεί. Φιλοδοξία των κατοίκων –τότε και τώρα– είναι να γίνει ένα πολύ δημοφιλές πανελλαδικό προσκύνημα αντίστοιχο της Παναγίας Τήνου, δέλεαρ για θρησκευτικό και συνεδριακό τουρισμό.

Περιμετρικά σχεδιάζεται να οικοδομηθούν ακόμα Μουσείο – Βιβλιοθήκη 300 τ.μ., τραπεζαρία 420 τ.μ., αίθουσα ομιλιών 740 τ.μ., υπαίθριο αμφιθέατρο 500 θέσεων, χώροι στάθμευσης κ.ά. Το σχέδιο έχει ήδη ενταχθεί στο Ταμείο Συνοχής και θα χρηματοδοτηθεί από αυτό και από την Ευρωπαϊκή Ενωση με προϋπολογισμό 8.000.000 ευρώ, όσο δηλαδή κοστίζει και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάξου.

Σκέφτηκα πόσο κρίμα είναι να αλλοιώσει ένα τέτοιο αστικό μόρφωμα χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων το πιο παρθένο τμήμα της Νάξου για να διαφημίσει τον θρησκευτικό πλούτο του νησιού, ήδη μοιρασμένο στα εκατοντάδες μικροσκοπικά ξωκκλήσια, τους σιωπηλούς αυτούς μάρτυρες που χάρις στους αρχαιολόγους αποκτούν φωνή. Μήπως η «ανάπτυξη» στη βόρεια Νάξο δεν θα έρθει έτσι; 

Κείμενο της Μαργαρίτας Πουρνάρα – Kathimerini.gr (Αθηναϊκά Plus)