“ Το Σχολείο του Χθες, του Σήμερα και … του Αύριο. Γιατί όχι για ένα Σχολείο του 21ου αιώνα; ” … Κείμενο του Κωνσταντίνου Σκαρβέλη (*) με ζητούμενο την προσέγγιση πάνω στο σύγχρονο σχολείο..

“Ο Γάλλος Φιλόσοφος και συγγραφέας Αντρέ Μπρετόν έγραψε, σχετικά, για την παιδεία, πριν σχεδόν 100 χρόνια: “ Παιδεία δεν είναι τα πτυχία μας, αλλά η αισθητική μας. Ο τρόπος με τον οποίο συνομιλούμε, φλερτάρουμε, περπατάμε στο δρόμο, κρατάμε την πόρτα να περάσει ο άγνωστος στο ασανσέρ.

Παιδεία είναι οι λέξεις μας, η διακριτικότητα μας, η ελευθερία μας, τα όρια της ελευθερίας μας, η μουσική που ακούμε, η γλώσσα του σώματος μας, το πόσο αγαπάμε να μαθαίνουμε, να αλλάζουμε, να διαβάζουμε σαν να είμαστε, κάθε φορά, άγραφα χαρτιά.

Παιδεία είναι η ταπεινότητα, αλλά και η επιμονή στις αξίες μας, το ότι δεν είμαστε προς πώληση, το ότι σεβόμαστε τον άνθρωπο, το παιδί του άλλου, την κυρία που καθαρίζει το γραφείο μας, τον κύριο που καθαρίζει το πάρκο, στο οποίο βγάζουμε βόλτα το σκύλο μας, την κοπέλα στο ταμείο.

Παιδεία είναι η μεγαλοψυχία μας, το να ποτίζουμε μία άγνωστη γλάστρα, το να φροντίζουμε την πίσω όψη του σπιτιού μας.

Παιδεία είναι το να προστατεύουν τα χέρια μας τον αδύναμο, να τα βάζουν με το θηρίο.

Παιδεία είναι το πόσο μπορούμε να έρθουμε απέναντι στο σύστημα και στους συστημικούς.

Παιδεία είναι η γενναιότητα και η ευθύνη.

Παιδεία είναι το να διαλέγεις τον δύσκολο δρόμο της αξιοπρέπειας, της μοναξιάς και συνάμα να καίγεται το μέσα σου για το κοινό καλό. Για το ωραίο και τη σωτηρία του.

Τελικά, μ’ ένα λόγο, Παιδεία είναι το να είσαι Άνθρωπος και να εκπέμπεις, να σκορπίζεις, να μοιράζεις, να μοσχοβολάς ανθρωπιά ! ”

Προ-εισαγωγικά 2⁰

Η Μαργαρίτα Γιουρσενάρ, Γαλλίδα συγγραφέας, ποιήτρια και μέλος της γαλλικής Ακαδημίας, έγραψε στα 1980, τα εξής (σ’ ελεύθερη μετάφραση μου) :

“Καταδικάζω την άγνοια που βασιλεύει, σήμερα, στις δημοκρατίες μας, καθώς και στα απολυταρχικά καθεστώτα. Αυτή η άγνοια είναι τόσο έντονη, πολλές φορές τόσο απόλυτη, που θα’ λεγε κανείς ότι είναι θέλημα του συστήματος ή και του καθεστώτος. Συχνά σκέφτομαι πώς θα μπορούσε να ήταν η εκπαίδευση του παιδιού.

Πιστεύω ότι θα έπρεπε να υπάρχουν βασικές σπουδές, απλές, που το παιδί θα μάθαινε ότι υπάρχει και ζει            στο πλαίσιο ενός σύμπαντος, σ’ ένα πλανήτη, που οφείλει να προστατεύσει, αργότερα, τα αποθέματα του, που εξαρτάται από τον αέρα, το νερό, από τ’ άλλα ζωντανά πλάσματα και που το παραμικρό λάθος, η παραμικρή βία μπορούν να καταστρέψουν τα πάντα.

Θα μάθαινε ότι οι άνθρωποι αλληλοσκοτώθηκαν στους πολέμους που δεν πέτυχαν κάτι άλλο παρά να προκαλέσουν κι άλλους τέτοιους, και ότι κάθε χώρα “φροντίζει” την ιστορία της, με ψεύδη ώστε να κολακεύει τον εγωϊσμό της.

Θα του μαθαίναμε αρκετά για το παρελθόν, ώστε να συνδεθεί με τους ανθρώπους που προϋπήρξαν, για να θαυμάσει αυτούς που το αξίζουν, χωρίς να τους μετατρέπει σε είδωλα.

Θα του μαθαίναμε να αγαπά τα βιβλία και τα αντικείμενα.

Θα γνώριζε τα ονόματα των φυτών, των ζώων, χωρίς να χρησιμοποιεί τις αηδιαστικές ζωοτομίες και πειράματα που επιβάλλονται στα παιδιά και στους έφηβους μαθητές με τη δικαιολογία της μάθησης της βιολογίας.

Θα μάθαινε να δίνει τις πρώτες βοήθειες στους τραυματίες, θα παρακολουθούσε γέννες, ώστε να βελτιώσει την σεξουαλική αγωγή του, θα επισκέπτονταν αρρώστους και νεκρούς για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του για το τι είναι ζωή.

Θα λάμβανε απλά μαθήματα ηθικής χωρίς την οποία η διαβίωση στην κοινωνία είναι αδύνατη. Μαθήματα, που τα πρωτοβάθμια και τα γυμνάσια δεν  τολμούν να θίξουν στη χώρα μας.

Σχετικά με την θρησκεία, δε θα του επιβάλλαμε καμία πίστη ή κάποιο δόγμα. Θα του μαθαίναμε βασικά θέματα πάνω στις μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου και ιδιαίτερα αυτή της χώρας που ζει, με σκοπό να του εγείρουμε το σεβασμό και να προλάβουμε, εξ αρχής, όλες τις απαράδεκτες προκαταλήψεις.

Θα του μαθαίναμε να αγαπά την εργασία, εφ’ όσον αυτή ωφελεί και να μην πέφτει θύμα των διαφημίσεων, αρχίζοντας από αυτές που εξάρουν την κατανάλωση τροφίμων και γλυκισμάτων που δημιουργούν προβλήματα υγείας (οδοντικά, παχυσαρκίας, διαβήτη…) .

Σίγουρα, υπάρχει τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για, πραγματικά, ενδιαφέροντα πράγματα απ’ ότι κάνουμε σήμερα.

Εισαγωγικά

• Ποια η συμβολή των μαθητών,
• Ποια η συμβολή των γονέων,
• Ποια η συμβολή των εκπαιδευτικών,
• Ποια η ευθύνη και ο ρόλος της τοπικής αρχής (Περιφέρεια και Δήμος)
• Ποια η ευθύνη και ο ρόλος της πολιτείας (κοινοβούλιο και κυβέρνηση).

Μήπως χρειάζεται να σκεφτούμε, ξανά και ξανά, το ρόλο που οφείλει να παίξει το σύγχρονο σχολείο;

Μήπως χρειάζεται να σκεφτούμε, ξανά και ξανά, το ρόλο που οφείλουν να παίξουν, μέσα από μία αυτοστοχαστική κριτική, οι διάφοροι παράγοντες, που δρουν, ως οφείλουν, στη λειτουργία του σχολικού συστήματος;

Μήπως χρειάζεται να θέσουμε, σαν βασική ιδέα, ότι ένα σύγχρονο σχολείο οφείλει να προσανατολίζεται στο μέλλον, εξ ανάγκης, αλλά και σαν εξελικτική διαδικασία εκσυγχρονισμού, δεδομένων των νέων αναγκών;

Οπωσδήποτε, και μέσα από την παρατήρηση και κριτική ανάλυση των όσων συμβαίνουν, μέσα και έξω από το σχολείο, κατά τη σχολική διαδρομή ενός ανθρώπου, αλλά και μετά από το πέρας της, κι όταν ο νέος γίνεται ενήλικας πολίτης, πρέπει να δοθεί έμφαση στην αγωγή της έννοιας του σύγχρονου πολίτη, που λαμβάνει υπ’ όψιν της το δικαίωμα στην πληροφόρηση – ενημέρωση, το δικαίωμα στην αμφίδρομη επικοινωνία, καθώς και τη δύναμη – εξουσία των πολιτών, σε μία κοινωνία, όπου τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι νέες τεχνολογίες είναι πανταχού παρόντες.

 Ενότητα 1^η

Το παραπάνω υπονοεί την ένταξη σε μια σύγχρονη αντίληψη, όπου παιδεία – εκπαίδευση, πολιτισμός – αγωγή και επικοινωνία – αμφίδρομη κατανόηση είναι συνδεδεμένα!

Η προσαρμογή της εκπαιδευτικής – διδακτικής προσέγγισης οφείλει να προτείνει γνώσεις και συνδέσμους, που να λαμβάνουν υπ’ όψιν και τις επιπτώσεις του σύγχρονου πολιτισμικού φαινομένου στον τρόπο σκέψης, έκφρασης, κατανόησης της πραγματικότητας, της αντίληψης του νέου κόσμου και των νέων αξιών, καθώς και των ατομικών αλλά και των κοινωνικών συμπεριφορών.

Αυτή η προσαρμογή πρέπει και μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από συνέργεια, αλλά και συνεργασία, όλων, απαραιτήτως, των μελών, που απαρτίζουν την ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. (εκπαιδευτικοί – γονείς – μαθητές – πολιτικοί φορείς)

Μέσα από μία γενικότερη ανάλυση της παγκόσμιας κοινωνίας, παρατηρείται μία “σιωπηλή  κρίση” να πλήττει τις δημοκρατίες του κόσμου.

Η παιδεία και στις 3 βαθμίδες “υποκλίνεται” και “παρακολουθεί” τις απαιτήσεις των αγορών, σχετικά με την εργασία, την αποδοτικότητα και την επίδοση, ενώ αυτό που χρειάζεται, περισσότερο, για να διατηρήσουμε ζωντανές και δυναμικές τις δημοκρατικές κοινωνίες μας, είναι, μέσα από την παιδεία, η ανάπτυξη δυνατοτήτων και ικανοτήτων για αναλυτική, στοχαστική και κριτική σκέψη.

Επείγει, πλέον, το εκπαιδευτικό μας σύστημα να προετοιμάζει τη νέα γενιά να σκέπτεται από μόνη της, να υλοποιεί προγράμματα, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, με κριτική σκέψη και βασιζόμενη στην αλληλεγγύη.

Μια νέα γενιά, που θα μπορεί να αναλύει και να αντιλαμβάνεται το τι(ό,τι) διακυβεύεται διεθνώς.

Μια γενιά που θα καταφέρνει να περνά από τον άκρατο ατομικισμό (ΕΓΩ) στο γενικότερο συμφέρον (ΕΜΕΙΣ) .

Μια γενιά αποτελούμενη από ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΥΣ/ ΕΝΕΡΓΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ :

Πολίτης, θεωρείται κάποιος που κατέχει μέρος της πολιτικής αρχής, δηλαδή αυτός που συνεισφέρει στη νομοθεσία, στον προσδιορισμό της πολιτικής και κοινωνικής  πράξης του κράτους.

Πολίτης είναι αυτός που ασκεί κριτική εποπτεία σ’ όλους τους φορείς εξουσίας.

Πολίτης είναι αυτός που διακατέχεται από πολιτική αγωγή και συμμετέχει ενεργά στα κοινά.

Ο Πολίτης επιδεικνύει υπευθυνότητα. Υπάρχει υπευθυνότητα όπου υπάρχει Ηθική Ελευθερία. Υπάρχει Ηθική Ελευθερία όπου υπάρχει Συνείδηση και Λογική.

Όταν αποφασίζει (ο πολίτης), να κάνει κάτι, ας το κάνει όχι γιατί το απαιτεί η ευημερία του, από φιλαυτία. Ας το κάνει γιατί το απαιτεί η ευδοκίμηση της Κοινωνίας, της οποίας αποτελεί μέρος, από ενδιαφέρον για την Κοινωνία κι από εκτίμηση στον ίδιο του τον εαυτό.

“Μην ορέγεσαι για τον εαυτό σου τίποτα που να μην το επιθυμείς και για τους άλλους ανθρώπους. Έτσι θα είσαι δίκαιος, άξιος εμπιστοσύνης και τίμιος.”

Ενότητα 2^η

Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα χρειάζεται αναθεώρηση και ανανέωση. Τόσο στα τυπικά όσο και στα ουσιαστικά στοιχεία που το αποτελούν.

Το σημερινό σύστημα βασίζεται, κυρίως, στον ανταγωνισμό, στην επιλογή με βαθμολογίες, διαγωνίσματα, με κατατάξεις, στην υπακοή, στην αποστήθιση κ.α.

Το νέο σύστημα θα πρέπει να ενισχύσει περισσότερο την άμιλλα, τη συνεργασία, την ανάπτυξη της αυτο–εκτίμησης και της εμπιστοσύνης στον άλλο, την ικανότητα της αυτο-οργάνωσης, την ανταλλαγή απόψεων, την ικανότητα σύνθεσης και της ενεργής ακοής.

Το σημερινό σύστημα δεν ενθαρρύνει, επαρκώς, (έως πολύ λίγο), την λήψη πρωτοβουλιών (από  εκπαιδευτικούς και μαθητές), την καλλιέργεια της “περιέργειας”,  την ανακάλυψη – εφεύρεση – εφαρμογή νέων πρωτότυπων ιδεών.

Το “λάθος”, στο σημερινό σύστημα, θεωρείται ανεπάρκεια, ανικανότητα και τιμωρείται, αντί να θεωρηθεί σαν ευκαιρία νέας αναζήτησης, εκμάθησης και επιτυχίας.

Οι μαθητές δίνουν ελάχιστη σημασία και νόημα σ’ αυτά που διδάσκονται στο σχολείο, και τούτο διότι οι σχολικές γνώσεις μεταφέρονται τμηματικά, “κομματιασμένες” και χωρίς ουσιαστική διασύνδεση μεταξύ τους και κυρίως με την ζωή. Έτσι, χάνουν την ευχαρίστηση να μαθαίνουν.

Οι νέες τεχνολογίες έχουν φέρει επανάσταση στην πρόσβαση της γνώσης. Με μερικά “πατήματα”, οι νέοι έχουν άμεση πρόσβαση σε πληθώρα πληροφοριών. Το σημαντικό δεν αποτελεί, πλέον, η αποστήθιση. Το σημαντικότερο είναι η εκμάθηση της γνώσης, ο τρόπος αναζήτησης των πληροφοριών, με κριτικό βλέμμα στην αξιολόγηση τους, η ανάπτυξη ικανοτήτων για ανάλυση, σύγκριση, σύνθεση καθώς και η μετάδοση τους.

Το νέο σύστημα οφείλει να λάβει υπ’ όψιν του την “κρίση” που περνούν οι νέοι ως προς τα κίνητρα τους. Πολλοί νέοι πηγαίνουν σχολείο διερωτώμενοι γιατί; Δεν πιστεύουν, πλέον, στο σχολείο! Γι’ αυτούς το σχολείο χάνει το νόημα του.

Ένα μέρος απ’ αυτούς τους νέους αντιδρά πολλαπλασιάζοντας “τα επεισόδια” παραβίασης κανόνων (εθιμικών και άλλων), με αποτέλεσμα τη διατάραξη της σχολικής λειτουργίας, είτε στην αίθουσα διδασκαλίας, είτε στο προαύλιο και γύρω απ’ αυτό.

Η “φτωχοποίηση” (βλ. απουσία) της σημασίας και του νοήματος της προσφοράς του σημερινού σχολείου, (βλ. ημερήσιο διδακτικό περιεχόμενο, τρόπος μετάδοσης των γνώσεων και τρόπος αξιοποίησης  της απόκτησης των), θέτει σε λειτουργία αρνητικούς ψυχικούς μηχανισμούς όπως : κούραση → άγχος →κατάθλιψη αλλά και θυμό → οργή →επιθετικότητα→παραβατικότητα.

Οι ψυχικοί, αυτοί, μηχανισμοί επηρεάζουν τους νέους, τόσο στη συμμετοχή τους στο σχολείο, όσο και στη συμπεριφορά τους στην οικογενειακή ζωή.

Επίσης, η επιλογή, του τι μαθαίνουμε ή του τι δεν μαθαίνουμε, είναι μια πολιτική επιλογή! Στα τέλη του 19^ου αιώνα, η άρχουσα τάξη (οι έχοντες και κατέχοντες) παρατήρησε ότι είχε κάθε συμφέρον, οι αγρότες και εργάτες να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν. Έτσι, κατέστησε υποχρεωτικό το σχολείο (πρωτοβάθμια εκπαίδευση). Αργότερα, έβαλε αυστηρά κριτήρια στη σχολική απόδοση για να … περιορίσει την περαιτέρω ευρύτερη πρόσβαση στις υψηλές γνώσεις !

Το σημερινό σχολείο δεν αποφέρει αρκετές ουσιώδης πληροφορίες, απαραίτητες, στην κατανόηση των διακυβευμάτων του σύγχρονου κόσμου.

Το νέο σχολείο οφείλει να υπηρετεί τα δημοκρατικά ιδεώδη, μεταξύ των οποίων είναι και η προώθηση γνώσεων που διευκολύνουν την αντίληψη λειτουργίας της σύγχρονης κοινωνίας σε όλες τις διαστάσεις της, καθώς και στην χειραφέτηση των νέων και στην ενηλικίωση τους.

Ακολουθεί αύριο (03/03) η επόμενη ενότητα 

(#) Κωνσταντίνος Σκαρβέλης , σ/χος Κλινικός Ψυχολόγος και Εκπαιδευτικός 
πρώην Συντονιστής Έργου Μονάδας Ψυχικής Υγείας ν.α.Κυκλάδων – ΚΛΙΜΑΚΑ