Οι γονείς μπορούν και οφείλουν να οργανωθούν,  μόλις ανακοινώσουν τον χωρισμό τους (διαζύγιο η διάσταση).

Κείμενο: Κων/νος Σκαρβέλης (*)

Οφείλουν να διευκρινίσουν και να αποφασίσουν με σαφήνεια κάποια σημαντικά σημεία, όπως : η επιμέλεια, η διατροφή, η αναχώρηση από το σπίτι, η διανομή των περιουσιακών στοιχείων, ο καταμερισμός των απαραίτητων ενεργειών και ευθυνών, κ.α….

Είναι βασική προüπόθεση, αφού δεν κατάφεραν (οι γονείς) να επιτύχουν το γάμο τους, τουλάχιστον, να επιτύχουν το χωρισμό τους. Σ’αυτό θα βοηθήσει η ξεκάθαρη διάκριση ανάμεσα στην συζυγική σχέση (η στα συζυγικά προβλήματα και διαφορές) και στη νέα σχέση που απαιτούν οι γονεïκές υποχρεώσεις τους.

Η συνεργασία μεταξύ των γονέων (γονεïκή συνύπαρξη) καθορίζει το νέο πλαίσιο, μετά τον χωρισμό, του ρόλου που θα έχουν οι χωρισμένοι, πλέον, γονείς προς όφελος των παιδιών τους, όπως :

• Συμφωνία ως προς την ανάληψη των ευθυνών

• Συγχρονισμός ως προς τους ρόλους και λειτουργίες του κάθε γονέα

• Η ποιότητα και οι τρόποι επικοινωνίας, στην καθημερινή ζωή, στην λήψη αποφάσεων, στην τήρηση των συμφωνιών, στους τρόπους επίλυσης και στον έλεγχο των διαφωνιών… κ.α.

Η συν-επιμέλεια μπορεί να εξελιχθεί ομαλά και θετικά για τους γονείς και το παιδί εφ’όσον το χωρισμένο, πλέον, ζευγάρι είναι ξεκάθαρο στο νέο τρόπο ζωής και στη συναίνεση που βρέθηκε στο πλαίσιο του σεβασμού και της αποδοχής των δικαιωμάτων του παιδιού τους. Οι τυχόν διαφωνίες αναγνωρίζονται, γίνονται σεβαστές, αλλα δε γίνονται εμπόδιο σε αμοιβαία κατανόηση, που οδηγεί σε αποδεκτή λύση και που εξασφαλίζει την ήρεμη ψυχική κατάσταση του παιδιού.

Όμως, δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες. Μόλις το 25% των χωρισμένων γονιών επιτυγχάνουν το διαζύγιό τους κα απολαυβάνουν μαζί με το παιδί τους μια αρμονική και θετική συν-επιμέλεια. Το 50 % των χωρισμένων γονιών κατορθώνουν να επιτύχουν μία παράλληλη γονική επιμέλεια, μέσα από ασυμφωνίες, ασυγχρονισμό, ξεχωριστές παρεμβάσεις, χωρίς, όμως, ιδιαίτερους διαπληκτισμούς και έντονες αντιπαραθέσεις.

Στην τελευταία, αυτή, περίπτωση, το σημαντικό είναι ο τρόπος με τον οποίον οι γονείς επιλέγουν να διευθετούν τις διαφορές τους.

Το υπόλοιπο 25 % των χωρισμένων γονιών παραμένει στο πλαίσιο των συγκρουσιακών σχέσεων εξουσίας, όπου το παιδί γίνεται ‘’αντικείμενο’’ συναισθηματικής απαγωγής και κάποτε και φυσικής, με όλα τα ψυχοσωματικά αρνητικά επακόλουθα για το παιδί.

Στην περίπτωση αυτή, ο κάθε γονέας θεωρεί τον εαυτό του προδομένο, πληγωμένο, να έχει απορριφθεί και αναζητά τρόπους εκδίκησης, αποζημίωσης. Τα κυρίαρχα συναισθήματα είναι το μίσος και ο υπέρμετρος θυμός. Θεωρείται το θύμα και ο άλλος ως θύτης. Η επικοινωνία είναι έως αδύνατη μεταξύ τους, αλλά, σίγουρα, καταστροφική για το παιδί.

Οι γονείς οφείλουν να προστρέξουν σε εξωτερική βοήθεια με κάποιον ειδικό ψυχολόγο, πριν διαβρωθούν όλες οι πιθανότητες, έστω και για μία μινιμαλιστική συνεργασία για όφελος του παιδιού.

Η συν-επιμέλεια και γονική συνεργασία μπορούν να υποθάλπτουν ένα σοβαρό κίνδυνο, εφ’όσον εγκλωβίζουν το παιδί σ’ένα ρόλο που δεν του αρμόζει. Το παιδί, μπροστά στους καβγάδες, διαπληκτισμούς και στις σκηνές βίας που ζεί, σε καθημερινή βάση, για να επιβιώσει, τείνει να παίρνει το μέρος του ενός η του άλλου, σε ρόλο διαμεσολαβητή η και προστάτη. Γίνεται ο μεσολαβητής, ο έμπιστος, στον οποίον ο γονιός εκμυστηρεύεται και εναποθέτει τις σκέψεις, τους φόβους, τις ελπίδες, τα συναισθήματα, το θυμό. Γίνεται ο σύμμαχος, το υποκατάστατο του εκλειπόντος γονέα, από τον οποίον αναμένει να βρει την ανταπόκριση που δεν είχε σαν σύζυγος. Το παιδί γίνεται ‘’μπαλάκι αντισφαίρισης’’ και δέχεται διφορούμενα, παράδοξα και αντικρουόμενα μηνύματα που τον μπερδεύουν τόσο νοητικά όσο και συναισθηματικά, με αποτέλεσμα να επιδεινώνεται η ψυχική, αλλά, και η σωματική του υγεία.

Παραμένει ένα σοβαρό διακύβευμα, για κάθε γονιό, η επιτυχία του χωρισμού, τόσο για τη δική τους, όσο και για την ψυχική υγεία του παιδιού τους. Χρειάζεται ειλικρινής διάθεση για αυτο-κριτική και ιδιαίτερη ανάπτυξη της ικανότητας για ενσυναίσθηση.

Η συν-επιμέλεια και γονική συνεργασία επιτρέπει στο παιδί να διατηρήσει τους δύο γονείς του, που τους εσωτερικεύει σαν κυρίαρχες μορφές ‘’κατ’εικόνα και καθ’ομοίωση’’, αλλά, και σαν γονείς που του διασφαλίζουν τα προς το ζην και τον εμπλουτίζουν με εμπειρίες ζωής.

Σ’αυτό το πλαίσιο, το παιδί ωριμάζει, αναπτύσσεται με ασφάλεια και συμβάλλει τα μέγιστα στην εξέλιξή του.

Οι γονείς έχουν χρέος και φέρουν νομική και, κυρίως, ηθική ευθύνη σχετικά με την ευημερία του παιδιού τους. Αν δεν τα καταφέρουν από μόνοι τους, τότε ας προστρέξουν σε εξωτερική βοήθεια εξειδικευμένου επιστήμονα. Η πολιτεία οφείλει να τους παρέχει (και να τους επιβάλλει, εάν χρειάζεται) αυτήν την δυνατότητα.

Η συν-επιμέλεια και η εκ περιτροπής κατοικία

Οι προτάσεις-συμβουλές εξειδικευμένων επιστημόνων (ψυχολόγων, ψυχιάτρων, κοινωνικών λειτουργών), όχι μόνο δεν αποκλείουν την εκ περιτροπής κατοικία, αλλά τη συνιστούν για τα βρέφη και τα νήπια ! Οι ειδικοί αναφέρουν την αναγκαιότητα για τα βρέφη και τα νήπια να μπορούν να ζουν τις ώρες και στιγμές του ύπνου και του ξυπνήματος τόσο με τη μητέρα όσο και με τον πατέρα. (τόσο με τον ένα γονιό όσο και με τον άλλο).

Οι σύντομες επισκέψεις στον ένα γονιό δεν αποφέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Βέβαια, ανάλογα την ηλικία, η παραμονή ενός βρέφου-νήπιου δεν πρέπει να ξεπερνά τις 2-3 ημέρες στην κατοικία του ενός γονέα, ούτε τις 7 ημέρες για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας (4-6 ετών), ούτε τις κάποιες εβδομάδες για τα μεγαλύτερα παιδιά. Οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα καταδεικνύουν ότι το παιδί επωφελείται περισσοτέρων εμπειριών με τον κάθε γονέα.

Οι γονείς, εκτός της γνώσης που έχουν του παιδιού τους, καθώς και των περιστάσεων που δημιουργούνται με τον χωρισμό τους, οφείλουν να ανατρέξουν και σε εξειδικευμένο επιστήμονα για περισσότερη και πληρέστερη ενημέρωση. Ο ειδικός θα εξετάσει τόσο τους γονείς, όσο και το παιδί και το περιβάλλον του.

Η ποιότητα και η σταθερότητα της εκ περιτροπής κατοικίας εξασφαλίζει καλλίτερη προσήλωση του παιδιού με τον κάθε γονέα του. Κανένας γονέας δεν πρέπει να διεκδικεί περισσότερα προνόμοια σχετικά με την επιμέλεια.

Σχετικές μελέτες κατέδειξαν ότι το παιδί έχει ανάγκη να συνάψει σχέση εμπιστοσύνης με το πρόσωπο-γονέα που του εξασφαλίζει φροντίδα, θετική συναισθηματική ικανότητα και επιθυμία να δημιουργεί σχέσεις. Το παιδί έχει ανάγκη, γι’αυτό, της παρουσίας και των δύο γονέων του. Δεν πρέπει να υφίσταται η έννοια του πρωτεύοντα και δευτερεύοντα γονέα ! Τόσο ο ένας όσο και ο άλλος γονέας μπορούν και πρέπει να εξασφαλίζουν ποιοτική και ποσοτική υλική, συναισθηματική, ψυχολογική, νοητική και παιδαγωγική φροντίδα.

Ένας εξειδικευμένος επιστήμονας μπορεί να το διαγνώσει, στο πλαίσιο, και όχι μόνο, μιας δικαστικής παραγγελίας. Ο επιστήμονας-πραγματογνώμονας διαπιστώνει :

• Το επίπεδο νοητικής αντίληψης και κατανόησης και συναιστηματικής νοημοσύνης των γονέων

• Το επίπεδο νοητικής και συναισθηματικής αντίληψης και ωριμότητας του παιδιού

Η διάγνωση αυτή είναι καθοριστική για τον προσδιορισμό της συν-επιμέλειας και της εκ περιτροπής κατοικίας.

Μια τέτοια προσέγγιση εξασφαλίζει καλλίτερα τη δυνατότητα στους γονείς να (προ)ετοιμάσουν από κοινού τη λειτουργία της εκ περιτροπής κατοικίας και να οργανώσουν την καθημερινότητα του παιδιού τους, με βάση τις ατομικές τους ιδιότητες, ικανότητες και αντοχές.

Το έργο και η συμβολή του εξειδικευμένου επιστήμονα συνίσταται στο να διευκολύνει τον κάθε γονέα να συνειδητοποιήσει τις ίδιες δυνατότητες και αδυναμίες του, να αναγνωρίσει τις δυνατότητες και αδυναμίες του-της πρώην συζύγου, να εγκαταστήσει διαύλους θετικής επικοινωνίας και εμπιστοσύνης, και να συμβάλλει στην ξεκάθαρη αντίληψη, από πλευράς τους, των δικαιωμάτων και οφέλους του παιδιού τους.

Η εκ περιτροπής κατοικία γίνεται για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και όχι τόσο για να ικανοποιήσει τον έναν η τον άλλον γονέα.

Είναι πολύ σημαντικό, οι γονείς να αναζητούν η να αποδέχονται την παρέμβαση του εξειδικευμένου επιστήμονα. Μία σημαντική μελέτη αναφέρει ότι τα παιδιά που ζούσαν στο πλαίσιο της εκ περιτροπής κατοικίας είχαν λιγότερα προβλήματα συμπεροφοράς η συναισθημάτων, μια καλλίτερη αντίληψη του εαυτού τους και υψηλότερη αυτοε-εκτίμηση, μια καλλίτερη σχέση με την οικογένειά τους και καλλίτερα σχολικά αποτελέσματα, απ’ότι τα παιδιά που ζούσαν μόνο με τον ένα γονέα (συνήθως μητέρα). Επίσης, παρουσίαζαν μια ισορροπία στις σχέσεις τους με τους άλλους, όπως τα παιδιά που ζούσαν με τους δύο γονείς μαζί (όχι διαζευγμένοι).

Η ίδια μελέτη φέρνει στο φως το ότι, κατά την άσκηση της συν-επιμέλειας και της εκ περιτροπής κατοικίας, οι συγκρούσεις μεταξύ των γονέων είναι λιγότερες και ελαφρύτερες απ’ότι στην περίπτωση της μονομερούς επιμέλειας για το παιδί.

Η συνεργασία γονέων (χωρισμένων), παιδιού, δικαστή ανηλίκων, ειδικού ψυχολόγου και κοινωνικής υπηρεσίας εξασφαλίζει το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.

Οι γονείς οφείλουν να ενεργούν και να δραστηριοποιούνται, πάντα, στο πλαίσιο του συμφέροντος του παιδιού τους.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι γονέων :

• Υπερπροστατευτικοί η προστατευτικοί

• Αυταρχικοί η αυστηροί

• Καθοδηγητές η σύμβουλοι

• Ασυνεπείς η συνεπείς

• Ανοργάνωτοι η οργανωμένοι

• Απαξιωτικοί η εμψυχωτικοί

• Παράλογοι η λογικοί

• Ανεύθυνοι η υπεύθυνοι

• Υπερευαίσθητοι η με ενσυναίσθηση

κ.α.

Το παιδί έχει ανάγκη, κυρίως, από γονείς που να είναι ενεργά παρόντες, που θα το συνοδεύουν στην εξελικτική πορεία του και που θα του δείχνουν έμπρακτα την αγάπη τους.

Αυτό πρέπει να εξασφαλίζεται από :

• Την συν-επιμέλεια

• Την εκ περιτροπής κατοικία

• Την υποστήριξη και παρακολούθηση, με άμεσο η έμμεσο τρόπο, των γονέων, του παιδιού καθώς και του ευρύτερου οικογενειακού και συγγενικού περιβάλλοντος, που, συχνά, επεμβαίνει με καθοριστικό ρόλο

(#) Κωνσταντίνος Σκαρβέλης – Κλινικός ψυχολόγος, πρώην Ειδικός Επιστημονικός Σύμβουλος (Κλίμακα – Μονάδα Ψυχικής Υγείας ν.α. Κυκλάδων)