Κυριακή, 29 Ιουνίου, 2025
ΑρχικήΓαστρονομίαΕλλάδα: Η νηστεία και ο ρόλος της στην διατροφική συνήθεια των κατοίκων

Ελλάδα: Η νηστεία και ο ρόλος της στην διατροφική συνήθεια των κατοίκων

|

Η πολύχρονη διαχρονικά επιρροή της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο και η ιστορικά πλήρης αποδοχή της από τον πληθυσμό, τόσο από θρησκευτικής άποψης όσο και πολιτισμικά και κοινωνικά, ήταν απόλυτα φυσιολογικό να τους επηρεάσει και στις καθημερινές συνήθειές τους και βεβαίως στη διατροφή τους. Παρά το ότι επί αιώνες ζούσαν υπό καθεστώς κατοχής και δουλείας από την εποχή της έλευσης του Χριστιανισμού μέχρι και την Επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι στις κοιτίδες του ευρύτερου ελληνισμού διαμόρφωσαν και αποδέχθηκαν τρόπους διατροφής που απαντούσαν ευλαβικά στις απαιτήσεις του ορθόδοξου εορτολογίου και των πατερικών συστάσεων.

Βασικός οδηγός στη διατροφική καθημερινότητα ήταν και είναι ακόμη η τήρηση των νηστειών που ακολουθεί η Εκκλησία. Σύμφωνα με έναν απλό υπολογισμό οι ημέρες νηστείας στη διάρκεια του έτους είναι περί τις 185 (η Σαρακοστή, οι μέρες πριν από τον Δεκαπενταύγουστο, οι μέρες πριν από τα Χριστούγεννα αλλά και όλες οι Τετάρτες και οι Παρασκευές του έτους, πλην κάποιων εξαιρέσεων αν αυτές συμπίπτουν με γιορτές). Ουσιαστικά μιλάμε για το μισό έτος, ενώ εκείνοι που τηρούν αυστηρότερο καθεστώς νηστείας περιορίζουν τη μη νηστεία στις 120 έως 105 περίπου ημέρες.

Πώς η νηστεία διαμόρφωσε τις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων-1
Διατηρούμε την αγάπη μας για τα παραδοσιακά φαγητά που προέκυψαν σε περιόδους νηστείας (λαδερά κ.ά.). Φωτογραφία: Δημήτρης Βλάικος

 

Oσο και αν η νηστεία περιέχει εξ ορισμού το αίσθημα της στέρησης, αφού εξαιρεί αρκετά είδη διατροφής με κυρίαρχο το κρέας, οι Eλληνες έβρισκαν και βρίσκουν ακόμη τον τρόπο να καθιστούν δελεαστική τη διατροφή τους με νηστίσιμα ευρήματα. Σε σημείο ώστε να κάνουν κοινωνούς των νηστίσιμων γευμάτων τους και αλλόθρησκους, παλαιότερα τους Οθωμανούς, όπως σημειώνει ο περιηγητής André Georges Guillet (1678) που παραθέτει τη συμβουλή πατέρα προς τον γιο του «να προσεύχεται τουρκικά, αλλά να τρώει ρωμέικα». Πρέπει να παραδεχθούμε όμως ότι αν οι πρόγονοί μας ήταν ιδιαίτερα ευλαβικοί στην τήρηση των νηστίσιμων ημερών και περιόδων, σήμερα η χαλάρωση είναι σχεδόν γενικευμένη. Από την άλλη πλευρά, διατηρούμε την αγάπη μας για τα παραδοσιακά φαγητά που προέκυψαν σε περιόδους νηστείας (λαδερά κ.ά.).

Χοιροσφάγια

Το κρέας ήταν το στοιχείο της διατροφής που «παίδεψε» κάπως περισσότερο τους συμπατριώτες μας ανά τους αιώνες. Ήταν το πλέον απαγορευμένο είδος στη νηστεία, αλλά και το πλέον επιθυμητό όταν έληγε η περίοδός της. Ήταν λογικό λοιπόν να επινοηθούν τρόποι παρασκευής και κατανάλωσης που αναδείκνυαν τις αρετές του και αποζημίωναν την αποχή από αυτό. Η παράδοση είχε ακόμη πιο παλιά αφετηρία, τα αρχαιοελληνικά χοιροσφάγια, που πλέον είχαν συνδυαστεί με τη θρησκεία. Παραμονές Χριστουγέννων, ταυτόχρονα με τη νηστεία του Δωδεκαήμερου γινόταν η σφαγή του χοίρου της οικογένειας ο οποίος τρεφόταν επί μήνες με τα αποφάγια της. Το ζώο ήταν πια μεγάλο, βαρύ, με ικανή επιφάνεια δέρματος, μεγάλη ποσότητα λίπους και ακόμη μεγαλύτερη κρέατος. Το δέρμα ξυνόταν και τριβόταν με προσοχή, απλωνόταν να στεγνώσει στον ήλιο και ήταν μετά έτοιμο για να κατασκευαστούν τα τσαρούχια των μελών της οικογένειας. Το λίπος γινόταν λαρδί για μαγειρική και άλλη χρήση ενώ το κρέας γινόταν βασικά παστό για να συντηρηθεί και να χρησιμοποιηθεί σε βάθος χρόνου. Ακόμη και τα κόκαλα ήταν χρήσιμα για σούπες και συνοδευτικά γεύσης. Hταν και «ασφαλής» καταφυγή διατροφής, αφού ήταν κάτι που δεν ταίριαζε με τις διατροφικές συνήθειες μουσουλμάνων και εβραίων. Αλλά η «λιχουδιά» ήταν αλλού, στα λουκάνικα που παρασκευάζονταν με τέχνη και με ποικίλα αρωματικά, πικάντικα ή και απλά, και στις τσιγαρίδες, ενώ θέση στη διατροφή είχαν και τα εντόσθια.

Πώς η νηστεία διαμόρφωσε τις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων-2
Φωτογραφία: Μιχάλης Παππάς
Αρνιά, αγελάδες και κυνήγια

Εκτός από το χοιρινό κρέας και άλλα είδη είχαν αξιοπρόσεκτη θέση στη διατροφή, όπως τα κατσίκια και αρνιά, ψητά και φούρνου, με τα σουβλιστά να τιμώνται από όλους, ειδικά το Πάσχα. Οχι όμως σε μεγάλο βαθμό το βοδινό κρέας, μια και οι αγελάδες έπρεπε να μένουν ζωντανές για αγροτικές εργασίες, για την αναπαραγωγή και βεβαίως την παραγωγή γάλακτος, βούτυρου και τυριών. Γαλακτοκομικά προϊόντα βέβαια παράγονταν κύριως από τα αιγοπρόβατα.

Το κυνήγι ήταν προσφιλής τρόπος εύρεσης τροφής, τόσο γιατί ήταν πρόσφορος όσο και γιατί ήταν μια εναλλακτική μορφή στα συνηθισμένα. Ο λαγός, οι αγριόχοιροι, τα πουλιά –μπεκάτσες και φασιανοί– ήταν μερικά από τα ζώα και τα πετούμενα που γέμιζαν το τραπέζι των κατοίκων, ηπειρωτικών και νησιωτικών τόπων. Και προφανώς και οι κότες, που εκτρέφονταν και για τα αυγά τους.

Ψάρια και «φρούτα θάλασσας»

Η αλιεία ήταν αποκλειστικό προνόμιο των Ελλήνων, μια και οι Οθωμανοί δεν ψάρευαν, απλά φορολογούσαν και έτρωγαν από τα έτοιμα. Το ψάρι ήταν βασικό είδος διατροφής ως εναλλακτική λύση στην απαγόρευση της κρεοφαγίας αλλά και στη διάρκεια των «χαλαρών» περιόδων νηστείας, γιατί υπήρχαν και υπάρχουν και αυτές. Στις πιο αυστηρές ημέρες κυριαρχούσαν τα θαλασσινά γενικώς, όπως οι αστακοί, τα καλαμάρια, τα χταπόδια, οι γαρίδες και καραβίδες, τα όστρακα και άλλα. Ενας γενικός κανόνας ήταν ο τρόπος διατροφής στο Αγιο Ορος, όπου απαγορευόταν μεν απόλυτα η κρεοφαγία, αλλά υπήρχε καθορισμένη η διαβάθμιση κατανάλωσης των αλιευμάτων και θαλασσινών στις συγκεκριμένες ημέρες.

Μάλιστα υπάρχει μια εξαιρετική περιγραφή αλιείας στο Άγιο Όρος δια χειρός ιερομονάχου Γεράσιμου Σμυρνάκη αρχές του 1900 η οποία παρατίθεται από τον Ι. Μ. Χατζηφώτη στο εξαιρετικό πόνημά του με τίτλο «Η Καθημερινή Ζωή των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία»: «Η Μονή [Σημ. η Εσφιγμένου] διατηρεί γρίπον απαρτιζόμενον εκ δύο παραλλήλων δικτύων (πτερών) ων εις τα πέρατα υπάρχει δίκτυον εν είδει πείρας καλούμενον σάκκος, δι’ ου αλιεύουσιν οι πατέρες ρίπτοντες προ των Τειχών της Μονής και έλκοντες αυτόν εντός μιας ώρας μετ’ ιχθύων 5-150 οκάδων ως το πλείστον περίπου. Διατηρεί δ’ έτι και το καλούμενον θυννί είδος μονίμου γρίπου, ον ρίπτουσιν από της 23ης Απριλίου -15ης Ιουνίου εντός του όρμου των Αγίων Θεοδώρων, διοριζόμενων 8-10 πατέρων ως θυννοσκόπων ή κατασκοπευτών, εξ ων ανέρχονται, ανά εις εκ περιτροπής επί του εγγύς λιθοκτίστου θυννοσκοπείου και ειδοποιεί τους λοιπούς περί της διαβάσεως των καλουμένων θύννων (χιαδίων ήτοι μαγιάτικων) εκ του κάτωθι αυτού αφιεμένου ελευθέρου στενού στομίου μεταξύ ξηράς και γρίπου. Εν τω γρίπω δε ούτω προσκολλάται και μακρόν δίκτυον, όπως μη παρεκκλίνωσιν οι παρελαύνοντες, ιχθύες, όπως καλείται κοινώς άρκος (άρκυς). Δια του αυτού δε γρίπου προσέτι αγρεύονται κατά χιλιάδας εν επιτυχία και οι καλούμενοι ιχθύες όρκυνες ή κοινώς ορκύνια (είδος παλαμίδας)».

Πώς η νηστεία διαμόρφωσε τις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων-3
Φωτογραφία: Δημήτρης Βλάικος
Δημητριακά, κρασί, ελιές και λάδι

Από την αρχαιότητα ακόμη οι ελιές, το λάδι, το στάρι για το ψωμί ακόμη και το κρασί θεωρούνταν ότι ήταν τα απόλυτα στοιχεία της βασικής διατροφής των Ελλήνων. Με βάση αυτά ως αφετηρία δημιουργούνταν δεκάδες παραλλαγές και συνδυασμοί που με τη σειρά τους χαρακτήριζαν τις διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου. Τα λευκά κρασιά στα νησιά, τα κόκκινα στη Μακεδονία και την Πελοπόννησο, τα τσίπουρα και οι ρακές ανά την Ελλάδα και την Κρήτη και όλες οι άλλες ποικιλίες σε όλους τους τόπους δεν περιορίζονταν μόνο στο να επιβεβαιώνουν τον στίχο του Ψαλμού ότι ο «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου», αλλά τον στήριζε και διατροφικά. Ανάλογη και η αξία του σιταριού για το ψωμί όπως και των πολλών ποικιλιών δημητριακών. Ενώ οι ελιές και το λάδι από μόνα τους εξασφάλιζαν ακόμη και την επιβίωση.

Με πληροφορίες από τον gastronomos.gr 

 


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Μεγάλη επιτυχία για τη “Λυσιστράτη” στα Ύρια – Μια νύχτα θεάτρου κάτω από τα αστέρια της ιστορίας (video)

Η «Λυσιστράτη» ζωντανεύει στη Νάξο, μεταφέροντας μηνύματα αγάπης, ειρήνης και συλλογικής φωνής στο σήμερα.

Συμπλεύσεις στη Σίφνο: MuSifanto – Όταν η μουσική αγκαλιάζει το Αιγαίο

Το MuSifanto γίνεται 10 ετών και μας προσκαλεί σε μια γιορτή πολιτισμού και φωτός στα σοκάκια, τα μοναστήρια και τα κύματα του νησιού

Πολύ υψηλός κίνδυνος πυρκαγιάς την Κυριακή 29 Ιουνίου σε Κυκλάδες και Δωδεκάνησα

Σε κατάσταση αυξημένης ετοιμότητας οι υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας – Ισχύει απαγόρευση κυκλοφορίας σε συγκεκριμένες περιοχές του Νοτίου Αιγαίου από τις 14:00 έως τις 06:00

Σε ισχύ το απαγορευτικό απόπλου από Πειραιά, Ραφήνα και Λαύριο, πέρασαν τα 100 χιλιόμετρα την ώρα οι ριπές ανέμου στη Τήνο

Το Αιγαίο σε χειμωνιάτικη διάθεση μέσα στο κατακαλόκαιρο – Δεμένα τα πλοία σε πολλά λιμάνια, με εξαίρεση τον Αργοσαρωνικό

Θάλασσα φουρτουνιασμένη: Ανεκτέλεστα όλα τα δρομολόγια Seajets την Κυριακή 29/6

Επτά ταχύπλοα της Seajets «δένονται» λόγω απαγορευτικού απόπλου

Fast Ferries: Λόγω καιρικών συνθηκών “δεμένα” αύριο τα πλοία…

Δυσμενείς καιρικές συνθήκες καθηλώνουν τα πλοία της Fast Ferries και το ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ – Αναλυτικά τα ακυρωμένα δρομολόγια για την Κυριακή 29 Ιουνίου

Blue Star Ferries: Ακινητοποιημένα αύριο τα πλοία στο Νότιο Αιγαίο λόγω καιρικών συνθηκών

Δυσμενείς καιρικές συνθήκες φέρνουν ακυρώσεις σε όλα τα κυριακάτικα δρομολόγια των Blue Star Naxos, Myconos, Delos και Paros – Τι πρέπει να γνωρίζουν οι ταξιδιώτες

Ο Μελ Γκίμπσον στο Άγιον Όρος, μία ήσυχη προσκύνηση στο φως της πίστης

Ο διάσημος ηθοποιός και σκηνοθέτης επισκέπτεται τη Μονή Χιλανδαρίου, σε μια σπάνια πνευματική απόσυρση, μακριά από τα φώτα του Χόλιγουντ

Ακυρώνονται τα δρομολόγια των HighSpeed 3 και 4 λόγω κακοκαιρίας

Η Hellenic Seaways ενημερώνει για την αναστολή των δρομολογίων της Κυριακής 29 Ιουνίου και τις προσωρινές αλλαγές στη ροή του προγράμματος των ταχυπλόων

ΔΕΔΔΗΕ: Διακοπή ρεύματος σε Ίο, Σίκινο και Φολέγανδρο την Κυριακή 29 Ιουνίου

Ολιγόωρη διακοπή ηλεκτροδότησης από τις 07:00 έως τις 08:30 λόγω τεχνικών εργασιών – Τι αναφέρει ο ΔΕΔΔΗΕ για την ασφάλεια των πολιτών

Νάξος – ΕΠΑΛ: Ο Ιορδάνης Κυριακίδης και ο Νικήτας Θεολογίτης αφήνουν πίσω τους μία τεράστια παρακαταθήκη

Μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες αφοσίωσης στην Τεχνική Εκπαίδευση, οι δύο διευθυντές συνταξιοδοτούνται, αφήνοντας πίσω τους ένα σχολείο ανοιχτό στη γνώση, στην καινοτομία και στις αξίες της τοπικής κοινωνίας.

Νάξος: Ο Νέστορας Νέστορας, ο νέος MasterChef 2025, ξεκινά μαγειρικό ταξίδι στο “Avaton 1739”

Ο μεγάλος νικητής του φετινού διαγωνισμού μαγειρικής ξεκινά συνεργασία με το εστιατόριο "Avaton 1739" στο εμβληματικό Κάστρο της Νάξου.

Blue Star Ferries: Ακινητοποιημένα αύριο τα πλοία στο Νότιο Αιγαίο λόγω καιρικών συνθηκών

Δυσμενείς καιρικές συνθήκες φέρνουν ακυρώσεις σε όλα τα κυριακάτικα δρομολόγια των Blue Star Naxos, Myconos, Delos και Paros – Τι πρέπει να γνωρίζουν οι ταξιδιώτες

Νάξος – Τρίποδες: “Sea Breeze”, μια νέα επιχείρηση με άρωμα καθαριότητας

Στηρίζουμε τη νέα προσπάθεια στο χωριό μας – Ένα καθαριστήριο με επαγγελματισμό, αγάπη και ρίζες στον τόπο

Λυσιστράτη στη Νάξο: Όταν το θέατρο γίνεται υπόθεση όλων (video)

Ο σκηνοθέτης Θανάσης Αντωνίου μιλά για την τέχνη, την ελευθερία και το κοινό όραμα του θεάτρου.

Πάρος: Αποχαιρετισμός με δάκρυα για την Πρεσβυτέρα Ευαγγελία Βιώνη – Ανουσάκη

Σε συγκινησιακά φορτισμένο κλίμα η εξόδιος ακολουθία στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νάουσα – Συγκλονιστικά λόγια από τον Μητροπολίτη Λεοντοπόλεως

Ακυρώνονται τα δρομολόγια των HighSpeed 3 και 4 λόγω κακοκαιρίας

Η Hellenic Seaways ενημερώνει για την αναστολή των δρομολογίων της Κυριακής 29 Ιουνίου και τις προσωρινές αλλαγές στη ροή του προγράμματος των ταχυπλόων

Algérie Ferries: Καθησυχαστική ανακοίνωση για την κράτηση του “El Venizelos” στη Μασσαλία

Η εταιρεία ξεκαθαρίζει ότι οι θερινές διαδρομές δεν επηρεάζονται – Πρόκειται για προγραμματισμένο τεχνικό έλεγχο.

Ρευματοκλοπές σε τουριστικά νησιά: Ξενοδοχεία, καφέ και σούπερ μάρκετ «φούσκωσαν» το ταμείο τους σε βάρος όλων

Eκατοντάδες παραβάσεις σε Κρήτη, Ρόδο, Νάξο, Μύκονο, Σαντορίνη και άλλα νησιά – Ηλεκτρική ενέργεια αξίας άνω του 1 εκατ. ευρώ κλάπηκε από επιχειρήσεις υψηλής κατανάλωσης

Πανελλαδικές 2025: «Γράψατε Ιστορία», οι μαθητές του Φροντιστηρίου Αντώνη Χερουβείμ στην κορυφή

Μια αληθινή γιορτή γνώσης, προσήλωσης και ονείρων – Ένα μεγάλο «μπράβο» σε παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς που μοιράστηκαν το ταξίδι της επιτυχίας