Παγκόσμια Ημέρα για την Ψυχική Υγεία… Αρθρο από τον Κλινικό Ψυχολόγο Κωνσταντίνο Σκαρβέλη… (video)
«Ας κάνουμε την ψυχική υγεία και την ευημερία παγκόσμια προτεραιότητα’’…. Αυτό είναι το κυρίαρχο θέμα της φετινής παγκόσμιας ημέρας για την ψυχική υγεία.
Αρθρο του Κωνσταντίνου Σκαρβέλη (*)
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) θέλει να συνδέσει την ψυχική υγεία με όσα συνέβησαν το τρέχον έτος : κρίση κορωνοïού, πολεμικές συρράξεις, πολεμικές απειλές για 3ο παγκόσμιο και, ίσως, πυρηνικό πόλεμο, οικονομική κρίση συνεχιζόμενη και με δυσοίωνες προοπτικές, ενεργειακή κρίση, κοινωνικές αναταραχές, επικίνδυνη αύξηση παραβατικότητας και εγκληματικότητας, αύξηση των αυτοκτονιών και των ψυχικών νόσων, επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής… κ.λ.π.
Η Ευρωπαïκή Περιφέρειατου Π.Ο.Υ., στην οποίαν ανήκει και η χώρα μας, γνώρισε σημαντικές αλλαγές τα τελευταία 20 χρόνια.
Πολλοί προβληματίζονται με την αναδιάρθρωση του χρέους ή της οικονομίας, όμως όλοι χρειαζόμαστε αναδιάρθρωση του ψυχισμού μας (λογική και συναίσθημα).
- Η ψυχική υγεία είναι υπόθεση όλων μας
- Η ψυχική υγεία συμβάλλει τα μέγιστα σε περίοδους οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής κρίσης
- Η ψυχική υγεία είναι παράγοντας σταθερής και βιώσιμης ανάπτυξης
Πώς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα (‘’για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολύ!’’).
Ξεκινώ με μια θέση: δε διαθέτουμε αρκετή ψυχική υγεία (ψυχικούς μηχανισμούς) γι’ αυτό και έχουμε οδηγηθεί στη σημερινή κρίση (οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική, αξιών….).
Εάν η σημερινή κατάσταση είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων αποφάσεων και επιλογών (ζωής), αυτές οι τελευταίες είναι αποκυήματα επεξεργασίας, από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (εγκέφαλος), των Συναισθημάτων μας, σε συσχετισμό με τη Νοημοσύνη μας, η ποιότητα της οποίας επεξεργασίας εξαρτάται από το δείκτη της συναισθηματικής μας νοημοσύνης, ο οποίος εκφράζει τόσο την ευφυΐα μας (Δ.Ν.) όσο και τη συναισθηματική μας ωριμότητα (Σ.Ω.).
Συνεχίζω με κάποιους ορισμούς:
Τι είναι «ψυχική» υγεία
Η Υγεία είναι μια κατάσταση σωματικής, νοητικής και κοινωνικής ευεξίας και δε χαρακτηρίζεται, μόνο, από απουσία ασθένειας ή αναπηρίας.
Κύρια χαρακτηριστικά της ψυχικής υγείας: αισιοδοξία, ανεξαρτησία, οργάνωση και συστηματικότητα, περιέργεια, ταυτότητα ρόλου, συναγωνιστικότητα και συνεργατικότητα, έκφραση και έλεγχος των συγκινήσεων, ικανότητα λήψης αποφάσεων, ισχυρό Εγώ που αντέχει σε ψυχοπιεστικές καταστάσεις.
Τι είναι νοημοσύνη
Στον καθημερινό μας λόγο πρόκειται για την εξυπνάδα, την ευφυΐα (ικανότητες) που σχετίζονται με τη γλώσσα, το λεξιλόγιο, τους αριθμούς, τις αφηρημένες έννοιες, τη λύση προβλημάτων κ.τ.λ.π
Η ικανότητα του ατόμου να επωφελείται από τις εμπειρίες του, να αποκτά νέες γνώσεις και να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις. Πρόκειται για μια πολυδιάστατη ικανότητα που εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπουςκατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.
Τι είναι συναίσθημα
Πολυσύνθετη κατάσταση που συνδέεται με αυξημένη επίγνωση ενός αντικειμένου ή μιας κατάστασης.
Οποιαδήποτε αναταραχή ή αναστάτωση του νου, αίσθημα, πάθος
Οποιαδήποτε σφοδρή ή εξημμένη ψυχική κατάσταση
Το συναίσθημα αναφέρεται σε ένα αίσθημα και στις συγκεκριμένες σκέψεις που προκαλεί, στις ψυχολογικές και βιολογικές καταστάσεις που το συνοδεύουν και στο σύνολο των τάσεων προς δράση.
Βασικά συναισθήματα
Φόβος, Θυμός, Λύπη, Χαρά και εκατοντάδες προσμίξεις που δημιουργούν άπειρες αποχρώσεις της συναισθηματικής ζωής και για τις οποίες δεν υπάρχουν λέξεις για να τις ορίσουν!Τα συναισθήματα είναι θεμελιώδεις προτροπές για δράση, σχέδια για την αντιμετώπιση της ζωής. Η ρίζα της λέξης «συναίσθημα» υπονοεί ότι ενυπάρχει τάση για κίνηση, για δράση.
Επανέρχομαι στον όρο και την έννοια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης.
Ο Αριστοτέλης, στα ‘’Ηθικά Νικομάχεια», χειρίζεται τη συναισθηματική ζωή με τη νοημοσύνη. Προσδίδει νοημοσύνη στο συναίσθημα. Όπως λέει και ο ίδιος, το πρόβλημα δεν είναι η συναισθηματικότητα, αλλά η καταλληλότητα του συναισθήματος και της έκφρασής του (λεκτική ή μη, συμπεριφορά…). Τα πάθη μας, λέει, όταν ασκούνται σωστά, περιέχουν σοφία! Το θέμα είναι να ξαναφέρουμε την πολιτισμένη συμπεριφορά στις πόλεις μας και την αλληλεγγύη στην κοινωνία μας.
Η συναισθηματική νοημοσύνη προσδιορίζεται από τα κύρια χαρακτηριστικά της ψυχικής υγείας. (που αναφέρονται πιο πάνω).
Οι κοινωνιοβιολόγοι και νευροψυχολόγοι υπογραμμίζουν ότι τα συναισθήματα μας οδηγούν («καθοδηγητές») να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις και υποχρεώσεις που είναι πολύ σημαντικές για να τις αφήσουμε μονάχα στο έλεος της λογικής.
Κάθε συναίσθημα προσφέρει μια ξεχωριστή ετοιμότητα για δράση.
Η αξία του συναισθηματικού μας πλούτου, ως στοιχείου επιβίωσης, εντυπώθηκε στο νευρικό μας σύστημα, μετατρέποντας τα συναισθήματά μας σε έμφυτες αυθύπαρκτες τάσεις (διάθεση, ψυχοσύνθεση….) της ανθρώπινης υπόστασης.
- Η Ψυχική υγεία είναι υπόθεση όλων μας
Η εφαρμοσμένη πολιτική σχετιζόμενη με την ψυχική υγεία είναι, τουλάχιστον, ελλειμματική στη χώρα μας.
Η Ψυχική Υγεία επηρεάζεται από πολλούς κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που ξεπερνούν την ποιότητα των εξειδικευμένων φροντίδων.
Μία πολιτική πρόληψης των ψυχικών διαταραχών θα προσέφερε πολλαπλά στο κοινωνικό σύνολο.
Παρ’ όλο ότι οι έρευνες, στον τομέα αυτόν, υπολείπονται στην Ελλάδα, η παρατήρηση της καθημερινότητας φέρνει στην επιφάνεια την ψυχολογική κατάπτωση των Ελλήνων που αυξήθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια (1 στους 5 Έλληνες δηλώνει μελαγχολία ή κατάθλιψη).
Η έννοια της προληπτικής πολιτικής σχετιζόμενης με την ψυχική υγεία πρέπει να λάβει υπ’ όψη της όχι μια λογική παροχών που διατηρούν τα άτομα σε μια κατάσταση εξάρτησης, αφαιρώντας τους την αυτοεκτίμηση, αλλά μιας λογικής που θα ενισχύει τις ατομικές ικανότητες και την αυτοπεποίθηση για τη διαχείριση του μέλλοντός τους.
Η πολιτική για την ψυχική υγεία θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψη της τόσο το ιατρικό όσο και το κοινωνικό στοιχείο καθώς και την αναγκαιότητα στόχων που αποβλέπουν στην ένταξη ή επανένταξη στην κοινωνία.
Η συνειδητοποίηση του οικονομικού κόστους της υγειονομικής περίθαλψης και της ιδιαίτερης φροντίδας που πρέπει να απολαμβάνουν οι ψυχικά ασθενείς έχει δημιουργήσει μια συνεχή αντιπαράθεση του επαγγελματία της ψυχικής υγείας με την οικονομική κρίση αλλά και με τις επιπτώσεις της στην κοινωνία.
Η σύγχρονη εξέλιξη της κοινωνίας χαρακτηρίζεται, μεταξύ άλλων τεχνολογικών και επιστημονικών επιτευγμάτων, και από τις προόδους της ιατρικής θεραπευτικής (στον τομέα της ψυχιατρικής παρατηρείται για παράδειγμα η αποϊδρυματοποίηση, τα νέας γενιάς ψυχοφάρμακα, η κοινοτική ψυχιατρική, η κλινική ψυχολογία…).
Η Κλινική Ψυχιατρική και Ψυχολογία δέχονται την επίδραση των κοινωνικών εξελίξεων, των πολιτισμών (διαπολιτιστική κλινική ψυχολογία και ψυχιατρική), της ιστορίας, της γεωγραφίας (ανθρωπολογική προσέγγιση), με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση νέων εκφράσεων της ψυχικής νόσου καθώς και νέων τρόπων προσέγγισής της.
Η κοινωνική ψυχιατρική και ψυχολογία προσεγγίζουν την ψυχική νόσο μέσα από τις σχέσεις της με τον τόπο ζωής και τον πολιτισμό του ασθενούς.
Μιλάμε πλέον για την κοινωνική διάσταση της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας
Η Δυτική Κοινωνία χαρακτηρίζεται από το ΄΄άγχος της μάζας΄΄ που τροφοδοτείται από μια δημογραφική εξέλιξη που ελέγχεται αναποτελεσματικά και οδηγεί σε πτώση του βιοτικού επιπέδου και από μια επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη που γεννά πολιτισμικές μεταλλαγές βίαιες και αποπροσανατολιστικές.
Οι νέες έννοιες-ιδέες παράγουν νέες λογικές και νέες αξίες.
Η διάσπαση των παραδοσιακών δομών (όπως οικογένεια, χωριό, γειτονιά, ενορία…) εξαφανίζει ταχαίως το υπόβαθρο και το πλαίσιο τόσο χρήσιμο σε όλους και τόσο απαραίτητο σε μερικούς.
Η πιο σοβαρή συνέπεια όλων αυτών είναι η διάχυτη σύγχυση των αξιών. Για παράδειγμα:
- Το πέρασμα από την κοινωνική ηθική στην ατομική ηθική
- Το πέρασμα από το δικαίωμα στην υγεία και στην ποιότητα ζωής στην απαίτηση της ευθανασίας
- Το πέρασμα από την αλληλεγγύη στην ατομικότητα …κ.α.
Αυτό το φαινόμενο της ‘’δυσπολιτισμικότητας’’, που παράγεται από την «παγκοσμιοποίηση ενός τυποποιημένου τρόπου πολιτισμού», από μια «μηχανή παραγωγής πολιτισμού», οδηγεί σε μια αναστολή των πολιτισμικών ταυτοτήτων και θέτει σε κίνδυνο τα άτομα και τους πληθυσμούς.
Η ψυχική υγεία είναι στενά συνδεδεμένη με τον πολιτισμό, με την έννοια του συνόλου των αξιών στις οποίες αναφέρεται η κοινωνία και που γίνονται αντικείμενο μετάδοσης στη διαδικασία κοινωνικοποίησης των παιδιών.
Η ψυχική υγεία εξαρτάται, απ’ ευθείας, από την πρόσφυση και από την αποδοχή του παιδιού των βασικών αξιών του πολιτισμού.
Η ψυχική υγεία εξαρτάται από την ποιότητα της κοινωνικής και κοινωνικο-οικονομικής ένταξης του ατόμου.
- Η ψυχική υγεία παράγοντας σταθερής και βιώσιμης ανάπτυξης και ευημερίας
Δε μπορεί να υπάρξει σταθερή και βιώσιμη ανάπτυξη και ευημερία (οικονομική και κοινωνική) χωρίς να εξασφαλίσουμε την υγεία και ιδιαίτερα την ψυχική υγεία.
Οι παράγοντες που εξασφαλίζουν υγεία και αντιστρόφως είναι:
- Το περιβάλλον
- η οικονομία
- η κοινωνία
- η παιδεία
- η δικαιοσύνη
Οι έννοιες της κοινωνικής συνοχής, της προστασίας του περιβάλλοντος και της κοινωνικής ασφάλισης, είναι αυτές που πρέπει να χαρακτηρίζουν την αειφόρο ανάπτυξη (σταθερή και βιώσιμη) και που εξασφαλίζουν την ευημερία.
Η κοινωνία οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες της σε ότι αφορά την υγεία μας δεδομένων:
- Της γήρανσης του πληθυσμου
- Των επιπτώσεων της μόλυνσης του περιβάλλοντος
- Της σημαντικής αύξησης του κόστους των θεραπειών λόγω των νέων τεχνικών και τεχνολογιών
- Των δυσκολιών που συναντά στο να οργανώνει και να προγραμματίζει τις θεραπείες
- Των ανισοτήτων που υπάρχουν σχετικά με την απορρόφηση των προσφερόμενων υγειονομικών υπηρεσιών με επιπτώσεις στο προσδόκιμο ζωής αλλά και στο ποσοστό θνησιμότητας που οφείλεται στις ασθένειες. Μια ευρωπαϊκή μελέτη ανέδειξε ότι το κόστος αυτής της ανισότητας αγγίζει το 1,8% του ΑΕΠ!! Ενώ η καταπολέμησή της θα αποτελούσε κινητήρια δύναμη ανάπτυξης.
- Της ελλειματικής πολιτικής σχετικά με την πρόληψη: «καλλίτερα το προλαμβάνειν παρά το θεραπεύειν»….κ.α.
Τρεις βασικοί άξονες σχετικά με την πρόληψη:
# Μια πολιτική που θα εστιάζει, μέσω της παιδείας, της πληροφόρησης και ενημέρωσης, στις συμπεριφορές και συνήθειες των πολιτών για πρόληψη των επιπτώσεων από επικίνδυνες χρήσεις (ποτό, κάπνισμα, οδήγηση, διαδίκτυο, διατροφή…) και προσανατολισμό προς υγιέστερους τρόπους ζωής.
# Μια πολιτική που θα συνδυάζει την υγεία και το περιβάλλον (εργασιακό, κοινωνικό), με κίνδυνο, εάν δεν υλοποιηθεί αυτός ο συνδυασμός, να δημιουργούνται νέες ασθένειες.
# Μια πολιτική που θα συνδυάζει την υγεία με το σύστημα της παιδείας αλλά και τη δικαιοσύνη (κοινωνική και άλλη). Αυτή η πολιτική αποτελεί μονόδρομο για την επίτευξη ψυχικής υγείας μέσα από μια «αειφόρο» ευημερία.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, από το 2002 κιόλας, αναφέρει σχετικά με την ανάδειξη της αναγκαιότητας για προληπτική πολιτική σχετικά με την υγεία (και ειδικότερα για την ψυχική υγεία) ότι για να επιτευχθεί σταθερή και βιώσιμη ανάπτυξη, που θα επιφέρει και ευημερία,αυτή πρέπει να στηρίζεταιστην:
- οικονομία
- οικολογία
- κοινωνική πολιτική
Παράλληλα, όμως, διευκρινίζει ότι η σταθερή και βιώσιμη ανάπτυξη δε μπορεί να γίνει πραγματικότητα χωρίς αποτελεσματική πολιτική υγείας.
Σήμερα, στις ανεπτυγμένες χώρες, (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα), οι παράγοντες που επιδεινώνουν την υγεία είναι:
- Οι ατομικές συμπεριφορές, κατά 40% μ.ο. (κακή διατροφή, έλλειψη σωματικής άσκησης, κάπνισμα και ποτό, εξαρτήσεις…)
- Οι κληρονομικές προδιαθέσεις, κατά 30% μ.ο.
- Οι κακές κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης (κυκλοφοριακό, διαμονή, εργασιακό, αστυφιλία, εκπαιδευτικό σύστημα…), κατά 17% μ.
- Η δυσκολία αλλά και η κακή πρόσβαση στις υγειονομικές υπηρεσίες, κατά 10% μ.ο.
- Η μόλυνση και καταστροφή του περιβάλλοντος κατά 10% μ.ο.
Η έννοια της «διαρκούς και σταθερής υγείας» απαιτεί έναν προβληματισμό σχετικά με τιςαπαραίτητες συνθήκες για να περάσουμε από τη θεωρητική συζήτηση στην πρακτική εφαρμογή της πολιτικής της υγείας, που οφείλει να προστατεύεται από κάθε προσπάθεια εμπορικής εκμετάλευσης.
Τα αληθινά προβλήματα, που η κοινωνία μας, μέσω της πολιτικής της, οφείλει να απαντήσει, σχετίζονται με τις ανισότητες και τη φτώχειαη οποία παραμένει ο κύριος εχθρός των φυσικών οικοσυστημάτων.
Το πολιτικό στοίχημα-στόχος θα πρέπει να παραμένει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
Η δημοκρατία μας για να ενισχύσει την κοινωνική πρωτοβουλία και συμμετοχή στις αποφάσεις, κυρίως σ’ ότι αφορά έναν ευαίσθητο χώρο, όπως αυτό της υγείας, οφείλει να αναπτύξει μια αληθινή αγωγήτης πολυπλοκότητας, να δώσει σημεία αναφοράς στο λαό, να διευκολύνει την κατανόηση, να ενισχύσει την ανάπτυξη κριτικής σκέψης.
Βεβαίως να αναζητηθεί, από την συντεταγμένη πολιτεία, η διάρκεια και η σταθερότητα, η αειφορία, αλλά χρειάζεται και η ιεράρχιση των προτεραιοτήτων, με βάση τα δεδομένα, που έχουν γίνει αποδεκτά, που έχουν συζητηθεί, στο πλαίσιο ενός δημοσίου διαλόγου, που δε θα περιορίζεται σε κάποιες όψεις της υγείας και μόνο.
Μ’ αυτόν τον τρόπο, η υγεία (ψυχική και όχι μόνο) θα είναι ο μοχλός μιας αειφόρου αλλαγής πολιτικής χωρίς αποτυχίες που θα οδηγεί στην επίτευξη της ευημερίας.
Η Σύσκεψη κορυφής του ΡΙΟ, το 1992, διακήρυξε:
Οι άνθρωποι είναι το κέντρο των ενδιαφερόντων σχετικά με την αειφόρο ανάπτυξη. Έχουν δικαίωμα σε μια υγιή και παραγωγική ζωή που θα βρίσκεται σε αρμονία με τη φύση». (άρθρο 1).
Οι παράγοντες που παρεμβαίνουν καταλυτικά στην υγεία δεν είναι μόνο βιολογικοί.
Η κοινωνική συνοχή, η προστασία και διατήρηση των οικοσυστημάτων, η ποιοτική αναβάθμιση των πεδίων της καθημερινής ζωής αποτελούν βασικούς παράγοντες για την πρόληψη και την διατήρηση της υγείας του πληθυσμού.
Ο Π.Ο.Υ. υπογραμμίζει ότι οι κλιματικές αλλαγές αποτελούν ένα από τα πολύ δύσκολα και σημαντικά προβλήματα της εποχής μας. Εξαιτίας των εξαιρετικά αρνητικών επιπτώσεων, η εξέλιξη του κλίματος θα μεταλλάξει κάποιους από τους σημαντικούς παράγοντες της υγείας:
- τηδιατροφή
- τον αέρα
- τονερό
Από το 1987, οι έννοιες της βιώσιμης και σταθερής ανάπτυξης (κοινωνικής, οικονομικής, τεχνολογικής) και αυτή της υγείας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες.
Ο Π.Ο.Υ. συμπεραίνει ότι βιώσιμη και σταθερή ανάπτυξη απαιτεί μια ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενεάς χωρίς να στερεί τις μέλλουσες γενεές από τη δυνατότητα να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες.
Το Πρόγραμμα Δράσεων 21 (Σύσκεψη κορυφής του Ρίο το 1992) με τίτλο «21 μέτρα για τον 21ο αιώνα» που υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση 185 κρατών αναγνωρίζει την αμφίδρομη σχέση υγείας και περιβάλλοντος, φτώχειας και υποανάπτυξης, στηρίζει δε την αναγκαιότητα της προστασίας του περιβάλλοντος και τη διαχείρηση των φυσικών πόρων.
Το πρόγραμμα ορίζει 5 στόχους σχετικά με την υγεία:
- Ικανοποίηση των υγειονομικών αναγκών στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα.
- Αγώνας κατά των μεταδοτικών ασθενειών.
- Προστασία τωνευπαθών ομάδων.
- Υγεία για τους αστικούς πληθυσμούς.
- Μείωση των κινδύνων για την υγεία που προκαλούνται από την μόλυνση και τις οικολογικές καταστροφές.
Η Χάρτα της Οττάβα (1986) και η Χάρτα της Μπανκόγκ (2005) ορίζουν, στο πρόγραμμα του Π.Ο.Υ. «Υγεία για όλους», για τις χώρες που υπογράφουν, ότι απαραίτητες προϋποθέσεις για ποιοτική υγεία είναι:
- Η πρόσβαση στην κατοικία.
- Η πρόσβαση στην παιδεία
- Η δυνατότητα σωστήςδιατροφής.
- Η εξασφάλιση ενός ελάχιστου σταθερού εισοδήματος καθώς και μιας ελάχιστης κοινωνικής πρόνοιας
- Η ύπαρξη ενός σταθερού οικοσυστήματος.
- Η ύπαρξη Κοινωνικής δικαιοσύνης και κοινωνικής ισότητας.
Η αναγκαία επαναθεώρηση της πολιτικής της υγείας πρέπει να περιλάβει τους πολίτες, τους κοινωνικούς φορείς , τους επαγγελματίες της υγείας, τις αρχές, την εντεταλμένη Πολιτεία με στόχο την δημιουργία ενός συστήματος υγείας.
Οι τοπικές κοινωνίες, που εκφράζονται μέσααπό τις δημοτικές αρχές, και στο πλαίσιο του προγράμματος του Π.Ο.Υ. «Υγεία για όλους», οφείλουν να υλοποιήσουν τους παρακάτω στόχους:
- Να ικανοποιούν τις απαραίτητες ανάγκες των πολιτών (καθαρό νερό, καθαρές τροφές, κατάλληλα καταλύματα, εργασία για όλους, ασφάλεια για όλους, πολιτιστικές δραστηριότητες).
- Να εξασφαλίζουν ποιότητα στο περιβάλλον.
- Να αναπτύσουν προγράμματα κοινωνικών δεξιοτήτων στους πολίτες.
- Να κάνουν τη δυνατόν καλύτερη χρήση των φυσικών πόρων.
- Να εμπλουτίζουν με δράση και πρωτοβουλίες την πολιτισμική ζωή.
- Να αναπτύσουν προγράμματα τόνωσης και ποικιλίας της τοπικής οικονομίας.
- Να εξασφαλίζουν πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου.
- Να δημιουργούν προϋποθέσεις για την δυνατότητα των πολιτών να ασκούν έλεγχο στις αποφάσεις που τους αφορούν.
- Να παρακολουθείται η γενική κατάσταση υγείας του πληθυσμού.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πρόγραμμα «Μαζί για την Υγεία» (2008-2013), θέτει την αρχή μιας πολιτικής της υγείας παρά μιας πολιτικής φροντίδας και θεραπείας.
Αυτό πρέπει να μεταφραστεί σε μια κοινή προσπάθεια πολιτείας και πολιτών ώστε οι συνθήκες ζωής να γίνουν πιο θετικές στην υγεία όλων μας.
Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, δυστυχώς, οι προτεραιότητες των πολιτικών στοχεύουν περισσότερο στη διάσωση της «υγείας» των επιχειρήσεων χωρίς να προβληματίζονται, ιδιαίτερα, για την ευεξία, σαν προστιθέμενης αξίας, των πολιτών.
- Η Ψυχική Υγεία σε περίοδο οικονομικής κρίσης
Η Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) γνώρισε σημαντικές αλλαγές, από την αρχή της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε το 2007:
- Αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας
- Μείωση των κρατικών δαπανών με αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία
Προχωρημένες έρευνες κατέδειξαν ότι άτομα, κυρίως άνδρες, που γνωρίζουν την ανεργία, τη φτώχεια και οικογενειακές δυσκολίες, διατρέχουν έναν πολύ πιο σημαντικό κίνδυνο να υποστούν ψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, αλκοολισμό, αυτοκτονικό ιδεασμό απ’ ότι τα άτομα που δεν αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.
Οι αρνητικές αυτές εξελίξεις (οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές), που είναι υπόλογες για τις καταστροφικές επιπτώσεις στην υγεία γενικότερα αλλά και στην ψυχική υγεία ειδικότερα, έχουν σαν συνέπεια και τη μείωση της παραγωγικότητας (3-4% του Α.Ε.Π.) που βέβαια οφείλεται στην «κακή» υγεία του εργαζόμενου πληθυσμού.
Άλλες μελέτες καταλήγουν στη διαπίστωση ότι χώρες, που μειώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης οργανώνοντας την Κοινωνική Ασφάλιση, προστατεύουν τους πολίτες τους απέναντι στις ψυχικές διαταραχές και ταυτόχρονα επιταχύνουν την ανάπτυξη.
Κάποια παραδείγματα τόνωσης της Κοινωνικής Ασφάλισης είναι:
- Προγράμματα που βοηθούν στη διατήρηση ή στην εκ νέου εξεύρεση θέσεων εργασίας
- Μέτρα στήριξης στις οικογένειες
- Μέτρα περιορισμού της διάθεσης αλκοολούχων
- Προγράμματα ελάφρυνσης δανείων και χρεών
- Αποτελεσματικότερη πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας
Η οικονομική κρίση, που έχει ξεσπάσει από το 2007, έχει επιφέρει και αρνητικές συνέπειες, όσον αφορά τον τομέα της εργασίας αλλά και τον τομέα των δαπανών για την υγεία, ιδιαίτερα από την αύξηση των ψυχικών διαταραχών.
Έχει, πλέον, διαπιστωθεί ότι η οικονομική κρίση, έχει καταστήσει το εργασιακό περιβάλλον πιο επικίνδυνο για την ψυχική υγεία των εργαζομένων.
Μελέτες του Διεθνούς Ινστιτούτου Εργασίας κατέδειξαν την αρνητική σχέση οικονομικής κρίσης (ύφεσης), φιλελεύθερης οικονομίας και ψυχικών διαταραχών.
Οι ίδιες μελέτες αναφέρονται και στη στενή σχέση μεταξύ ανεργίας και των επιπτώσεων στην ψυχική υγεία: οι άνεργοι είναι πιο ευάλωτοι από τους εργαζόμενους (34% στους άνεργους και 16% στους εργαζόμενους).
Επίσης, οι αρνητικές επιπτώσεις είναι πολύ πιο επώδυνες στις χώρες όπου το επίπεδο ανάπτυξης είναι χαμηλό, η κατανομή του πλούτου δυσανάλογη και το καθεστώς της κοινωνικής ασφάλισης αναποτελεσματικό.
Η αύξηση της οξύτητας των ψυχικών διαταραχών οδηγεί και στην αύξηση της αυτοκτονικότητας.
Οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές μεταλλαγές (βλ. μεταλλάξεις) καθώς και οι οικονομικές κρίσεις, οδηγούν σε αύξηση των κρουσμάτων που σχετίζονται με την απόπειρα αυτοκτονίας ή και με αυτήν την ίδια την αυτοχειρία.
Οι εν λόγω μεταλλαγές και κρίσεις συμβάλλουν και στην αύξηση της θνησιμότητας από αιτίες όπως: καρδιαγγειακά νοσήματα, κακοήθη νεοπλάσματα, ηπατοπάθειες, αναπνευστικές παθήσεις…
Ένα ποσοστό 8% έως 26% του πληθυσμού των βιομηχανοποιημένων χωρών, παρουσιάζει, σε κάποια στιγμή της ζωής του, μια ψυχική διαταραχή.
Το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί, σημαντικά, από το 2007 (το κατώτερο ποσοστό αντιστοιχεί στην Ιταλία, το ανώτερο στις Η.Π.Α.).
Με βάση μια έρευνα που διενήργησε, το 2010, το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών, η οικονομική κρίση επέφερε μια σημαντική επιδείνωση στο συναίσθημα της ικανοποίησης για τη ζωή. Αυτό μεταφράζεται:
- σε μια απαισιοδοξία σχετικά με την ποιότητα ζωής
- σε έλλειψη εμπιστοσύνης σχετικά με την ικανότητα των κυβερνήσεων να «χτίσουν» ένα καλλίτερο μέλλον και πιο δίκαιο
- σε μια γενικότερη ανασφάλεια σχετικά με την εξέλιξη της
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρατηρεί ότι η παρουσία μιας αποτελεσματικής Κοινωνικής Ασφάλισης που παρεμβαίνει exante, προληπτικά, μπορεί ν’ αποδειχθεί ανεκτίμητη στην άμβλυση των ψυχολογικών επιπτώσεων και των κοινωνικών αναταράξεων.
- Πώς να βγούμε από το πρόβλημα
- Πράγματα που μπορώ να κάνω μόνος
- Πράγματα που μπορώ να κάνω με την οικογένεια
- Πράγματα που μπορώ να κάνω συλλογικά
(…..<<για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολύ…>>)
Πράγματα που μπορώ να κάνω μόνος μου
Ατομικές δράσεις (να αναπτύξουμε ένα Εγώ που θα χρησιμοποιεί την ευφυΐα του και θα στέκεται κριτικά απέναντι στα στερεότυπα).
Αυτογνωσία, αυτοπεποίθηση, συνεχής ενημέρωση.
Μας λείπει το θάρρος της γνώμης μας και η παρρησία για να την εκφράσουμε (μην πικράνουμε τον άλλον, παρ’ όλο που μας πλήττει με τη συμπεριφορά του, τι θα πουν οι άλλοι για μας, παρ’ όλο που μπορεί να σκέπτονται το ίδιο, αλλά μας χαρακτηρίζει η υποκρισία).
Εγώ και η οικογένειά μου
- Επαναπροσδιορίζω τις σχέσεις μου με γνώμονα, μέσα από ένα ενάρετο ΕΓΩ, την οικογενειακή ευτυχία και ευημερία (ΕΜΕΙΣ).
- Το λειτούργημα (ιδιότητα) του γονιού είναι τέχνη και για να την ασκήσεις απαιτείται ευαισθησία, ενσυναίσθηση, φαντασία, δημιουργικότητα, αισθητική, δημοκρατική φιλοσοφία και στάση ζωής.
- Η οικογένεια εξασφαλίζει την κοινωνικοποίηση των μελών της (ρόλοι).
Εγώ ο Πολίτης, Εμείς οι Πολίτες
- Πολίτης θεωρείται κάποιος που κατέχει μέρος της πολιτικής αρχής, δηλαδή αυτός που συνεισφέρει στη νομοθεσία, στον προσδιορισμό της πολιτικής και κοινωνικής πράξης του κράτους.
- Πολίτης είναι αυτός που ασκεί κριτική εποπτεία σ’ όλους τους φορείς εξουσίας.
- Πολίτης είναι αυτός που διακατέχεται από πολιτική αγωγή και συμμετέχει ενεργά στα Κοινά.
- Ο Πολίτης επιδεικνύει υπευθυνότητα. Υπάρχει υπευθυνότητα όπου υπάρχει Ηθική Ελευθερία. Υπάρχει Ηθική Ελευθερία όπου υπάρχει Συνείδηση και Λογική.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Η εξάρτηση, είτε από τον εαυτό μας, είτε από άλλους, είτε και από καταστάσεις, αντικείμενα, γενικώς «αγαθά», είναι η κύρια αιτία της δυστυχίας μας.
Να κάνουμε τα πάντα πρόθυμα, ώστε να αντλούμε ικανοποίηση και όχι για να καρπωθούμε τα αποτελέσματα των κόπων μας.
Οτιδήποτε και να κάνουμε έχει επιπτώσεις, παρ’ ότι δεν μπορούμε να καθορίσουμε το χρόνο κατά τον οποίον θα εκδηλωθεί η επίπτωση ή τι μορφή θα έχει αυτή.
Η ζωή μας είναι μια ακολουθία στιγμών και ό,τι συμβαίνει σε κάθε στιγμή επηρεάζει αυτό που συμβαίνει στην επόμενη. Αυτό απαιτεί και περισσότερη προσωπική ευθύνη.
Η αλλαγή. Τα πάντα αλλάζουν, δεν υπάρχει μόνιμη κατάσταση σε κανένα τομέα της ζωής μας, γι’ αυτό πρέπει να κατανοούμε τη φύση της αλλαγής. Έχοντας επίγνωση σχετικά με το πώς και γιατί αλλάζουν τα πράγματα, η αλλαγή θα μας φανεί πιο φυσική και θα μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε πιο θετικά και αποτελεσματικά.
Σε κάθε περίπτωση είμαστε υπόλογοι για τις αποφάσεις μας και τις ενέργειές μας.
Η ποιότητα της ζωής πηγάζει και από την ερμηνεία των εμπειριών μας και από την κατανόηση των διαδικασιών.
Ο Σωκράτης έλεγε «ο δε ανεξέταστος βίος ού βιωτός ανθρώπω» δηλαδή το να ζει κανείς ποιοτική ζωή επιτυγχάνεται με διαρκή εξέταση.
Ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι η ευγενέστερη αποστολή ήταν να αναζητά κάποιος την ουσία των πραγμάτων (δικαιοσύνη, ομορφιά, αλήθεια, ευτυχία….).
Ο Αριστοτέλης ανέπτυξε τη σημασία και τις χρήσεις της κριτικής σκέψης.
Καθόρισε την καλοσύνη σαν την αρετή που επιδιώκουν όλα τα λογικά πλάσματα. Η αρετή εξαρτάται από το εάν το άτομο έχει επιλογές. Η επιλογή ήταν η χρυσή τομή «μέτρον άριστον». Ο ίδιος έδινε μεγάλη ηθική αξία στην εγκράτεια και τη μετριοπάθεια.
Ο Κάντ πίστευε ότι μπορεί κάποιος και θα όφειλε να θέτει σε δοκιμασία τις αποφάσεις του μέσα από την «κατηγορηματική προσταγή». Για παράδειγμα, πριν αποφασίσουμε και πριν δράσουμε να διερωτηθούμε: «Θα ήθελα όλοι οι άλλοι, εάν ήταν στη θέση μου, να κάνουν το ίδιο πράγμα?»
Να κάνουμε το σωστό, όχι επειδή φοβόμαστε την τιμωρία, ούτε γιατί αναζητάμε την επιβράβευση, ούτε επειδή θα μας αποφέρει κέρδος, αλλά απλά επειδή είναι το σωστό.
Και πάλι ο Αριστοτέλης:
Τόσο η αρετή όσο και η κακία είναι στην εξουσία μας. Πράγματι, όποτε είναι στην εξουσία μας η πράξη, είναι επίσης και η μη πράξη (αδράνεια). Κι όποτε είναι στην εξουσία μας το όχι,είναι επίσης και το ναι. Έτσι που, αν είναι στην εξουσία μας να πράττουμε το ωραίο, θα είναι επίσης και το αισχρό, και αν είναι στην εξουσία μας να μην πράττουμε το ωραίο, θα είναι επίσης και να μην πράττουμε το αισχρό.
Περί Ελευθερίας και Ηθικής
- Ελευθερία είναι να μπορείς να πεις ναι ή όχι. Το κάνω ή δεν το κάνω.
- Ελευθερία είναι να αποφασίζεις, αλλά να έχεις συνείδηση του ότι αποφασίζεις. Και για να μην παρασύρεσαι, δεν έχεις άλλη επιλογή από το να σκέφτεσαι τουλάχιστον 2 φορές αυτό που πας να κάνεις. (Η διαφορά μεταξύ αυθορμητισμού και παρορμητισμού).
- Ηθική είναι το σύνολο των συμπεριφορών και κανόνων που εσύ και εγώ αποδεχόμαστε ως ισχύουν.
- Ηθική είναι ο στοχασμός γύρω από το γιατί θεωρούμε αυτό το σύνολο ισχύουν και η σύγκριση με άλλα συστήματα συμπεριφορών και κανόνων.
- Ηθική είναι η τέχνη του ευ ζην. Το να κάνεις καλή ζωή δεν μπορεί να είναι κάτι το πολύ διαφορετικό από το να προσφέρεις στους άλλους καλή ζωή. Το να κάνεις καλή ζωή είναι να αγαπάς και να αγαπιέσαι και όχι να κατέχεις και να κυριαρχείς.
Ο Χόρχε Λούις Μπόρχες έκανε την ακόλουθη σκέψη: «του έλαχε, όπως σ’ όλους τους ανθρώπους, άσχημη εποχή να ζήσει»
Ο Έρiχ Φρομ αναφέρει: ότι το να μην κάνεις στους άλλους ότι δεν θέλεις να κάνουν σε εσένα είναι μια από τις θεμελιώδης αρχές της ηθικής. Όμως είναι εξίσου δικαιολογημένη η διαβεβαίωση: ότι κάνεις στους άλλους το κάνεις επίσης και στον εαυτό σου.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
- Το να διατηρείς σε υψηλό επίπεδο την ψυχική σου υγεία και να ευημερείς δεν είναι ουτοπία. Μη θέλεις το όνειρό σου να γίνει ματαίωση !
- Όταν ένας άνθρωπος ονειρεύεται μόνος, δεν είναι παρά ένα όνειρο. Όταν πολλοί άνθρωποι ονειρεύονται μαζί είναι η αρχή μιας πραγματικότητας! Από το Εγώ ας περάσουμε και στο Εμείς.
- Οι άνθρωποι δεν έχουν άλλη ανάγκη, παρά άλλους ανθρώπους που να τους σκέφτονται, να τους προσέχουν, να τους φροντίζουν.. πρόκειται για θαύμα!
- Σε ό,τι αφορά τους ανθρώπους μη γελάμε, μη δυσανασχετούμε, αλλά να καταλαβαίνουμε.
- Φροντίζουμε τον εαυτό μας, ενδιαφερόμαστε για τους άλλους, μένουμε υγιείς και ευημερούμε.
# Κωνσταντίνος Σκαρβέλης,
Κλινικός Ψυχολόγος, πρώην Ειδικός Επιστημονικός Σύμβουλος – Κλίμακα Μονάδα Ψυχικής Υγείας ν.α. Κυκλάδων
