Το χειρόγραφο του Μπασκάλι χρονολογήθηκε ανάμεσα στο 224 και το 383 μ.Χ. κάνοντας το μηδέν κατά 500 χρόνια αρχαιότερο
Αλήθεια τι ξέρουμε για το «μηδέν»; Μπορεί να στηρίζει την ψηφιακή μας εποχή αλλά η ιστορία του είναι άγνωστη επί της ουσίας. Και η ραδιοχρονολόγηση ενός ινδικού χειρογράφου όπως όλα δείχνουν αλλάζει την ιστορία του γνωστού μαθηματικού συμβόλου…
Της Λαλ. Φαφούτη (ιστοσελίδα tovima.gr)
Το μηδέν γίνεται 500 χρόνια αρχαιότερο – και για ορισμένους η ιστορία των μαθηματικών αλλάζει – χάρη σε ένα σανσκριτικό χειρόγραφο που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Μέχρι τώρα οι ειδικοί θεωρούσαν ότι το χειρόγραφο, στο οποίο υπάρχουν εκατοντάδες μηδενικά, είναι κατά πολύ μεταγενέστερο, όμως η ραδιοχρονολόγησή του έδειξε ότι ανάγεται στον 3ο ή 4ο αιώνα μ.Χ.. Ετσι αποτελεί την αρχαιότερη καταγραφή του συμβόλου του μηδενός που γνωρίζουμε ως σήμερα.
Άγνωστες ρίζες
Αν και σήμερα το σύμβολο «0» είναι για μας πανταχού παρόν, η ιστορία του δεν είναι και τόσο ξεκάθαρη. Παρά το γεγονός πως υπάρχουν ενδείξεις ότι χρησιμοποιήθηκε από τους Μάγια ή ακόμη και τους Βαβυλώνιους, δεν ξέρουμε πότε ακριβώς γεννήθηκε η έννοια του μηδενός. Όπως επίσης δεν ξέρουμε πότε το μηδέν απέκτησε το μαθηματικό σύμβολό του. Η αρχαιότερη γνωστή καταγραφή του εθεωρείτο ως σήμερα ένα μηδενικό που χαράχθηκε τον 9ο αιώνα στον τοίχο ενός ναού στο Γκουαλιόρ της Ινδίας.
Το χειρόγραφο του Μπακσάλι, όπως λέγεται από το χωριό όπου ανακαλύφθηκε, στο σημερινό Πακιστάν, αλλάζει τώρα τα δεδομένα. Πρόκειται για ένα «βιβλίο» που αποτελείται από 70 φύλλα από φλοιό σημύδας στα οποία είναι γραμμένα στα σανσκριτικά μαθηματικά κείμενα και σύμβολα. Το μηδέν αναγράφεται εκατοντάδες φορές ως κουκίδα – αυτή η κουκίδα, η οποία στο αρχαίο ινδικό σύστημα χρησίμευε αρχικά για να δηλώσει τάξεις μεγέθους (π.χ. δεκάδες, εκατοντάδες ή χιλιάδες) εξελίχθηκε αργότερο στο στρογγυλό μηδενικό με το κενό στο κέντρο που γνωρίζουμε σήμερα.
Η πρώτη ραδιοχρονολόγηση
Με βάση τα στυλ της γραφής και το μαθηματικό περιεχόμενό του το χειρόγραφο του Μπακσάλι είχε εκτιμηθεί ότι συντάχθηκε ανάμεσα στον 6ο και τον 12ο αιώνα μ.Χ., και άρα εθεωρείτο μεταγενέστερο του μηδενικού του ναού της Γουαλιόρ. Η πρώτη ραδιοχρονολόγησή του, στην οποία προέβησαν ερευνητές των Bodleian Libraries του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, έδειξε ωστόσο ότι είναι κατά πολύ αρχαιότερο τοποθετώντας το ανάμεσα στο 224 και το 383 μ.Χ., πέντε αιώνες νωρίτερα από εκείνο του Γκουαλιόρ.
Αυτή η μετάθεση προς τα πίσω στο παρελθόν θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς το μηδέν – ως έννοια και ως σύμβολο – αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο των μαθηματικών. «Σήμερα θεωρούμε δεδομένο ότι η έννοια του μηδενός χρησιμοποιείται σε όλο τον πλανήτη και αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο του ψηφιακού κόσμου μας» δήλωσε σε δελτίο Τύπου ο Μάρκους ντι Σότοϊ, καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Ωστόσο η δημιουργία του μηδενός ως μεμονωμένου αριθμού, ο οποίος εξελίχθηκε από το δηλωτικό της τάξης μεγέθους σύμβολο που βρίσκουμε στο χειρόγραφο του Μπακσάλι, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία των μαθηματικών».
