Μεγάλη Παρασκευή στη Νάξο (όπως και σε όλη την Ελλάδα) οι πιστοί βρίσκονται από νωρίς στην εκκλησία όπου έχουμε την Αποκαθήλωση και ακούγεται το «ω γλυκό μου έαρ»… Τα εγκώμια που συνοδεύουν τον Κύριο από το Σταυρό στον Τάφο… Όμως, υπάρχει μία εκκλησία στο νησί της Νάξου που προσελκύει κάθε χρόνο όλο και περισσότερους επισκέπτες. Ο λόγος; Το βυζαντινό Τυπικό που συνδυάζεται από τον ήχο του βιολιού όταν ξεκινήσουν τα εγκώμια αλλά και από την διαιώνιση του εθίμου των «αρτιδίων» ή του «πούλου»…
Η εκκλησία
Η Παναγία Δροσιανή εκτιμάται ότι κτίσθηκε ή τον 4ο ή τον 6ο αι. Όλο το μοναστήρι αναδείχθηκε μετά το 1970, αφού το μεγαλύτερο μέρος του ήταν θαμμένο και αναδείχθηκε με τις ανασκαφές στο χώρο. Ο ναός είναι βυζαντινού ρυθμού. Οι γύρω χώροι σχηματίζουν έναν σταυρό. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχαν 3 στρώσεις από τοιχογραφίες μοναδικής αξίας. Οι δύο πρώτες στρώσεις έχουν αποτοιχιθεί και έχουν μεταφερθεί σε μουσεία όπου και εκτίθενται. Από αυτές τις εξαιρετικές τοιχογραφίες ξεχωρίζει αυτή του τρούλου, που απεικονίζει δύο Παντοκράτορες.
Και όπως είναι λογικό κάθε εκκλησία – μοναστήρι συνοδεύεται από τους δικούς του θρύλους. Λέγεται ότι οι κάτοικοι της Μονής
έβλεπαν στο σημείο που είναι ο ναός κάθε βράδυ την Παναγία, για αυτό και χτίσθηκε εκεί. Το όνομά της πάντως το πήρε, σύμφωνα με τους κατοίκους, λόγω ενός θαύματος: όταν πριν από πολλά χρόνια υπήρχε μια μακρά περίοδος ανομβρίας, έκαναν έκκληση στην Παναγία κι εκείνη έκανε το θαύμα της και άρχισε να βρέχει στην περιοχή. Ένας άλλος θρύλος αφορά στη στρογγυλή μαρμάρινη πλάκα που βρίσκεται μπροστά από την εικόνα της Παναγίας: Λένε πως κάτω από αυτή την πλάκα υπήρχε ένας θησαυρός ανεκτίμητης αξίας που κανείς δεν τολμούσε να τον πάρει γιατί θα τον μαρμάρωνε η εικόνα της Παναγίας. Ωστόσο κάποιοι αρχαιοκάπηλοι δεν έχασαν ευκαιρία και τη δεκαετία του ‘70 σύλησαν το χώρο και την επόμενη ημέρα οι χωρικοί βρήκαν την μαρμάρινη πλάκα να έχει μετακινηθεί. Κάνεις δεν έδωσε απάντηση για την ύπαρξη θησαυρού ή μη κάτω από την πλάκα.
Τα αρτίδια
Και φτάνουμε στο σήμερα… όπου με την ευλογία της Μητρόπολης Παροναξίας και του Αρχιμανδρίτη Χρυσόστομου Κοττάκη τελείται κάθε Μεγάλη Παρασκευή η Αποκαθήλωση με την αναβίωση του εθίμου των αρτιδίων ή πούλου. Ουσιαστικά είναι τα γνωστά σε όλους «Λαζαράκια» που ψήνονται το Σάββατο του Λαζάρου μόνο που εδώ δεν έχουμε ανθρώπινη μορφή και είναι γεμάτα με σταφίδες, καρύδια και έχει πάνω του ολόκληρα καρύδια. Φυλάσσονται καθόλη την εβδομάδα και ευλογούνται την Αγία Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα αυστηρής νηστείας. Έθιμο που έρχεται από το Βυζάντιο και τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Και στην Νάξο διασώθηκε μέσω των καλογριών της Μονής… Σήμερα βέβαια ο φούρνος του χωριού είναι αυτός που αναλαμβάνει να διατηρήσει το έθιμο. Επίσης, να σημειώσουμε ότι εδώ και χρόνια κατά τη διάρκεια της τελετής της Αποκαθήλωσης με το άκουσμα των εγκωμίων ο ήχος του βιολιού (σ..σ από τον Νίκο Κάραλη) έχει συνοδευτικό χαρακτήρα δίνοντας έναν ξεχωριστό και ιδιαίτερο τόνο στην όλη μυστηριακή τελετή… Και μετά το πέρας της τελετής, ο πούλος μαζί με ρακί μοιράζεται στους πιστούς και φέτος ανάμεσά τους όπως κάθε χρόνο το σύνολο σχεδόν των αιρετών του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων…
