Μονή Φωτοδότη…. Στον Δανακό. Μάλλον πάνω από το Δανακό της Νάξου με τις φτερούγες του σε ρόλο προστάτη. … Είναι το αρχαιότερο και ίσως και το σημαντικότερο καστρομονάστηρο της Νάξου. Σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων, με αιωνόβιες βελανιδιές, συκιές και αμπέλια τριγύρω, ένα αιωνόβιο πλάτανο στην αυλή του, και μαγευτική θέα προς τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου και τις Δονούσες, Ο «Φωτοδότης», όπως αποκαλείται από τους ντόπιους, πέρα από την ιστορική και θρησκευτική του σημασία αποτελεί και φυσικό αξιοθέατο. Το μοναστήρι κτίστηκε στα ερείπια παλαιοχριστιανικής τρίκλιτης κιονοστήρικτης βασιλικής του 6ου αιώνα, καιαποτελείται από δύο ορόφους.
Στο ισόγειο βρίσκεται τρίκλιτος ναός με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις μαρμάρινους κίονες, και τέμπλο επίσης μαρμάρινο με βυζαντινά γλυπτά και ανάγλυφα. Οι διάκοσμοι του τέμπλου και των τοιχογραφιών του ναού, χρονολογούνται στην περίοδο της Εικονομαχίας, για αυτό και η ανέγερσή του τοποθετείται στον 9ο μ.Χ. αιώνα. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο γίνεται από μια πρόσθετη εξωτερική πέτρινη σκάλα. Στο κέντρο του ορόφου πάνω από τον ναό, υπάρχει αίθριο στο οποίο δεσπόζει ο τρούλος της εκκλησίας, ενώ περιμετρικά βρίσκονται το αρχονταρίκι και σε ψηλότερα επίπεδα τα κελιά των μοναχών. Επίσης υπάρχουν πολεμίστρες και επάλξεις.
Ενας από τους μύθους (και αυτός που …κέρδισε) αναφέρει ότι το μοναστήρι (Κάστρο) χτίστηκε ως τάμα από πριγκίπισσα που σώθηκε όταν το πλοίο της χάθηκε λόγω θαλασσοταραχής και είδε κάποιο φως στο σημείο που βρίσκεται σήμερα ο Ναός και τηρώντας το τάμα της έκτισε τη μονή που είναι αφιερωμένη στο «Φωτοδότη».
Και κάθε χρόνο… Στις 6 Αυγούστου, το Μοναστήρι γιορτάζει. Και επισκέπτες από το σύνολο της ορεινής Νάξου έρχονται στον Φωτοδότη… Την παραμονή δε τελείται πανηγυρικός εσπερινός και ανήμερα της εορτής όρθρος και η θεία λειτουργία. Φέτος ιερουργός ο πατήρ Πέτρος Αμοργιανός, ενώ στο ψαλτήρι τούς εκκλησιαστικούς ύμνους απέδωσαν οι ιεροψάλτες κύριοι: Γιάννης Μανδηλαράς, Γιώργος Μαστορόπουλος, Δημήτρης Τσάφος κ.ά.
Να σημειωθεί τέλος ότι η αναστήλωση του μοναστηριού, ξεκίνησε το 1991 με υποβολή μελέτης από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 2007.
Με πληροφορίες από το naxos.gr και τον κο Λογαρά. Το βίντεο είναι του Παναγιώτη Σταύρου Δελλαμάνη
