Έχουν απομείνει κάποια αιγαιοπελαγίτικα νησιά που αντιστέκονται στην ισοπεδωτική “εκσυγχρονιστική” λαίλαπα διατηρώντας ένα μεγάλο κομμάτι αυθεντικότητας. Η Νάξος ανήκει σίγουρα σ’ αυτά. Αφτιασίδωτη όσο πρέπει, περιπετειώδης και αναπάντεχη, η μεγαλύτερη των Κυκλάδων σε χτυπάει φιλικά στην πλάτη με το στιβαρό χέρι ενός περήφανου Απειραθινού, τη στιγμή που σε κοιτάζει με το αγέρωχο βλέμμα ενός ευγενούς του βενετσιάνικου Δουκάτου.
Προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πακέτο απόδρασης, που τα έχει σχεδόν όλα. Φύση, ιστορία, παράδοση, τοπική γαστρονομία. Θα τη λατρέψεις αν ζητάς έναν τόπο που δεν εξαντλείται σε κοσμικές παραλίες, πολυτελή beach bars και δημιουργικές κουζίνες, χωρίς να του λείπει η ομορφιά και η ψυχή των Κυκλάδων.
Η Νάξος σού επιφυλάσσει κάθε μέρα και μια διαδρομή μέσα από ένα αναλλοίωτο και συχνά άγριο τοπίο, με ζωντανούς οικισμούς, μεσαιωνικούς πύργους, βυζαντινά ξωκλήσια και αρχαίες μνήμες, με bonus εξωτικές παραλίες και τοπικές γεύσεις, που δύσκολα πλέον βρίσκεις στα γειτονικά της νησιά. Φυσικά, θα χρειαστείς μεταφορικό μέσο, αλλά και… παρέα με ανάλογα γούστα: αυτούς που θα εκτιμήσουν το ορεινό της τοπίο, τις σχετικά μακρινές και απαιτητικές διαδρομές, τις παρθένες παραλίες χωρίς ομπρέλες, τα γραφικά χωριά, τις αυθεντικές ταβέρνες και τους απλούς ανθρώπους. Η ζωντανή τοπική παραγωγή διαθέτει ονομαστά κρέατα, κηπευτικά και τυροκομικά, που θα σου στρώσουν ένα τραπέζι λιτό, αλλά με τη σπάνια πολυτέλεια της αυθεντικής πρώτης ύλης, σε αρκετές ταβέρνες του νησιού.
Διαδρομές και γεύσεις…
Ο Αλυκός είναι μια από τις πιο γραφικές παραλίες της Νάξου, ξέρετε, αυτές με την ολόλευκη άμμο και τα τιρκουάζ νερά που περιστοιχίζονται από κεδρόδασος. Παρόμοια εικόνα και στην κοντινή Χαβάη – άλλωστε τ’ όνομα τα λέει όλα! Το Καστράκι, πάλι, είναι εξίσου εξωτικό, αλλά εδώ μιλάμε για μια παραλία 3 χλμ., αρκετά ευάλωτη στον άνεμο. Βρίσκονται όλες στην ίδια “γειτονιά”, οπότε διαλέγετε αυτήν που σας ταιριάζει. Το βέβαιο είναι ότι θα έχετε κλείσει ήδη τραπέζι στην κοντινή “Αξιώτισσα” (Καστράκι, 2285061733), την πιο ονομαστή ίσως ταβέρνα της Νάξου. Το εστιατόριο του Γιάννη και της Σοφίας Βάσιλα μετρά πάνω από 20 χρόνια στο ίδιο πόστο, ενώ και το μενού διαφοροποιείται μόνο κατά ένα μέρος. Αυτό που μετράει εδώ είναι η εμμονή στην τοπική πρώτη ύλη, οι farm-to-table πρακτικές από δικό τους μποστάνι –πολύ πριν γίνει μόδα–, η πανέμορφη αυλή… Το μενού δεν κρατάει στεγανά. Θα βρεις και το παραδοσιακό και κάποιες ανατολίτικες επιρροές και ό,τι αγαπάει ο μάγειρας και ό,τι φέρει ο ψαράς. Στα οπωσδήποτε, το σιγοψημένο κατσικάκι στη λαδόκολλα, το απεραθίτικο ρόστο, οι σαρδέλες γεμιστές με ντοματίνια, κάππαρη και σκόρδο στο φούρνο, οι γαρίδες με λεμονάτη σάλτσα, σκόρδο και μυρωδικά… Στα επιδόρπια ξεχωρίζει το παγωτό λικέρ κίτρου πάνω σε παντεσπάνι αμυγδάλου, όμως και αυτά αλλάζουν συχνά.
Η ξακουστή ταβέρνα “της Ματίνας” ή “Πλάτσα” (Κόρωνος, 2285051243) είναι ένας καλός, αλλά όχι ο μόνος λόγος να διασχίσεις ένα σημαντικό κομμάτι της ορεινής Νάξου για να γνωρίσεις την Κόρωνο–από τους πιο παλιούς κι ενδιαφέροντες οικισμούς του νησιού–οπωσδήποτε με το φως της ημέρας. Τα νησιώτικα σπίτια της χωρίζονται σε έξι γειτονιές, απλωμένες στις αντικριστές πλαγιές μιας πράσινης ρεματιάς. Θα περπατήσεις σε γραφικά σοκάκια κάτω από καμάρες και “στεγαστά” και, αν αντέχεις, θα φτάσεις μέχρι το βάθος της ρεματιάς, στο γεφύρι που ενώνει τις δύο πλαγιές. Καφενεία και ταβερνάκια μαρτυρούν τη ζωντάνια του οικισμού, που είναι δημοφιλής και στο αλλοδαπό κοινό. Η Κόρωνος ανήκει στα Σμυριδοχώρια, τα χωριά όπου εξορύσσεται η ναξιακή σμύριδα (ή σμυρίγλι) και είναι χαρακτηρισμένη ως παραδοσιακός οικισμός. Τη χρυσή εποχή του σμυριγλιού μετρούσε κοντά στους 2.000 κατοίκους! Η περιποιημένη αυλή της Ματίνας και του Σταύρου ξεπροβάλλει σ’ ένα σταυροδρόμι, με τραπεζάκια απλωμένα στη σκιά της κληματαριάς, πλάι σε μια παλιά βρύση. Στην κουζίνα μαγειρεύει η ίδια με υλικά από την οικογενειακή φάρμα και κρέας από δικά τους ζώα, ενώ τα βράδια την ψησταριά αναλαμβάνει ο σύζυγος. Τα φαγητά αλλάζουν καθημερινά, ανάλογα με τα διαθέσιμα υλικά. Δοκιμάστε κουνέλι κρασάτο, κατσικάκι κοκκινιστό, αν πετύχετε γαρδούμια και όλα τα κηπευτικά. Must τα δικά τους τυριά, η γλυκιά μυζήθρα και το κεφαλοτύρι.
Τις ανηφόρες για την πετρόχτιστη Απείρανθο (τ’ Απεράθου κατά τους ντόπιους) θα τις ανεβείς στα σίγουρα για να θαυμάσεις έναν από τους πιο γραφικούς νησιωτικούς οικισμούς μας, με κρητικές ρίζες και ξεχωριστή ιστορία. Όσο κι αν η κεντρική περαντζάδα έχει πλέον τουριστικό λουκ, το μέρος δεν παύει να γοητεύει. Εκεί, με είσοδο από τον κεντρικό δρόμο και πίσω βεράντα με εντυπωσιακή θέα, βρίσκεται η ταβέρνα του “Αμοργινού” (Απείρανθος, 2285061733), του Γιώργου Αμοργινού και της Κατερίνας Μπακάλου: ίσως η πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ναξιώτικης κουζίνας με τα ψητά της, τα μαγειρευτά της, τα ζαμπόνια και τα τυριά της. Ο Γιώργος Αμοργινός εκτρέφει δικά του ζώα και πήζει δικά του τυριά, φτιάχνει το καλύτερο ίσως ζαμπόνι της Νάξου και είναι μάστορας στα γαρδούμια (ναξιώτικα γαρδουμπάκια), στο σπληνάντερο και στα ψητά στα κάρβουνα – must τα παϊδάκια πρόβατου. Τα μαγειρευτά τους, πάλι, τα έχει αναλάβει η Κατερίνα. Εδώ θα δοκιμάσεις απεραθίτικο ρόστο (κοκκινιστό χοιρινό με σκόρδο), “καλόγερο” (μελιτζάνα γεμιστή με κοκκινιστό μοσχαράκι, τυρί και γιαούρτι), μυζηθροκεφτέδες και πολλά άλλα ακόμα.
Μια άλλη μέρα, πάλι, θα ξαναπάρεις τον ίδιο δρόμο, αλλά χωρίς στάση στ’ Απεράθου. Θα συνεχίσεις μια κατηφορική διαδρομή με συνεχείς φουρκέτες και συγκλονιστική θέα, ακολουθώντας το δρόμο των βαγονέτων που μετέφεραν το σμυρίγλι για φόρτωση μέχρι τον όρμο της Μουτσούνας, ένα από τα πιο γραφικά σημεία του νησιού. Μικρές παραλίες για βουτιές και ταβερνάκια πάνω στο κύμα με φρέσκο ψάρι, θαλασσινά και αστακούς – αν είστε τυχεροί. Η ψαροταβέρνα “Απανέμι” (Μουτσούνα, 2285068070) έχει απ’ όλα, και πάνω απ’ όλα νοστιμιά. Ο ταβερνιάρης είναι ψαράς ο ίδιος, στην κουζίνα μαγειρεύει η γυναίκα του και τα τυριά και τα αλίπαστα είναι δικά τους. Δοκιμάστε καρπάτσιο ναξιώτικο με φρέσκια τούνα, λιαστό χταπόδι στα κάρβουνα, σουπιά στα κάρβουνα με το μελάνι της και χαρείτε τα με ένα κρασί από τη φροντισμένη κάβα τους.
Η χασαποταβέρνα “Στου Βασιλαρακιού” (Κινίδαρος, 2285032088) είναι το πιο γνωστό κρεατο-στέκι της Νάξου. Θα τη βρεις στον ορεινό Κινίδαρο, γύρω στα 14 χλμ. από τη Χώρα. Το μαγαζί ξεκίνησε σαν καφενές μαζί με χασάπικο το 1931 από τον παππού του σημερινού ιδιοκτήτη, για να διαμορφωθεί σταδιακά σε χασαποταβέρνα. Ο εγγονός Γιώργος Κλουβάτος έχει εκσυγχρονίσει την πρώτη ύλη με κοπές και ωριμάνσεις ντόπιων κρεάτων. Ο χώρος απλός, με μια συμπαθητική αυλή στο βάθος. Εδώ θα βρεις όλες τις γνωστές κοπές από σιτεμένο από τους ίδιους μοσχάρι Νάξου, αλλά και μπριζόλες, παϊδάκια και συκωταριές, μέχρι μπιφτέκια και σουβλάκια, σωστά ψημένα και σιτεμένα.
Δύο απαραίτητες στάσεις…
“Τυροκομικά είδη ορεινής Νάξου”, γράφει η παλιά ταμπέλα που ακόμα κρέμεται στην πρόσοψη, πάνω από τα ψάθινα κοφίνια και τα μεταλλικά καρτούτσα του κρασιού. Το παντοπωλείο του Αντώνη Τζιμπλάκη (Σ. Παπαβασιλείου, 2285022230), στον κεντρικό εμπορικό δρόμο της Νάξου, είναι μια must επίσκεψη. Εδώ, ο όρος παντοπωλείο συναντά την κυριολεξία του: και τι δεν υπάρχει! Από ντόπια και όχι μόνο προϊόντα διατροφής, όπως παρθένο ελαιόλαδο, μέλι, βότανα, κρασιά, ρακή, ξηρούς καρπούς, κάππαρη, όσπρια και άλλα φαγώσιμα μέχρι είδη σπιτιού παλαιάς κοπής, σχεδόν μουσειακά πλέον: σκούπες, τενεκεδένιους κουβάδες, πήλινες τζάρες, “φανάρια” για τρόφιμα, γκλίτσες, σαπούνια από ελαιόλαδο…
Όμως, ο βασικός λόγος που θα έρθεις εδώ είναι τα τυριά. Όχι κοινά τυριά. Όπως έκανε παλιά ο πατέρας του, που άνοιξε το μαγαζί το 1938, ο Κυριάκος Τζιμπλάκης φέρνει τυριά των βοσκών από τα ορεινά μητάτα του νησιού, φτιαγμένα με αγνό γάλα χωρίς θερμική επεξεργασία, που βγάζει όλα τα αρώματά του, με παραδοσιακή τυροκόμηση και πολύμηνη ωρίμανση: γραβιέρες, αρσενικό, εξαιρετικό ξερό ανθότυρο, ξινοτύρια. Ένα μαγαζί θησαυρός για τους φίλους του τυριού.
Από το Χαλκί θα περάσετε ξανά και ξανά, αφού βρίσκεται πάνω στον δρόμο για το Φιλώτι και την Απείρανθο. Μιλάμε για το πιο αρχοντικό κεφαλοχώρι του νησιού, με νεοκλασικά σπίτια, γραφικά σοκάκια και ενδιαφέρουσες βυζαντινές εκκλησίες στη γύρω περιοχή. Απαραίτητη η επίσκεψη στο αποστακτήριο Βαλληνδρά (2285031220), που λειτουργεί από το 1896. Εδώ αποστάσσονται τα φύλλα της κιτριάς σε χάλκινους άμβυκες, για να εξαχθεί το περίφημο Κίτρον Νάξου. Αφού ξεναγηθείτε στους χώρους με τα κειμήλια της πολύχρονης ιστορίας του, δοκιμάστε το κίτρινο (36°, χωρίς ζάχαρη) ή αν αγαπάτε τα ηδύποτα πηγαίνετε στο άσπρο (33° με λίγη ζάχαρη) ή στο πράσινο (30° με ζάχαρη). Αλλά, στο Χαλκί θα φάτε ούτως ή άλλως γλυκό, αφού εδώ βρίσκεται το παλιό καφενείο “Του Γαλάνη” (2285032280) με το πιο ονομαστό γαλακτομπούρεκο του νησιού. Είτε καθίσετε στη γραφική αυλή για ένα ούζο με μεζέ είτε σταματήσετε μόνο για το γλυκό, αξίζει τον κόπο.
Μαγειρέψτε σαν Ναξιώτες
Στο Κτήμα Κάμπονες, η Ιουλία Πολυκρέτη μαγειρεύει στα ξύλα με υλικά από το κτήμα της, προσφέροντας μια αξέχαστη local cooking εμπειρία σε ονειρική τοποθεσία.
Ένα κτήμα κι ένα αγροτόσπιτο με ιστορία αιώνων στην περιοχή των Εγγαρών, πνιγμένο στο φυσικό πράσινο, με αιωνόβιες ελιές και καλλιέργειες ζαρζαβατικών, ένας ξυλόφουρνος στη σκιερή αυλή, ένα μακρύ τραπέζι κάτω από τις φυλλωσιές… Η κυρία Ιουλία φιλοξενεί κάθε φορά παρέες που θέλουν να μάθουν τα μυστικά της, μαγειρεύει μαζί τους παραδοσιακά φαγητά με υλικά από το κτήμα χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και στρώνει ένα τραπέζι όπως παλιά (με κράτηση στο naxianexperiences.com).
Μέχρι να ετοιμαστεί το φαγητό θα σας ξεναγήσουν στο κτήμα και θα σας φιλέψουν ναξιώτικα τυράκια με ρακή. Και, φυσικά, η κυρία Ιουλία θα σας διηγηθεί την εμπειρία της από την επίσκεψη του διάσημου σεφ Anthony Bourdain τo 2015, o οποίος, λίγο πριν φύγει από τη ζωή, περιέλαβε το κτήμα στη σειρά του “Parts Unknown”, κάνοντας διάσημο το νησί. Αρνάκι με γίγαντες, κόκορας μακαρονάδα, γεμιστά, κολοκυθοκεφτέδες, σεσκουλοντολμάδες, φοβερές ναξιώτικες πατάτες και άλλα πολλά, πέρα από τις σαλάτες, φυσικά, με υλικά από το κτήμα.
Ιταλία μέσω Νάξου
Ο Νίκος Δημητροκάλης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νάξο, ανδρώθηκε όμως στην Ιταλία, όπου, εκτός από το πτυχίο του στη φιλολογία, απέκτησε το πάθος του για τη μαγειρική. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, ως καθηγητής πια, άνοιξε φροντιστήριο, άνοιξε όμως και εστιατόριο: την τρατορία “Dal Professore”, που γρήγορα απέκτησε φανατικούς πελάτες στα αθηναϊκά βόρεια προάστια. Λίγα χρόνια μετά, το “Dal Professore” απέκτησε αδερφάκι και στη Χώρα της Νάξου (2285027034), με χειροποίητα ζυμαρικά, αέρινες πίτσες, νιόκι, ραβιόλια, ταλιολίνι να γίνονται ο καμβάς που υποδέχεται τις γεύσεις της ναξιώτικης θάλασσας, αλλά και τα καλούδια της βουνίσιας παράδοσης του νησιού. Αυθεντικός μπον βιβέρ, κοσμοπολίτης και βαθύς γνώστης των ιταλικών γεύσεων, εναλλάσσει πιάτα υπογραφή όπως η θρυλική ψαρόσουπα του Professore, ή τα νιόκι με αγριοκάτσικο, με εμπνεύσεις της ημέρας, όπως η πάστα με σκορπίνα, η πεσκανδρίτσα σε λαρδί ή τα ταλιολίνι με καρπάτσιο τόνου και σάλτσα cacio e pepe. Εδώ θα φάτε επίσης μία από τις καλύτερες πίτσες του Αιγαίου, αλλά και βέρο ιταλιάνικο τιραμισού, χαζεύοντας τον ήλιο να βουτάει στη θάλασσα.
Τα Π.Ο.Π. τυριά της Νάξου
Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο για ένα μικρό νησί να διαθέτει δύο Προστατευόμενης Όνομασίας Προέλευσης τυριά. Ή μακρά τυροκομική παράδοση της Νάξου φαίνεται να οφείλεται στους Ενετούς, που κατέλαβαν το νησί τον 13ο αιώνα, παραμένοντας εκεί πάνω από τρεισήμισι αιώνες. Αυτοί τους έμαθαν την τέχνη της τυροκόμησης με αγελαδινό γάλα, κάτι όχι συνηθισμένο για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά και την παρασκευή τυριών τύπου γραβιέρας.
Ή γραβιέρα Νάξου είναι η μόνη ελληνική γραβιέρα Π.Ό.Π. (από το 1996) που παράγεται από αγελαδινό γάλα, κατά 80% τουλάχιστον. Σε αυτό οφείλεται η ήπια και σχεδόν γλυκιά γεύση της, που έχει πιστούς οπαδούς. Όι προδιαγραφές απαιτούν παλαίωση τουλάχιστον τριών μηνών αλλά, βέβαια, τα τυροκομεία του νησιού διαθέτουν εξαιρετικές γραβιέρες μεγαλύτερης παλαίωσης, με ακόμα μεγαλύτερο βάθος και πολυπλοκότητα στη γεύση.
Το αρσενικό, πάλι, είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ελληνικά σκληρά τυριά. Το ονομαστό ναξιώτικο τυρί χαρακτηρίστηκε Π.Ό.Π. το 2020. Παρασκευάζεται με παραδοσιακό τρόπο, αποκλειστικά από αιγοπρόβειο μη παστεριωμένο γάλα ζώων ελευθέρας βοσκής ντόπιων φυλών, που εκτρέφονται στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές του νησιού. Την ονομασία τού την είχαν δώσει οι παλιοί βοσκοί, γιατί το θεωρούσαν το πιο δυνατό σε γευστικά χαρακτηριστικά αλλά και σε αντοχή τυρί. Ή ελάχιστη περίοδος ωρίμανσης είναι οι τρεις μήνες, αλλά η παράτασή της δίνει εξαιρετικά τυριά. Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσής του, αναποδογυρίζεται τακτικά και αλείφεται με ελαιόλαδο.
Ή ξινομυζήθρα είναι ακόμη ένα χαρακτηριστικό τυρί της Νάξου, φρέσκο, από κατσικίσιο γάλα. Όταν ξεραθεί ονομάζεται ξινοτύρι και συνήθως χρησιμοποιείται για τρίψιμο.
Πού να μείνετε
Ή κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική συναντά τον μοντέρνο σχεδιασμό στο μοναδικό adultsonly ξενοδοχείο της Νάξου, το “Kouros Art Hotel” (2285029150) στον Άγιο Προκόπιο, με την τέχνη να αποτελεί σημαντικό στοιχείο της διακόσμησης, όπως προδίδει το όνομά του, και τα δωμάτια να απολαμβάνουν θέα στη θάλασσα, τον κήπο ή την πισίνα, με όλες τις ανέσεις που εγγυάται η 4 αστέρων κατηγορία του. Ανεμπόδιστη θέα στο Αιγαίο και στα μαγικά κυκλαδίτικα ηλιοβασιλέματα προσφέρει η “Villa Armelina” (6972461503), μόλις ενάμισι χλμ. από την Πλάκα, με τα 6 άνετα και πολυτελή της υπνοδωμάτια, αλλά και τους απλόχωρους κοινόχρηστους χώρους να αποτελούν ιδανικό ορμητήριο για μεγάλες παρέες και οικογένειες. Πολύ κοντά στον Άγιο Προκόπιο, με καθαρόαιμο κυκλαδίτικο σκηνικό εκτός, αλλά όλες τις ανέσεις εντός, απλώνει την πρόταση φιλοξενίας του σε βίλες, σουίτες και απλά δωμάτια το “Naxian Collection” (2285024300), μέλος της Small Luxury Hotels of the World. Βίλες και σουίτες με κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική στο λόφο της Στελίδας, ιδανικές για οικογένειες, προσφέρει το “Naxian Collection Luxury Villas & Suites” (2285024300), ενώ boho στιλ και δροσερή αισθητική συνδυάζουν τα δωμάτια γύρω από την ατμοσφαιρική πισίνα του “Melidron Hotel & Suites” (2285044216) στον Άγιο Προκόπιο.
Με πληροφορίες από τη σελίδα athinorama.gr
