Η έκθεση αφιέρωμα στις “άγνωστες μυκηναϊκές Κυκλάδες” της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο Τήνου έφθασε σε δύο μήνες τους 15.000 επισκέπτες!
Τα γεμάτα μεράκι δείγματα της τέχνης του μαρμάρου σε υποδέχονται από την πρώτη στιγμή που φτάνεις στον Πύργο, ένα από τα κεφαλοχώρια της Τήνου, περίπου 25 χλμ. βόρεια της Χώρας. Το φτωχικό πατρικό του Γιαννούλη Χαλεπά είναι από τα πρώτα σε επισκέψεις σε αυτό το καλλιτεχνικό χωριό που συνδέεται με τη ζωή του μεγάλου γλύπτη και άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών, όπως του Δημήτρη Φιλιππότη και του Νικηφόρου Λύτρα. Πεζούλια, πλακόστρωτα, μεγαλοπρεπείς κρήνες, ο γενναιόδωρα σκιερός πλάτανος της πλατείας, το διατηρητέο κοιμητήριο με τα γλυπτά και τα μεγαλοπρεπή επιτύμβια ορίζουν τη διαδρομή μέχρι να φτάσουμε λίγο έξω από το χωριό.
Εδώ είναι η Σχολή Καλών Τεχνών, της οποίας η αναβάθμιση θεωρείται αναγκαία. Και δίπλα, το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Στους υπαίθριους χώρους του πρωταγωνιστούν μία μπίγα, όπως ονόμαζαν οι παλιοί τεχνίτες την ανυψωτική μηχανή, επίσης ένα βαγονέτο που χρησίμευε για τη μεταφορά των μεγάλων όγκων μαρμάρου από το λατομείο της Βαθής, καθώς και αρκετά σύγχρονα γλυπτά, προίκα του μουσείου από τα δύο συμπόσια μαρμαρογλυπτικής που πραγματοποιήθηκαν εδώ. Εργα του Ρόκκου, του Τζανουλίνου και του Καγιώργη σχηματίζουν μια υπαίθρια γλυπτοθήκη.
Δύο μεγάλα μπάνερ ενημερώνουν τον επισκέπτη για τις δύο περιοδικές εκθέσεις που άνοιξαν πρόσφατα στους χώρους του μουσείου πλάι στη μόνιμη συλλογή. «Από τον κόσμο του Ομήρου. Τήνος και Κυκλάδες στη Μυκηναϊκή εποχή» είναι ο τίτλος της πρώτης που συνδιοργανώνουν το ΠΙΟΠ με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Η δεύτερη «Δημήτριος Φιλιππότης Τήνιος εποίει» πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εθνική Πινακοθήκη.
Ξεκινάμε από την αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του μουσείου και την πρώτη έκθεση της οποίας τη διαδρομή κατευθύνει η εκτύπωση στο δάπεδο του χώρου. Λες και περπατάς σε ένα χωμάτινο μονοπάτι. Οπως ακριβώς είναι το δρομάκι που σε οδηγεί στη θέση όπου βρέθηκε πριν από 40 χρόνια ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος της Αγίας Θέκλας (13ος-12ος αι. π.Χ.) στο βόρειο μέρος της Τήνου, κατά τις εργασίες διάνοιξης δρόμου. Αποτελεί έναν από τους τρεις γνωστούς τάφους αυτού του τύπου στις Κυκλάδες, στη μοναδική επιβεβαιωμένη μέχρι τώρα μυκηναϊκή θέση στο νησί.
Τυχαία αποκαλύφθηκε από τον αείμνηστο Γιώργο Δεσπίνη και ακολουθεί το παράδειγμα των θολωτών τάφων της ηπειρωτικής Ελλάδας: οικογενειακοί με πλούσια κτερίσματα, θεωρείται ότι ανήκουν σε βασιλείς ή υψηλούς αξιωματούχους, «αριστοκράτες» της εποχής. Είχε χρησιμοποιηθεί για πολλές ταφές σύμφωνα με τα μυκηναϊκά έθιμα και στο εσωτερικό του βρέθηκαν πολύτιμα τέχνεργα, προσωπικά αντικείμενα, προσφορές συγγενών. Μια εξαιρετικά σημαντική ανασκαφή τα ευρήματα της οποίας παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.
Μέσα από 150 αρχαία αντικείμενα αλλά και βίντεο σχηματίζεται ένα συναρπαστικό αφήγημα για τη συμβολή των Κυκλάδων στον Μυκηναϊκό πολιτισμό στο Αιγαίο. Ατμοσφαιρική έκθεση, με γήινους τόνους ολόγυρα, ταξιδεύει τον επισκέπτη από τη Νάξο, τη Δήλο, τη Μύκονο, στην Πάρο, τη Μήλο, τη Σίφνο, μέχρι τη Θήρα και την Κέα. Δεξιά και αριστερά της διαδρομής του σπάνιου μυκηναϊκού τάφου της Αγίας Θέκλας, οι προθήκες που θυμίζουν άμμο θαλάσσης ή το χώμα της ανασκαφής, προβάλλουν ευρήματα τα οποία αποκαλύπτουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τη λατρεία, τα ταφικά τους έθιμα, τον πόλεμο. Μην προσπεράσετε το μικροσκοπικό ειδώλιο του πολεμιστή με το κωνικό κράνος και το υψωμένο δεξί του χέρι που κραδαίνει απειλητικά δρεπανόσχημη λεπίδα. Τα χαρακτηριστικά του παραπέμπουν στην ευρύτερη περιοχή της Συροπαλαιστίνης, είναι του 14ου-12ου αι. π.Χ. και προέρχεται από τη Δήλο. Από εκεί ταξίδεψε και η εντυπωσιακή ελεφανοστέινη ζωφόρος με παράσταση ζώων και το ελεφαντοστέινο πλακίδιο πολεμιστή, ο οποίος βαδίζει περήφανα δεξιά, προβάλλοντας τον οπλισμό του.
Το σπάραγμα τοιχογραφίας του 17ου αι. π.Χ. με παράσταση οδοντόφρακτου κράνους που βρέθηκε στο Ακρωτήρι της Θήρας μαγνητίζει το βλέμμα. Το κράνος φτιαγμένο από χαύλιους αγριογούρουνου, ραμμένους σε δερμάτινη επένδυση, συνδέεται στενά με τον αμυντικό εξοπλισμό των Μυκηναίων πολεμιστών, θεωρείται σύμβολο αξιώματος και δύναμης και περιγράφεται στον Ομηρο.
Το ολόγλυφο κεφάλι
Μοναδικό έργο της μυκηναϊκής μικροτεχνίας θεωρείται το ολόγλυφο κεφάλι γενειοφόρου ανδρικής μορφής από πράσινο σχιστόλιθο του 14ου αι. π.Χ. Βρέθηκε στη Γρόττα της Νάξου. Από το ίδιο νησί ήρθαν στην έκθεση και τα χρυσά ελάσματα με παράσταση παιδικής μορφής από το νεκροταφείο Καμινιού. Προσαρτώνταν στα σάβανα, είτε συνιστούσαν ενιαίο κόσμημα για το μέτωπο ή το στήθος και μαρτυρούν υψηλή κοινωνική θέση της οικογένειας του παιδιού. Στα αριστουργήματα του μυκηναϊκού πολιτισμού στις Κυκλάδες ανήκουν και τα ζωόμορφα ειδώλια από τη Φυλακωπή Μήλου, πήλινα γυναικεία ειδώλια θρηνωδών (12ος / αρχές 11ου αι. π.Χ.) από τη Νάξο, ο σφραγιδόλιθος του «πρίγκιπα» (14ος αι. π.Χ.) από αχάτη που απεικονίζει προετοιμασία θυσίας. Από τις συγκινητικές στιγμές για τον επισκέπτη είναι τα ταμπελάκια πάνω στα οποία έγραφε ο Γ. Δεσπίνης τις περιγραφές των ευρημάτων του στην ανασκαφή του τάφου της Αγ. Θέκλας.
Την επιστημονική επιμέλεια της έκθεσης έχει η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Αναστασία Αγγελοπούλου και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό οι: Νίκος Βρατσάνος και Νάντια Κούλα, συνεργάτες του ΠΙΟΠ.
Εργα του Φιλιππότη που προκάλεσαν το κατεστημένο της εποχής του
Η έκθεση για τον Δημήτριο Φιλιππότη (1834-1919) είναι μικρή και ενταγμένη στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας. Εδώ, γνωρίζουμε το έργο του γλύπτη που προκάλεσε το νεοκλασικιστικό κατεστημένο της πρωτεύουσας, τόσο με τις ελεύθερες διακοσμητικές συνθέσεις του, που εισήγαγε για πρώτη φορά στη νεοελληνική γλυπτική του 19ου αιώνα, όσο και με τη ρεαλιστική απόδοση των μορφών στις προτομές και στα επιτύμβια μνημεία του. Εργα του Τήνιου καλλιτέχνη έχουμε δει και σε δημόσιους χώρους της Αθήνας (ο Μικρός ψαράς στο Ζάππειο, ο Ξυλοθραύστης απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο κ.α.).
Επιβλητικά είναι τα εκμαγεία της ανάγλυφης μορφής του Εμμανουήλ Ευστρατίου και του αγάλματος της Μαρίας Σ. Κασσιμάτη. Από τα ταφικά μνημεία του Α΄ Νεκροταφείου που περιήλθαν στην Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου το 1980, χάρη στη συνεργασία του τότε διευθυντή Δημήτρη Παπαστάμου με τον τότε δήμαρχο της Αθήνας Δημήτρη Μπέη. Δύο μνημεία-ορόσημα στην ιστορία της νεοελληνικής ταφικής γλυπτικής, τα οποία συνδυάζουν τη ρεαλιστική απόδοση με τις νεοκλασικές αναφορές. Σημειώνεται ακόμη πως: «Ο ρομαντικός ρεαλισμός του καλλιτέχνη δεν ήρθε σε οριστική ρήξη με την επίσημη τέχνη του νεοκλασικισμού. Ανοιξε, ωστόσο, τον δρόμο για μελλοντικές αναζητήσεις της νεοελληνικής γλυπτικής και άφησε αξεπέραστο παράδειγμα μεγάλου και αυθεντικού τεχνίτη, απόλυτα εξοικειωμένου με τη φύση και με τις δυνατότητες του υλικού του».
Η έκθεση αυτή που επιμελήθηκε η Ευθυμία Μαυρομιχάλη, επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, σε συνεργασία με την Τώνια Γιαννουδάκη, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης, περιλαμβάνει και αυθεντικά έργα, προτομές σε μάρμαρο και γύψο. Και οι δύο εκθέσεις στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα όσων μπορεί να πετύχει η αγαστή σύμπραξη του δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα.
Κείμενο Γιώτα Συκκά (Καθημερινή)
