Από την Ιο στη Σύρο και από εκεί στη Νάξο. Τα λουλούδια πληθαίνουν για να ακολουθήσουν τα έθιμα και ο επιτάφιος θρήνος ταυτίζεται με την αγαλλίαση
«Αγαλλιάσθω η Κτίσις· ευφραινέσθωσαν πάντες οι γηγενείς». Σε κανέναν άλλον τόπο ένας επιτάφιος θρήνος δεν εκτοξεύει στον γαλάζιο αιθέρα τόση αγαλλίαση. Πουθενά αλλού η φύση δεν απελευθερώνει τόσο μεγάλες δόσεις ανανεωτικής ενέργειας και το έαρ δεν είναι τόσο γλυκύ. Αυτό συμβαίνει ίσως γιατί το πάθος πάει πολύ στα νησιά. Στο τέρμα της Αγονης Γραμμής στο Καρπάθιο πέλαγος, ο πιο μελωδικός και αισθαντικός σκοπός της λύρας λέγεται Πάθος. Κλείνουν τα μάτια και τραγουδούν: Και τα πουλιά, που ‘ναι πουλιά, έχουν και κείνα πάθη / Πάσι να φάσι τον καρπό και τα τσιμπά τ’ αγκάθι. Απέναντι από την Κάσο, στην Ελυμπο της Καρπάθου, οι γυναίκες βάζουν τις φωτογραφίες των αγαπημένων τους που έφυγαν για το μεγάλο ταξίδι πρόσφατα ανάμεσα στα λουλούδια του Επιταφίου και θρηνούν με ξέπλεκα μαλλιά από τα βάθη της καρδιάς τους. Μετά γίνονται όλοι μελωδοί: «Ο ωραίος κάλλει, παρά πάντας βροτούς, ως ανίδεος νεκρός καταφαίνεται, ο την φύσιν ωραΐσας του παντός».
Απορίες
Ισως είναι κι αυτό. Η ανάσταση της φύσης, που στα νησιά είναι τόσο διεγερτική προς όλες τις αισθήσεις, με τις εικόνες της, τη μελωδία της, τις μυρωδιές της. Μπορεί ακόμη και γιατί όλο αυτό το ειδυλλιακό σκηνικό του Πάθους να είναι αναπάντεχο για τους μη εξοικειωμένους επισκέπτες. Πώς γίνεται αυτοί οι βράχοι που αυτοκαμινίζουν όλο το μακρύ μεσογειακό καλοκαίρι μέσα στη λάβα του παντοκράτορα ήλιου, ως διά μαγείας να ανθίζουν χρώματα, αρώματα και ζωγραφιές; Και οι λευκές αυλές; Πώς γίνεται τώρα να βγάζουν τόσα λουλούδια για να στολίσουν τον Επιτάφιο; Πόσο καλά κρύβονταν μέσα στη δροσιά της γης οι άσπροι κρίνοι όλο το καλοκαίρι, το φθινόπωρο και τον χειμώνα, για να σηκώσουν το πάλλευκο κεφάλι τους τώρα που τους χρειάζονται για να εξωραΐσουν τη νεκρική κλίνη του Ιησού; Και τα μυριάδες ροδοπέταλα που σκεπάζουν ολόκληρο το σώμα του στην Παναγία Κουντουτιανή στα στενοσόκακα της Χώρας της Ιου, πού βρέθηκαν;
Σύρος
Πίσω από το προσκήνιο τα κορίτσια ακουμπούν τα πανέρια με τα λουλούδια που σύναξαν από τις αυλές και οι γυναίκες τα δένουν μικρά στεφάνια. Αλλες σιδερώνουν με το αρχοντικό μεράκι των νησιών τα ασπροκέντια που θα στρώσουν στον Επιτάφιο για να ακουμπήσουν το σώμα του Χριστού. Οι μικροί λόφοι από τα ροδοπέταλα έχουν τα χρώματα του ουρανού και της θάλασσας όταν βασιλεύει ο ήλιος πίσω από τη Σίκινο και εσύ τον παρακολουθείς εκστατικός από την Παναγία την Γκρεμιώτισσα στην Ιο. Ο ίδιος πυρετός επικρατεί και στον Καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού. Οι δύο Επιτάφιοι θα βγουν το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στα απίθανα σοκάκια της Χώρας, θα περάσουν κάτω από τα στεγάδια και θα συναντηθούν στον κεντρικό δρόμο, απέναντι στον κάλλιστο οικισμό. Οι δύο ιερείς θα αγκαλιαστούν συμβολικά και μετά οι δύο πομπές θα συνεχίσουν η καθεμιά την πορεία τους.
Συνάντηση
Η συμπόνια είναι οπωσδήποτε το κύριο συστατικό του πνεύματος της Μεγάλης Εβδομάδας και στις δεμένες στα δύσκολα μικρές κοινωνίες των νησιών είναι διάχυτη τούτες τις ακριβές ημέρες. Συμπάσχουμε σημαίνει ότι είμαστε μέλη σφιχτά δεμένα της μικρής μας ομάδας. Εχουμε ανάγκη από τη φύση μας να ανήκουμε σε μια ομάδα ξεπερνώντας κάθε είδους εμπόδιο. Στη Σύρο, τα δύο δόγματα, οι Καθολικοί της Ανω Σύρου και οι Ορθόδοξοι της Ερμούπολης, έμαθαν να εορτάζουν το θείο Πάθος ταυτοχρόνως. Ετσι, ο Εσταυρωμένος τη Μεγάλη Πέμπτη βγαίνει την ίδια ώρα και στον Αγιο Νικόλαο των Βαποριών και στην Παναγία του Καρμήλου στην κορυφή του λόφου, κάτω από τον Αγιο Γεώργιο. Από εκεί θα βγει και ο Επιτάφιος για να συναντηθεί με αυτόν των Καθολικών της Ευαγγελίστριας και τους άλλους των Ορθοδόξων στην πλατεία Μιαούλη της Ερμούπολης, μπροστά από το Δημαρχείο του Τσίλερ. Ανάμεσά τους και της Παναγίας των Ψαριανών, που σαν από θαύμα ανακαλύφθηκε εκεί πριν από λίγα χρόνια η «Κοίμηση» του νεαρού τότε που τη ζωγράφισε Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Η εικόνα ταξιδεύει ήδη στο Τολέδο για να συμμετάσχει στον εορτασμό των 400 χρόνων από τη γέννηση του Ελ Γκρέκο από την Κρήτη. Οι Καθολικοί αντί για εξαπτέρυγα κρατούν κοντάρια με αναρτημένα χιτώνες, ζάρια και σφουγγάρια. Τον μελωδικό τόνο της συνάντησης των Επιταφίων δίνει η χορωδία του Αγίου Νικολάου. Σε αυτή την εκκλησία οι ακολουθίες των Παθών είναι συγκλονιστική μυσταγωγία. Είναι βλέπετε και η μεγαλοπρέπεια του ίδιου σκηνικού τους. Ο ναός είναι τόσο ταιριαστός με το πνεύμα της γειτονιάς του, της αρχοντικής συνοικίας των καραβοκύρηδων που έμαθαν την κυρίαρχη τέχνη να τους υπακούει ένα καράβι και να τους κάνει πλούσιους σε υλικά αγαθά και εμπειρίες ταξιδιών.
Στη Γαλήνη της Νάξου οι φωτιές ανάβουν στον δρόμο του Επιταφίου
Τα Βαπόρια προτιμούν τη Γαλήνη, αλλά αυτό το μικρό χωριό της Νάξου ζει σε πολύ διαφορετική ατμόσφαιρα από την αρχοντική γειτονιά της Σύρου. Εκεί δεν διέθεταν ναό όπως του Αγίου Νικολάου, ούτε περίτεχνους φανοστάτες για να φωτίζουν τον δρόμο του Επιταφίου. Υπήρχαν όμως πλήθος ξερά καλάμια στο ρέμα που κατηφορίζει μέχρι την παραλία. Οι νέοι της Γαλήνης, οι οποίοι είναι φοβεροί στα παραδοσιακά δρώμενα της κουλτούρας τους, τα στοίβαζαν σε σωρούς σε όλη τη διαδρομή του Επιταφίου και τα άναβαν λίγο πριν φτάσει η πομπή για να βλέπουν να περπατούν. Το ίδιο κάνουν και τώρα σε μια από τις πιο ατμοσφαιρικές περιφορές που μπορεί να ζήσει ο επισκέπτης της Νάξου. Και οι φωτιές φωτίζουν πάντα τον δρόμο κυριολεκτικά και συμβολικά. Είναι το πιο αρχέγονο τελετουργικό εξαγνισμού και ίασης της ψυχής, όπως και ολόκληρη η τελετουργία των Παθών στο Αιγαίο.
Πηγή: ΒΗΜΑgazino (Γ. Μαστροπαύλος)
