Η ανασκαφή στο Δεσποτικό παραμένει ανεξάντλητη. «Το νησί των Κούρων» έχει ακόμη πολλά να αποκαλύψει – Προχωράει η αναστήλωση των κιόνων και των άλλων αρχιτεκτονικών μελών, και ο αρχαιολογικός χώρος θα είναι επισκέψιμος σε περίπου δύο χρόνια.- Γ. Κουράγιος (αρχαιολόγος): “μεγαλύτερο σε σπουδαιότητα και από το Ιερό της Δήλου”
Είκοσι επτά κτίρια, 88 τμήματα κούρων, περισσότερες από 25 βάσεις, πήλινα ειδώλια, αρχαϊκοί πίθοι με ανάγλυφη διακόσμηση, ερυθρόμορφα αγγεία, πλήθος ενεπίγραφων οστράκων και πολλά ακόμη που στοιβάζονται στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Πάρου είναι ο απολογισμός της έρευνας που συνεχίζεται εδώ και 21 χρόνια στο Δεσποτικό.
Ολα μαρτυρούν ότι έχει πολλά ακόμη να προσφέρει αυτή η ανασκαφή. Oχι μόνον πλούσια ευρήματα, αλλά και αναστηλωτικό έργο. Για τον ανασκαφέα Γιάννο Κουράγιο μιλώντας στην εφημερίδα “Καθημερινή” ένα είναι σίγουρο: «Σχεδόν κάθε ανασκαφική περίοδο αυτό το πλούσιο ιερό του Απόλλωνα επιβεβαιώνει ότι ήταν πολύ μεγαλύτερο από το φημισμένο ιερό της Δήλου».
Βέβαια, φέτος το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε και στο γειτονικό νησάκι Τσιμηντήρι, το οποίο ήταν ενωμένο με το Δεσποτικό κατά την αρχαιότητα με ισθμό. Εκεί, μέσα σε έξι ημέρες έρευνας ήρθαν στο φως ίχνη πέντε μεγάλων κτιρίων, τα οποία καθαρίστηκαν επιφανειακά. «Τo 2011 σκάψαμε για πρώτη φορά το Τσιμηντήρι, εντοπίζοντας τέσσερα κτίρια, εκ των οποίων καθαρίστηκε τμήμα του ενός στη νότια πλευρά. Φέτος βρήκαμε άλλα πέντε. Τεράστια δημόσια κτίρια μήκους 18 μ., σχεδόν πάνω στη θάλασσα, της οποίας η στάθμη ανέβηκε 2,5 μ. από την αρχαιότητα. Εκεί ήταν η είσοδος του λιμανιού».
Στο παρελθόν, είχαν εντοπιστεί πρωτοκυκλαδικοί τάφοι. Το όνομα Τσιμηντήρι είναι παράφραση της λέξης κοιμητήρι. «Σκάβοντας αυτά τα πέντε κτίρια κατά μήκος της ακτής, βρέθηκε τεράστιος κυκλικός χώρος που μοιάζει με πλατεία. Εχει διάμετρο 16 μ. και μάλλον προοριζόταν για χορούς και εκδηλώσεις. Τα κτίρια είναι όλα ισχυρής κατασκευής από ψαμμόλιθο, με εισόδους προσανατολισμένες προς το Δεσποτικό. Το ενδιαφέρον είναι αυτός ο κυκλικός περίβολος που μοιάζει με μεγάλη πλατεία διαμορφωμένη για τις γιορτές και τους χορούς προς τιμήν του Απόλλωνα», λέει ο ανασκαφέας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Στο «νησί των Κούρων», όπως ονομάζουν εδώ και δύο δεκαετίες το Δεσποτικό, λατρευόταν ο Απόλλωνας. Και επιβεβαιώνεται από τις εγχάρακτες επιγραφές (ΑΠ, ΑΠΟΛ) που έρχονται κάθε χρόνο στο φως. Σε παράσταση θραύσματος αγγείου που βρέθηκε πέρυσι απεικονίζονται γυναίκες να χορεύουν προς τιμήν του. Στις φετινές έρευνες, σε όστρακο αγγείου είναι χαραγμένο το Α.
«Με ρωτούν συχνά ποιος είναι ο λόγος που έγινε στο Δεσποτικό ένα ιερό. Ηταν υπήνεμο λιμάνι και το κέντρο των Κυκλάδων». Ο Γ. Κουράγιος προσθέτει ακόμη ότι στην αρχαιότητα εδώ έφθαναν όχι μόνο οι πιστοί Κυκλαδίτες ναυτικοί αλλά και ταξιδιώτες από τη Μικρά Ασία, την Κύπρο, την Κρήτη, τη Φοινίκη κ.α. Ηταν άλλωστε χτισμένο σε στρατηγικό σημείο των δρόμων της Μεσογείου.
Εκτός από τα κτίρια στο Τσιμηντήρι, φέτος ερευνήθηκαν και πέντε κτίρια στο Δεσποτικό και τέσσερα μικρότερα, καθώς και ένας μικρός κυκλικός πύργος, δίνοντας νέα στοιχεία για την αρχιτεκτονική του ιερού. Η έρευνα στο ανατολικό συγκρότημα, που αποτελείται από πολλά δωμάτια, συνεχίστηκε και εκεί, και μεταξύ άλλων βρέθηκαν ακόμη δύο πόδια κούρων, τα οποία ήταν ενσωματωμένα ως οικοδομικό υλικό σε μεταγενέστερα κτίρια.
Από τα κινητά ευρήματα εντυπωσιάζουν πήλινα γυναικεία ειδώλια Αρχαϊκής περιόδου, αλλά και ένα αγγείο εξαιρετικής διακόσμησης με κεφαλή ταύρου στη μια του όψη και στην άλλη γοργόνειο, αποτροπαϊκό σύμβολο. Το παριανό ιερό έχει σημάδια ζωής από τα Γεωμετρικά χρόνια (8ος αι. π.Χ.) έως και την Ελληνιστική περίοδο. Εδώ, εκτός από τον Απόλλωνα, λατρεύονταν η Αρτεμις και η θέα Εστία με το επίθετο Ισθμία.
Επισκέψεις
Οι τουρίστες που πολιορκούν από τον περασμένο Μάιο το ακατοίκητο νησί ζητώντας να δουν την ανασκαφή, παρότι δεν είναι οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος, εντυπωσιάζονται από την τρίτη διάσταση που απέκτησε το μνημείο με την αναστήλωση των κιόνων και των άλλων αρχιτεκτονικών μελών. «Ο χώρος θα είναι επισκέψιμος σε δύο χρόνια. Υπεγράφη προγραμματική σύμβαση της ΕΦΑ Κυκλάδων με τον Δήμο Αντιπάρου, ο οποίος έδωσε 90.000 ευρώ, ενώ από το ΚΑΣ εγκρίθηκε μελέτη του αρχιτέκτονα Γουλιέλμου Ορεστίδη για τις διαδρομές και την τοποθέτηση πινακίδων στον χώρο».
Υπό την επίβλεψη του Γ. Ορεστίδη ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση της παραστάδας, τοποθετήθηκε το αρχαίο κιονόκρανο του δεύτερου από Βορρά κίονα του εστιατορίου, έγιναν η οριστική διαμόρφωση και η τοποθέτηση του δεύτερου από Βορρά επιστυλίου και του δεύτερου αναθήματος του εστιατορίου, το οποίο είναι χτισμένο δίπλα στον ναό.
Τοποθετήθηκαν ακόμη όλοι οι κατώτατοι σπόνδυλοι της κιονοστοιχίας του ναού, προχώρησε η καθ’ ύψος συμπλήρωση του τοίχου μεταξύ δωματίων Α2 και Α3 κ.ά. Τον Σεπτέμβριο οι αναστηλωτικές εργασίες θα συνεχιστούν.
«Προτείναμε να γίνει ένα πληροφοριακό κέντρο στον Αη Γιώργη Αντιπάρου, εκεί δηλαδή απ’ όπου φεύγει το καΐκι για να περάσει απέναντι στο Δεσποτικό, ώστε ο επισκέπτης να είναι προετοιμασμένος για το τι θα δει φθάνοντας. Εχει προβλεφθεί επίσης χώρος υγιεινής και εκδοτήριο. Στον χώρο υπάρχει ήδη ωρομίσθιος φύλακας».
Οι έρευνες πραγματοποιήθηκαν με χορηγίες των Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου (ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ), των Ιδρυμάτων Α.Γ. Λεβέντη, Π&A Κανελλοπούλου και Ι. Λάτση, της Alpha Bank, του συλλόγου «Οι Φίλοι της Πάρου» και του ΔΙ .ΚΕ.ΜΕΣ/CYA.
Την επιστημονική ομάδα αποτελούν οι: αρχαιολόγοι Κ. Νταϊφά, δρ Α. Αλεξανδρίδου, dr E. Angliker, dr C. Meyer, dr C. Constantakopoulou, αρχιτέκτονες Γ. Ορεστίδης και Dr. A. Ohnesorg, συντηρητής Γ. Καράμπαλης, γεωλόγος Dr. E. Draganits. Συμμετείχαν φοιτητές και αρχαιολόγοι πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού.
