Η Νάξος για μία ακόμη φορά έδωσε δυναμικό παρών στην Μουσική Συνάντηση Λαϊκών Πνευστών Αιγαίου που πραγματοποιήθηκε στην Ικαρία (9 – 11 /09) με τους Ψαροστέφανο και Κατερίνα Γρατσία να «κλέβουν» την παράσταση
Μουσική Συνάντηση Λαϊκών Πνευστών Αιγαίου… Μία εκδήλωση που συμπλήρωσε φέτος 14 χρόνια και δίνει τη δυνατότητα σε μικρούς και μεγάλους να συνεχίσουν την παράδοση…. Φέτος, η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Ικαρία από τις 9 έως τις 11 Σεπτεμβρίου 2016 και το παρών έδωσαν ουκ ολίγοι οργανοπαίκτες… Και το πιο όμορφο σ’ αυτές τις συναντήσεις είναι ότι οι ηλικίες δεν παίζουν κανέναν ρόλο. Ακούγοντας για συναντήσεις λαϊκών πνευστών οι πρώτες εικόνες που έρχονται είναι από μεγάλους σε ηλικία οργανοπαίκτες που με τα ροζιασμένα χέρια τους και τις λίγες αναπνοές παλεύουν για να δώσουν ζωή σε τουμπάκι και τσαμπούνα. Όμως δεν είναι έτσι. Κι αυτό γιατί η σκυτάλη πλέον έχει περάσει στα χέρια των νέων… Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία χρόνια πάνω από το 1/3 των συμμετεχόντων είναι κάτω των 25 ετών, καθώς οι Συναντήσεις έδωσαν κίνητρα για τη διδασκαλία και διάδοση της τσαμπούνας στους νέους. Και μιλάμε για ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός όπου μέσα από το οποίο μπορούν να επικοινωνήσουν οι οργανοπαίκτες-θεματοφύλακες του παραδοσιακού ύφους και ήθους των νησιών, ν’ ανταλλάξουν γνώσεις και εμπειρίες και ν’ αποκτήσουν κίνητρα για τη διάδοση και συνέχιση της μουσικής τους κληρονομιάς, περνώντας τη σκυτάλη στις νεότερες γενιές.
Κατερίνα και Ψαροστέφανος
Και αυτή η εικόνα μας μεταδίδει ο Γιώργος Πιττάς μέσα από την ιστοσελίδα greekgastronomyguide.gr όπου μέσα από την προσωπική του παρουσία μας λέει για την εμπειρία του τριημέρου. Αποθεώνει τον Τάσο Αναστασίου για τη δουλειά που έχει κάνει και μιλάει και για την μικρή Κατερίνα Γρατσία. Την μαθήτρια της 3ης Δημοτικού στο Φιλώτι της Νάξου από πατέρα Απειρανθίτη και μητέρα Φιλωτίτισσα έκλεψε τη παράσταση στο πλευρό του Ψαροστέφανου. Ο Ψαροστέφανος έχει γράψει τη δική του ιστορία στο χώρο των λαϊκών οργάνων, διδάσκει στον ελεύθερο χρόνο του αφιλοκερδώς τα παιδιά του χωριού (αλλά και όποιον άλλο θέλει) βιολί και τουμπάκι ενώ η μικρή Κατερίνη παίζει σουραύλι. Να σημειώσουμε ότι όπως βλέπετε στις φωτογραφίες (τελευταία του άρθρου) το παρών έδωσαν και πέντε ακόμη εκπρόσωποι της Νάξου: Στέφανος (μπαμπάς) και Χρίστος (γιος) Μανιός, Ηλίας Κρασσάς, Καραλιός και Γιάννης Μανιός…
Εντοπισμός / καταγραφή
Οπότε ο λόγος στον κο Πιττά… «Ξεκινώντας το 2002 σε παγκυκλαδικό επίπεδο οι Μουσικές Συναντήσεις επεκτάθηκαν στη συνέχεια στο Νότιο Αιγαίο και τώρα απέκτησαν πλέον παναιγαιακό χαρακτήρα, συμπληρώνοντας 14 χρόνια παρουσίας ως ένας καταξιωμένος θεσμός κι ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός.
Στόχος των Συναντήσεων είναι να εντοπίσουν, να καταγράψουν και ν’ αναδείξουν τους λαϊκούς οργανοπαίκτες του Αιγαίου που παίζουν τα παραδοσιακά πνευστά (τσαμπούνα και σουραύλι), λαϊκά όργανα με μακραίωνη παρουσία στο Αρχιπέλαγος ήδη από την προϊστορική εποχή του Κυκλαδικού Πολιτισμού, που άλλωστε ενώ θεωρείται ότι αποτελούν τη μήτρα της νησιωτικής μουσικής παράδοσης – πάνω στους σκοπούς τους ακούμπησαν οι σκοποί του βιολιού – απειλούνται με εξαφάνιση, λόγω της επικράτησης του βιολιού και του μοντέρνου «νησιώτικου» ρεπερτορίου.
Σεληνιασμός
Για πολλούς η τσαμπούνα είναι ένα όργανο άγνωστο, σε πολλούς ακόμα φαίνεται κουραστική κι ο ήχος της μονότονονος. Ας εξηγηθούμε λοιπόν:
Η τσαμπούνα και το τουμπάκι δεν είναι όργανα μουσικής δωματίου, ούτε θα τα ακούσουμε σε συναυλιακούς χώρους. Η τσαμπούνα και το τουμπάκι δεν έχουν πλούσια μουσική γκάμα, ούτε θα μας εντυπωσιάσουν με τις απεριόριστες εκφραστικές τους δυνατότητες. Τουναντίον, όλη η μουσική που ξεχύνεται απ’ αυτά θα στηριχθεί στις πέντε νότες, τις πέντε τρύπες του καλαμιού. Απ’ αυτές τις τρύπες, αλλά και από το ρυθμικό κτύπημα του τουμπελεκιού, θα βγούν οι ήχοι που θα ξεσηκώσουν τον κόσμο για το γλέντι και το ξεφάντωμα.
Μόνο αν χορέψει κανείς και σεληνιασθεί με τους ήχους της, γνωρίσει συναναστραφεί με τους οργανοπαίκτες της θα αντιληφθεί ότι η τσαμπούνα δεν παράγει μόνο μουσικούς ήχους. Η τσαμπούνα είναι ένα σύμβολο. Το αρχέγονο αυτό μουσικό όργανο των κτηνοτρόφων (γιατί αυτοί το παίζαν με τις ώρες καθώς βόσκαν τα προβατά τους) είναι το σύμβολο της διονυσιακής ζωής. Κανείς τσαμπουνιέρης δεν είναι επαγγελματίας μουσικός. Όλοι τους είναι άνθρωποι της βιοπάλης, οι περισσότεροι ζουν στη φύση, αγρότες, κτηνοτρόφοι, που διακρίνονται για τη μεγαλοκαρδία τους, τη θυμοσοφία τους και την κριτική τους στάση απέναντι στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία.
Σκοπός
Έτσι, οι «Μουσικές Συναντήσεις» επιδιώκουν να φέρουν σε επικοινωνία τους οργανοπαίκτες-θεματοφύλακες του παραδοσιακού ύφους και ήθους των νησιών, να τους δώσουν την ευκαιρία ν’ ανταλλάξουν γνώσεις και εμπειρίες και ν’ αποκτήσουν κίνητρα για τη διάδοση και συνέχιση της μουσικής τους κληρονομιάς, περνώντας τη σκυτάλη στις νεότερες γενιές. Οι νέοι μουσικοί έχουν την ευκαιρία να ακούσουν τους παλαιότερους, να μαθητεύσουν κοντά τους και να μυηθούν στην αυθεντική μουσική παράδοση του Αιγαίου.
Η πλατιά ομήγυρη που δημιουργήθηκε μέσα από τις Συναντήσεις των Λαϊκών Πνευστών, συνιστά πλέον για τα νησιά μας μια διαρκή και ενεργή πολιτιστική κοινότητα, δίνοντας ένα μήνυμα αλληλεγγύης και συναδέλφωσης στους δύσκολους καιρούς μας.
Ξεχώρισαν
Στην Ικαρία συμμετείχαν 150 μουσικοί από 14 νησιά του Αιγαίου: τις Κυκλάδες (Άνδρος, Αντίπαρος, Κέα, Κύθνος, Μύκονος, Νάξος, Πάρος, Σαντορίνη, Σέριφος, Σύρος), τα Δωδεκάνησα (Κάλυμνος, Λέρος) και από το Ανατολικό Αιγαίο (Σάμος, Ικαρία).
Την πολυπληθή παρέα όπου πρωταγωνίστησαν οι μεγάλες μορφές των βετεράνων Μυκονιατών Κουκά, Μπαμπέλη και Καντενάσου, των Ναξιωτών Ψαροστέφανου και όπου έλαμψε η αποκαλυπτική παρουσία της μικρής Κατερίνας Γρατσία, συμπληρώνουν νέοι μουσικοί από την Αθήνα, μαζί με τους μουσικολόγους, τους φοιτητές και τους τεχνικούς που παρακολουθούν και καταγράφουν τις Συναντήσεις, με την πολύπλευρη συμβολή του Σωματείου Φίλων του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη (το οποίο συμμετέχει στη διοργάνωση ήδη από την 1η Συνάντηση του 2002) και την επιστημονική υποστήριξη του Τομέα Εθνομουσικολογίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Καταγραφή – Συμπέρασμα
Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε καταγραφή της Συνάντησης από την τηλεοπτική εκπομπή της ΕΡΤ1 «Το Αλάτι της Γης».
Εκτός των μουσικών συνάξεων που έγιναν στον Εύδηλο, στον Άγιο Κήρυκο, στην Παναγιά και στο Μονοκάμπι, όπου εκεί όλοι οι μουσικοί παρουσίασαν χαρακτηριστικά κομμάτια του τόπου τους, τεθήκαν θέματα συγκρότησης της πολιτιστικής τους κοινότητας, της επιβίωσης του θεσμού και γινήκαν ενδιαφέρουσες εισηγήσεις και προτάσεις των θεωρητικών του κινήματος, όπως η δημιουργία ενός διαδυκτιακού τόπου και κύρια τέθηκε το θέμα της ενίσχυσης της προσπάθειας, του Υπουργείου Πολιτισμού να εντάξει τα λαϊκά πνευστά του Αιγαίου στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο! Το σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου συμπέρασμα από την Ικαρία, ήταν το κλίμα της συνάντησης. Ένα δαιμονισμένο κλίμα ενθουσιασμού και ευδαιμονίας. Ένα μελίσσι ανθρώπων που από τα χαραμάτα, με τον πρωϊνό καφέ, στο πούλμαν, στο καφενείο, στην ταβέρνα, στο βαπόρι – στα σαλόνια ή στο κατάστρωμα – μέχρι τις μεταμεσονύχτιες ώρες να μην σταματά να τραγουδά και να χορεύει αδιάκοπα
Κίνημα τσαμπούνας
Η αλήθεια είναι ότι όλο αυτό το «κίνημα της τσαμπούνας» ξεκίνησε από το πουθενά πριν 15 χρόνια, και χάρις στην αδιάκοπη, επίμονη και συστηματική δουλειά του Τάσου Αναστασίου, από την Περιφέρεια Νοτ. Αιγαίου, έδωσε μία απίστευτη ώθηση στο όργανο. Πόσοι και πόσοι κτηνοτρόφοι δεν βγάλαν από τα μπαούλα τους διπλωμένες τσαμπούνες και άρχισαν να παίζουν τους λησμονησμένους σκοπούς του τόπου τους. Πόσοι και πόσοι δεν ταξίδευσαν στις συναντήσεις αυτές και δεν γνώρισαν άλλους συνάδελφους και είδαν με μεγάλη έκπληξη να παίζουν ίδια κομμάτια με άλλους σκοπούς και ρυθμούς. Απαξάπαντες όμως με το ίδιο μεράκι και καϋμό. Να ξαναζωντανέψουν οι μουσικές της τσαμπούνας. Και πόσοι πιτσιρικάδες άρχισαν να νιώθουν περήφανα για το «ζώο» που βαστούσαν στα χέρια τους. (Ως γνωστόν, ο ασκός της τσαμπούνας φτιάχνεται από το δέρμα ενός μικρού εριφιού).
Νομίζω ότι το κλίμα της συνάντησης διατυπώθηκε από τους ίδιους τους μουσικούς: «Τόσα χρόνια δεν γνωρίζαμε τα άλλα Kυκλαδονήσια. Τώρα τα γνωρίσαμε, τώρα που μάθαμε και αγαπήσαμε τους σκοπούς, τα τραγούδια και τους ανθρώπους της. Με την τσαμπούνα γινήκαμε όλοι μια οικογένεια και περιμένουμε πώς και πώς τις συναντήσεις αυτές για να ξαναβρεθούμε πάλι όλοι μαζί».
Και ο Ναξιώτης Ψαροστέφανος από το Φιλώτι συμπληρώνει στο ίδιο πνεύμα με το κοτσάκι του (αυτοσχέδια μαντινάδα):
“με τη τζαμπούνα και το τουμπί,
οι Κυκλάδες πάλι βρεθήκανε μαζί”
