Με ομόφωνη απόφασή του το Συμβούλιο της Τοπικής Κοινότητας Νάξου αποφάσισε σε συνεδρίαση της 23ης Δεκεμβριου 2019 την ανάπλαση της πάλαι ποτέ «Βρύσης του Αγά» – Η ιστορία της θρυλικής βρύσης που αποτέλεσε ένα από τα ελάχιστα κατάλοιπα της παρουσίας Τούρκων στη Νάξο – Τελευταία παρέμβαση μετά από 148 χρόνια – Τα γουρούνια που έφαγαν τη …βρύση
Φεβρουάριος του 2018 και το νέο Διοικητικό Συμβούλιο της Περιβαλλοντικής Κίνησης Νάξου με ανακοίνωσή του θέτει το δάκτυλο επί των τύπων των ήλων με αναφορά στην ανάγκη ώστε να διασωθεί η πάλαι ποτέ βρύση του Αγά, μνημείο το οποίο βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα έξω από τη πόλη της Νάξου.. Τι είχε αναφέρει τότε; ” «Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ο τότε Αγάς της Νάξου, εκεί στην ρεματιά που κατεβαίνει από τους Αϊ Γιάννηδες και συναντιέται με την παλαιά ημιονική οδό Χώρας- Γαλήνης-Εγγαρών, στο σημείο που ανάβλυζε το νερό μιας πηγής, έκτισε μια βρύση (κρήνη) που μέχρι και σήμερα ονομάζεται η Βρύση του Αγά. Μετά την διάνοιξη του αυτοκινητοδρόμου Χώρας-Γαλήνης-Εγγαρών, την μη διέλευση περαστικών από την παλαιά ημιονική οδό και την ανεύρεση άλλων πηγών υδροδότησης της Χώρας της Νάξου, η Βρύση του Αγά ξεχάστηκε από τους πάντες με αποτέλεσμα να γκρεμισθεί σε ερείπια και να σώζεται σήμερα μόνον ένα τμήμα του ανατολικού τοίχου της. Η Βρύση του Αγά είναι ένα πολιτιστικό μνημείο του τόπου μας, το οποίο θα πρέπει να επανέλθει στην αρχική του μορφή. Απευθύνουμε λοιπόν κάλεσμα, προς Αρχιτέκτονες, Τοπογράφους και Πολιτικούς Μηχανικούς Νάξου που θέλουν να βοηθήσουν αφιλοκερδώς, να συμβάλλουν σύντομα στην σύνταξη μελέτης για την αναστήλωση της Βρύσης του Αγά».
Δύο σχεδόν χρόνια μετά… Η τοπική Δημοτική Κοινότητα Νάξου έρχεται και με ομόφωνη απόφαση να δείξει ότι κάτι κινείται… Συνεδρίαση της 23ης Δεκεμβρίου 2019 και αποφάσισε ομόφωνα την ανάπλαση του μνημείου «Βρύση του Αγά» Και όπως διαβάζουμε στο Naxios.blogspot.com “Ο Πρόεδρος Ευθύμιος Μαυρογιάννης στην εισήγησή του τόνισε ανάμεσα στα άλλα ότι πρόκειται για ένα παμπάλαιο μνημείο το οποίο έχει παντελώς εγκαταλειφθεί, με αποτέλεσμα να έχει σχεδόν καταστραφεί. Συμπλήρωσε επίσης πως πάγιο αίτημα πολλών κατοίκων αλλά και περιβαλλοντικών οργανώσεων του νησιού, όπως η ΠΙ.ΚΙ.Ν., είναι η ανακατασκευή και η αναπαλαίωσή του ώστε να γίνει επισκέψιμο τουριστικό μνημείο. Και όπως ήταν αναμενόμενο, έχουμε την έγκριση της ανακατασκευής – ανάπλασης της πάλαι ποτέ βρύσης, καθώς και την εκπόνηση των απαραίτητων μελετών από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων”.
Και λέμε .. πάλαι ποτέ, γιατί δυστυχώς σήμερα δεν έχει μείνει τίποτα… Ενας τοίχος και τίποτα περισσότερο. Μάλιστα, είναι η πρώτη φορά μετά από 148 χρόνια που η Δημοτική Αρχή θέλει να προχωρήσει σε έργα διάσωστης της “Βρύσης του Αγά”… Πόσο εύκολο είναι φτάσουμε στο στόχο που είναι η ανάπλαση της βρύσης; Πολύ. Χρειάζεται άψογη συνεργασία όλων των φορέων και μήπως κάποια στιγμή να αρχίσουμε να καταλογίζουμε και ευθύνες σε όσους διαλύουν ιστορικά μνημεία γιατί έτσι τους αρέσει;
Θυμάμαι την αείμνηστη Αντωνία Μαϊτού, από τις παλιές Ναξιώτισσες που είχε αναφέρει το 2015 στην σελίδα που είχε στα social media με συνοδεία φωτογραφία ” Σήμερα υπάρχει ένα μικρό σημάδι σ’ ένα τοίχο γιατί οι αρμόδιοι επέτρεψαν να γίνουν οικοδομές στο σημείο…. Κανένας δεν ενδιαφέρθηκε για τη διατήρηση αυτού του μνημείου το οποίο κτίστηκε το 1759 από τον Χασάν Αγά εις μνήμη μιας από τις συζύγους του που έπεσε στο σημείο αυτό από το άλογο της και σκοτώθηκε…..Εξαφανίστηκε και μια μαρμάρινη πλάκα που υπήρχε εκεί και στην οποία ο Αγάς είχε γράψει την επιγραφή ……… Χασάν Αγάς (Ισμαήλ Πασάς) ο ένδοξος βοεβόδας της Ναξιάς, την βρύση ταύτην έκτισε μετά επιμελείας και το νερό εποίησε εδώ να κατεβαίνει να πίνει και να συγχωρνά καθείς όπου διαβαίνει!!!!!!!!”
Και περνάμε σε προσωπικό επίπεδο. Τον Ιούλιο του 2011 όπου για την Κυκλαδική επισκέπτομαι το Αγερσανί και συναντάω τον Ολλανδό ιστορικό Μπεν Σλοτ, ο οποίος από το 1962 έχει αναπτύξει μία ιδιαίτερη σχέση με το νησί και μάλιστα ζει το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου εδώ. Σε κάποια στιγμή της συνέντευξης και με αναφορά στη Τουρκοκρατία μου αναφέρει «για ποια κατάλοιπα από την τουρκοκρατία μιλάμε; Ουσιαστικά κάτι λιγότερο από 150 χρόνια είχατε εδώ στη Νάξο τους Οθωμανούς ως κατακτητές. Όχι περισσότερα. Και το σπουδαιότερο κατάλοιπο που σας άφησαν πλέον δεν υπάρχει» Αναφέρονταν στην Βρύση του Αγά. Και τον στενοχωρούσε το γεγονός ότι το συγκεκριμένο μνημείο είχε καταστραφεί. Κάποιοι είπαν ότι ευθύνεται ένας κτηνοτρόφος που είχε μετατρέψει την βρύση σε στάνη και τα γουρούνια που είχε είχαν φάει τα πάντα… Και το ερώτημα που τίθεται είναι; Οι τέσσερις μαρμάρινες βρύσες που υπήρχαν έως την δεκαετία του 50 φαγώθηκαν από τα γουρούνια;
Καταφύγαμε στο google και μέσω της ιστοσελίδας του “Ορεινού Αξώτη» βρήκαμε ένα κείμενο που είχε γράψει ο Βασίλης Σφυρόερας, Νάξιος Ιστορικός στο «Ναξιακό Μέλλον» το 1940 κι εκεί αναφέρει ότι: « Όταν , στα 1566 , ο καπουδάν πασάς Πιαλή καθάρισε τις Κυκλάδες από τα απομεινάρια της φράγκικης δεσποτείας , το τιμάριο Νάξου και Άνδρου χαρίστηκε από τον σουλτάνο Σελίμ Β’ (1524 – 1574 ) στον ισπανοεβραίο Ιωσήφ Νάζι . Ο χρόνος αυτός , αποτελεί σταθμό , δεν αλλάζει μονάχα μια κατάσταση βαριά και καταθλιπτική , άνεμος δημιουργίας απλώνεται σ’όλο το νησί , που εκδηλώνεται τόσο με τα προνόμια – διοικητικά , δικαστικά , εκκλησιαστικά – όσο και με την άνθηση των γραμμάτων , στα τελευταία μάλιστα χρόνια της τούρκικης κατοχής . Είναι να ξαφνιαστεί κανείς , μα η αλήθεια είναι πως οι Τούρκοι στη Νάξο και στα άλλα νησιά δεν φέρονται σαν τύραννοι . Τα σχολεία που ανοίγουν , η δημιουργία μοναστηριών , είναι μάρτυρες της αναγέννησης αυτής .
Τούρκικα καθαρά λείψανα , κτιστά δεν έχομε πολλά στη Νάξο . Οι λίγοι διοικητικοί , κυρίως υπάλληλοι δεν άφησαν παρά λίγα σπίτια με αρχιτεκτονικό ρυθμό τούρκικο και μια επιτύμβια – όπως φαίνεται – επιγραφή που βρίσκεται στην αποθήκη του Γ. Καπαρέλη στη Χώρα . Ίσως σκόρπια εδώ και εκεί να υπάρχουν και άλλα απομεινάρια από τα χρόνια των Τούρκων .
Μα σήμερα ας περιοριστούμε σε ένα μόνο : Τ’ Αγά τη βρύση
Ο καιρός στο συντριπτικό διάβα του , πάει να σβήσει από τη μνήμη των Ναξιωτών , καταστρέφοντας την σιγά σιγά και κάνοντας να λησμονηθεί ολότελα ο ωραίος θρύλος , που την τυλίγει . … Ιδρυτής της είναι ο Ισμαήλ Χασάν ‘’στρατιωτικός ανώτερος του Πασαλικιού Ρόδου ‘’ στην αρχή και διοικητής , βοεβόδας Νάξου , κατόπιν . Ήρθε στη νέα του θέση το Νοέμβρη του 1758 για να αντικαταστήσει τον Εσρέφ Μπέη , που ήταν και αυτός διοικητής Νάξου .
Ο τίτλος του βοεβόδα αλλού προξενούσε φόβο , γιατί οι βοεβόδες ήσαν ωμοί και σκληροί . Αλλά στο βοεβοδελίκι της Νάξου δεν γινόταν το ίδιο . Οι περισσότεροι βοεβόδες ήταν ευεργετικοί , μα περισσότερο από όλους ο Χασάν , που από ευγνωμοσύνη του έδωσαν οι Ναξιώτες τον τίτλο του Αγά , αφήνοντας πίσω καλές αναμνήσεις και ωραίους θρύλους .
Βρύση του Αγά
Ένας από αυτούς είναι και για την ομώνυμη βρύση του , που για την ιστορία της , αρκετά μας λέει η παράδοση : πως οφείλεται σε έναν άτυχο έρωτα του Ισμαήλ Χασάν στην Εδιρνέ τη χανούμισσα του χαρεμιού του .
Με το πρώτο αντίκρισμα της βλέπει ο θεατής ένα αρχιτεκτονικό ρυθμό όχι τόσο γνώριμο , μια κάποια τούρκικη προέλευση , διακρίνει το μάτι του εξασκημένου. Και δεν έχουμε παρά να συγκρίνουμε με παρόμοια κτίσματα τούρκικα , για να καταλάβουμε αμέσως να δούμε τις ομοιότητες .
Είναι χτισμένη κατάβραχα και δύο απλές , χαμηλές κολονίτσες , υποβαστάζουν τις τρεις καμάρες και την οροφή . Μα δεν είναι η εξωτερική αυτή μορφή της που την κάνει αξιόλογη . Είναι ακριβώς αυτή η ίδια η βρύση . Το σύνολο της , έχει σχήμα πύλης αψιδωτής . Το περισσότερο μέρος της πύλης αυτής το σκεπάζουν παράλληλες πλάκες με ακρίβεια τοποθετημένες . Πάνω από αυτές στην κορυφή είναι η πλάκα με την επιγραφή , είναι ένα ημικύκλιο με προέκταση στην κορυφή του , που κρύβεται όμως από το ‘’υπέρθυρο’’ . Στολίδια πολλά δεν έχει , μα το εξάγωνο που βρίσκεται στη μέση της περίπου , με τα τεμνόμενα τόξα , αναπληρώνει οποιοδήποτε άλλο πολυσύνθετο κόσμημα . Η βάση του ημικυκλίου στολίζεται από εφαπτόμενους κύκλους ή τόξα που αποτελούν δύο πλαίσια . Στο αριστερό , από αυτά είναι η επιγραφή , σε δεκαπεντασύλλαβους , όπως βλέπει ο αναγνώστης :
ΧΑΣΑΝ ΑΓΑΣ Ο ΕΝΔΟΞ (ΟΣ)
ΒΟΪΒΟΔΑΣ ΝΑΞΙΑΣ
ΤΗΝ ΒΡΙΣΙΝ ΤΑΥΤΗΝ ΕΚΤΙ
ΣΕΝ ΜΕΤΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΠΟΙΗΣΕΝ
ΕΔΟ ΝΑ ΚΑΤΕΒΑΙΝΗ
ΝΑ ΣΥΓΧΟΡΑ ΠΑΝΤΟΤΙΝΑ
ΚΑΘΕ ΕΙΣ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΙΝΕΙ
1759 ΙΟΥΝΙΟΥ 26
……….Χαρακτηριστική είναι η χρήση της Ελληνικής γλώσσας , φαινόμενο όχι σπάνιο , μα εδώ ειδικώς μας αφήνει να μπούμε στο πνεύμα του Χασάν , που ασφαλώς προτίμησε την Ελληνική για να απαθανατισθεί ευκολότερα . Πόσοι αλήθεια , θα θυμόταν τον Χασάν σήμερα αν η επιγραφή ήταν τούρκική ?
Η ευρυθμία των στίχων επιτρέπει να υποθέσουμε πως δεν ανήκουν στο Χασάν , αλλά σε κάποιο ραγιά που είχε το χάρισμα της στιχουργίας . Και με την ευκαιρία γεννιέται το ερώτημα : ανταποκρινόταν η βρύση στα οικοδομικά γούστα του Χσάν ? Ασφαλώς ναι και για αυτό μαρτυρεί ο ρυθμός της όπως είπαμε και η επιμέλεια με την οποία είναι χτισμένη , που δείχνουν πως αρκετά θα επιστάτησε ο Χασάν το χρήσιμο της . Από μια πλάκα , αμέσως παρακάτω μαθαίνουμε πως :
.jpg)
ΕΠΙΣΚΕΥΑΣΘΗ ΥΠΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΝΑΞΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1872
Όταν έγινε αυτή η επισκευή , ίσως να έγιναν προσθήκες ή αφαιρέσεις , τουλάχιστον στις παράλληλες πλάκες , μα διατηρήθηκε ασφαλώς η πρωταρχική μορφή .
Σήμερα (1940) μένει ξεχασμένη η βρύση αυτή – όπως και άλλα αξιολογότερα μνημεία της Νάξου – ανάμεσα στο δρόμο Νάξου – Εγγαρών . Ίσως ύστερα από λίγα χρόνια αν δε τα φροντίσουν οι ειδικοί , χαθεί εντελώς , αφήνοντας στο μέρος εκείνο λίγες σπασμένες πέτρες και όσους τη γνώρισαν ή την είδαν μια θαμπή ανάμνηση ….
Βασίλης Βλ. Σφυρόερας / ΝΑΞΙΑΚΟ ΜΕΛΛΟΝ / 10Φεβρουαρίου 1940
