Για μία ακόμη χρονιά, ο Ιερός Ναός Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου στο λιμάνι της Νάξου ανοίγει τις πόρτες του για τους πιστούς ενόψει του εορτασμού του Αγίου – Η ιστορία του Ιερού Ναού διά χειρός πατήρ Εμμανουήλ Ρεμούνδου
Τρίτη 16 Ιανουαρίου και για μία ακόμη χρονιά (3η διαδοχική) ανοίγουν οι πόρτες της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου… Ιερός Ναός που βρίσκεται στη παραλία της Νάξου – γοτθικού ρυθμού με μεγάλη ιστορία καθότι αποτελούσε τμήμα μοναστηρίου και πέρασε στα χέρια του τάγματος των Ιωανιτών… Ο σημερινός Εσπερινός θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση από την Καθολική Αρχιεπισκοπή Νάξου, Μυκόνου, Τήνου και Ανδρου, το απόγευμα λίγο μετά τις 5.30 ενώ την ίδια ώρα την Τετάρτη θα έχουμε την τέλεση της Πανηγυρικής Θείας Λειτουργίας και ο ασπασμός των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Αντωνίου…
Όμως, ενδιαφέρουσα είναι η ιστορία του ιερού Ναού που χρονολογείται από τον 15ο αιώνα και για πρώτη φορά την γνωρίζουμε μέσα από κείμενο του πατήρ Εμμανουήλ Ρεμούνδου… Και έχει τη σημασία του καθότι στηρίζεται στις πληροφορίες που υπάρχουν (γραπτές και προφορικές) στην Καθολική Αρχιεπισκοπή…
Ας δούμε τι αναφέρει για την ιστορία του Ιερού Ναού…
«Υπάρχει μια ιστορία του Ιάκωβου Bossio του 1452, που λέει ότι ο Ναός
έγινε Δωρητήριο στο τάγμα των Ιπποτών του αγίου Ιωάννου των Ιεροσολύμων, από την Φραγκίσκα Κρίσπου, Δούκισσας του Αιγαίου Πελάγους, χήρα του Δούκα Ιωάννου Κρίσπου , προχωρώντας σε δωρητήριο την εκκλησία και το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου. Πολλοί ιστορικοί λένε ότι ο ναός είναι παλαιότερος του 1440. Και ότι κτίσθηκε με έξοδα των Ιωαννιτών της Ρόδου.
Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες ιστορικών αλλά και περιηγητών που μιλούν για αυτόν τον ναό, όπως ο Bossio, ο Saulgeur, ο Homh, ο Tourhefort, ο Coronelli , ο Buchon , κλπ.
Ο ναός είναι τρίκλιτος, γοτθικού ρυθμού. Έχει έξι κίονες που φέρουν διάφορα κιονόκρανα. Μερικοί λένε ότι υπάρχουν άλλοι δυο κίονες που βρίσκονται εντός του τοίχου.
Υπήρχαν τρία ιερά, με το κεντρικό ιερό αφιερωμένο στον άγιο Αντώνιο, αλλά δεν σώζονται. Σήμερα στο κεντρικό υπάρχει η εικόνα του αγίου Αντωνίου, έργο του Ι. Παρασκευά από την Τήνο, του 1950. Οι δυο άλλες, της Παναγίας, που μια παράδοση λέει ότι, είναι έργο από κάποιο μαθητή του El Greco. Η δε άλλη του San Felice, έργο του D. Widwaw του 1709, οι οποίες μεταφέρθηκαν από τον ναό του αγίου Αντωνίου της Παδούας που βρίσκεται στο Κάστρο. Το δε τέμπλο μετεφέρθη από το παρεκκλήσιο της Μονής Ουρσουλινών την δεκαετία του 1950.
Ο ναός του Αγ. Αντωνίου βρίσκονταν σε κατάσταση εγκατάλειψης και έτοιμος να καταρρεύσει. Για τους ναυτικούς όμως ήταν ένα στέκι. Διαβάζουμε σε αναφορές διαφόρων ιστορικών ότι τα κύματα κτυπούσαν τον ναό και του υπέσκαπταν τα θεμέλια της. Τότε οι Ιππότες της Ρόδου φτιάχνουν ένα λιμάνι , που ο μόλος ξεκινούσε κάτω από το ναό, με κατεύθυνση που έχει η σημερνή προβλήτα. Σε γκραβούρες βλέπουμε αυτόν τον μόλο. Σε μια φωτογραφία , και ίσως και να είναι μοναδική , παρμένη τέλος του 1800, βλέπουμε ότι δεν υπάρχει η σύνδεση του νησιού με το νησάκι των Παλατιών όπως και ο σημερνός μόλος.
Το δάπεδο του ναού είχε πολλούς τάφους Ιπποτών με τα οικόσημα τους. Σήμερα βλέπουμε δύο-τρία. Στο κέντρο υπάρχει ο τάφος του Ιωσήφ Μπαρότζι με το οικόσημο του. Η πλάκα που σκεπάζει τον τάφο γράφει. «Ενταύθα κείται ο Ιωσήφ Μπαρότζι , υπήρξε πάντοτε έντιμος άνθρωπος και καλός χριστιανός. Ο Άνθρωπος είναι όπως το λουλούδι των αγρών που, αλλοίμονο, λάμπει μια στιγμή και περνά. Εσείς όλοι που περνάτε από εδώ προσεύχεσθε για έμενα… Απεβίωσε το έτος 1868 Φεβρουάριο».
Ο Ιωσήφ Μπαρότζι ήταν δραγομάνος (διερμηνέας) της Υψηλής Πύλης. Βλέπουμε το οικόσημο του στον πύργο των Κρίσπι στο Κάστρο, που ήταν ιδιοκτήτης , γνωστός σήμερα ως ο πύργος του Γλέζου, και ως Βυζαντινό Μουσείο.
Στο δεξιό μέρος του ναού, κάτω από ένα τόξο, υπάρχει ένας τάφος του Κρίσπι, και πάνω ο Σταυρός των ιπποτών της Μάλτας. Ο τάφος πρέπει να είναι του μοναχού ιππότη Ιωάννου Κρίσπου (1459).
Ο Περικλής Ζερλέντης αναφέρει για τους τάφους αυτούς στη μελέτη: Ιακώβου δε Μιλλή , Μεγάλου Μαγίστρου των εν Ρόδω Ιπποτών , γράμμα του έτους 1452. Το δε οικόσημο υπάρχει στο Κάστρο σε ένα σπίτι κοντά στον ναό του αγίου Αντωνίου της Παδούης, το οποίο ανακάλυψε ο π. Εμμανουήλ Ρεμούνδος το 1961.
Δεξιά από τον ναό του Αγίου Αντωνίου, υπήρχε Μονή, σήμερα υπάρχει το Μνημείο των Πεσόντων. Πίσω από τον ναό και αριστερά υπήρχαν ανεμόμυλοι. Σε γκραβούρα του Giauffier βλέπουμε πέντε ανεμόμυλους.
Διάφοροι Αποστολικοί επισκέπτες, στις εκθέσεις τους γράφουν για τον Ιερό Ναό αυτόν. Όπως π.χ. ο Demarhis το 1624. Ο Bernardo καπουκίνος το 1652. Ο Sebastiani το 1666-67. Ο Giustiniani το 1700. O Castelli το 1710. Ο Razolini το 1744. O De Stefani το 1764. Και οι Αρχιεπίσκοποι Νάξου ο Διονύσιος Rendiro 1601, και ο Ραφαήλ Sehiatini το 1628″.
