Αποκατάσταση με σεβασμό στην ιστορικότητα και την ταυτότητα του ναού. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε συνεργασία με την τοπική ενορία Ζωοδόχου Πηγής Δανακού και τον εφημέριο π. Πέτρο Αμοργιανό, ολοκλήρωσε ένα εξαιρετικά σημαντικό έργο για την πολιτιστική κληρονομιά της Νάξου: την αποκατάσταση του κοιμητηριακού ναού του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ενός μοναδικού εικονομαχικού μνημείου, η αρχική φάση του οποίου ανάγεται στην περίοδο 726–787 και 814–842, τις δύο φάσεις της εικονομαχίας.
Το έργο περιελάμβανε την πλήρη αποκατάσταση του ναού, την ανάδειξη του ανεικονικού τοιχογραφικού διακόσμου, τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, αλλά και την ανασκαφική τεκμηρίωση στοιχείων που προσδίδουν ιδιαίτερη ιστορική βαρύτητα στον χώρο.
Αρχιτεκτονικές επεμβάσεις – Επιστροφή στην αρχική μορφή
Η αποκατάσταση του δίκλιτου καμαροσκέπαστου ναού απαιτούσε αφαίρεση των βαρύτατων τσιμεντένιων επενδύσεων που είχαν αλλοιώσει το μνημείο εξωτερικά και εσωτερικά. Στη βόρεια πλευρά αποκαλύφθηκαν δύο φραγμένα τοξωτά ανοίγματα, αναμονές για ένα τρίτο κλίτος που δεν κατασκευάστηκε ποτέ.
Ακολούθησαν νέα αρμολογήματα και επένδυση των θόλων με κονίαμα, καθώς και επίστρωση με ντόπιες λίθινες πλάκες. Εσωτερικά, αφαιρέθηκε το νεότερο μαρμάρινο τέμπλο και η κτιστή Αγία Τράπεζα, αποκαλύπτοντας το αυθεντικό σύνθρονο του ναού με τρεις βαθμίδες και επισκοπικό θρόνο – ένα σπάνιο στοιχείο της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.
Ανασκαφικά ευρήματα – Στο φως οι ταφές και η παλαιά πλακόστρωση
Στο δάπεδο του ναού εντοπίστηκαν λείψανα παλαιάς πλακόστρωσης και το βραχώδες υπόστρωμα, ενώ από τις ανασκαφές ήρθαν στο φως τρεις κτιστοί τάφοι, μερικώς λαξευμένοι στον βράχο. Σε κάθε τάφο βρέθηκαν σκελετοί και όστρακα με χαράγματα, όπως τα σύμβολα “ΙC XC NIKA” και ο αστέρας του Δαβίδ, υποδηλώνοντας τη χρονολογική διαστρωμάτωση της χρήσης του ναού.
Αποκατάσταση τοιχογραφιών – Σπάνια ανεικονικά μοτίβα και επιγραφή
Στον ανατολικό τοίχο αποκαλύφθηκε ένα πολύχρωμο ανεικονικό σύνολο: ένας μεγάλος διάλιθος σταυρός σε κυκλική δόξα και γεωμετρικά-φυτικά μοτίβα που συνιστούν χαρακτηριστικά της εικονομαχικής περιόδου. Μια σπάνια επιγραφή περιγράφει τον “οικονόμο του ένδοξου ναού”, τον Αγαπητό.
Σε μεταγενέστερο στρώμα, στον βόρειο τοίχο, διακρίθηκαν απομεινάρια από σκηνή Δέησης με τον Χριστό ένθρονο, σταυρό και μορφή ιεράρχη, ενισχύοντας τη διαχρονική λατρευτική χρήση του ναού.
Ανάδειξη περιβάλλοντος χώρου και σύγχρονες υποδομές
Με την απομάκρυνση νεότερων τάφων που εφάπτονταν στον ναό, διαμορφώθηκε ο αύλειος χώρος με νέα πλακόστρωση, διαχωρίζοντας αισθητικά και λειτουργικά το μνημείο από το νεκροταφείο. Εγκαταστάθηκαν νέες υποδομές φωτισμού και ηλεκτροδότησης, ενσωματωμένες διακριτικά, εξασφαλίζοντας λειτουργικότητα χωρίς αισθητική επιβάρυνση.
Ένα έργο ουσίας για τη Νάξο και τη βυζαντινή της κληρονομιά
Το έργο αποτελεί μέρος του στρατηγικού σχεδίου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, με επικεφαλής τον Δρ. Δημήτρη Αθανασούλη, για την προστασία και ανάδειξη των βυζαντινών μνημείων της Νάξου. Χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού (εθνικοί πόροι) και από δωρεές της ενορίας του Δανακού.
Θυρανοίξια στις 21 Ιουλίου – Κάλεσμα σε όλους
Η επίσημη απόδοση του ναού στο κοινό θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 21 Ιουλίου 2025, στις 19:30, με την τέλεση θυρανοιξίων από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Παροναξίας κ.κ. Καλλίνικο. Η τοπική κοινωνία, επισκέπτες και φίλοι της ιστορίας καλούνται να τιμήσουν με την παρουσία τους μια σημαντική στιγμή για τη Νάξο.
Ποιοι συνέβαλαν στην αποκατάσταση του έργου
Το έργο στον Θεολόγο εντάσσεται στο μεγάλο πρόγραμμα αποκατάστασης των βυζαντινών ναών της Νάξου που υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και χρηματοδοτείται από τους εθνικούς πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού καθώς και από ιδιωτικές δωρεές.
Χρηματοδότηση έργου: Υπουργείο Πολιτισμού-Εθνικοί Πόροι & δωρεές ενορίας Ζωοδόχου Πηγής Δανακού
Σχεδιασμός και Υλοποίηση έργου: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων
Συντελεστές Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων:
Διεύθυνση και επιστημονική εποπτεία: Δημήτρης Αθανασούλης, αρχαιολόγος δρ.φ., διευθυντής
Υπεύθυνος Αρχαιολόγος: Δημήτρης Χατζηλαζάρου, αρχαιολόγος δρ.φ.
Μελέτη αποκατάστασης & επίβλεψη: Δημήτρης Κορμανιάτης, αρχιτέκτων
Μελέτη συντήρησης τοιχογραφιών: Νίκος Βίττης, συντηρητής
Συντήρηση τοιχογραφιών: Νίκος Βίττης, Γεωργία Μακρυγένη, Παυλίνα Τσίκνα, Ειρήνη Τσάμη, Σπύρος Ορκόπουλος, Βίκη Παπαγιαννοπούλου, Ηλίας Αναστασάκης, Ρούλα Κουγιούφα και Κώστας Βερύκοκκος.
Ένα μνημείο του παρελθόντος – μια γέφυρα με το μέλλον
Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στον Δανακό αποτελεί πια έναν ζωντανό τόπο ιστορικής μνήμης, πίστης και πολιτισμού. Με την επιστημονική φροντίδα και τον σεβασμό στην ταυτότητά του, το μνημείο ξαναβρίσκει τη θέση του στο φυσικό και πολιτισμικό τοπίο της Νάξου – υπενθυμίζοντας ότι κάθε πέτρα στο Αιγαίο έχει να αφηγηθεί μια πολύτιμη ιστορία.
