Η Αρχαιοκαπηλία στη Νάξο, η μάστιγα για την πολιτιστική μας κληρονομία μέσα από το βιβλίο του Νίκου Λεβογιάννη «Νεότερη Ιστορία της Νάξου, τόμος Β5»
Για τους αρχαιολόγους είναι απλά καταστροφή. Και μάλιστα η χείριστη μορφή όσον αφορά τους αρχαιολογικούς χώρους. Για τους … κυνηγούς; Το εύκολο χρήμα. Και για τους …συλλέκτες; Το ιδανικό αξεσουάρ για το σαλόνι τους. Κι εάν δεν καταλάβατε, μιλάμε για την αντικείμενα εκείνα που ουσιαστικά λειτούργησαν ως ο αρωγός στην ροή της ελληνικής ιστορίας. Από την πρωτοκυκλαδική εποχή έως την ελληνιστική… Και ακόμη πιο πίσω ή πιο μετά. Αυτές τις ημέρες ξεκινάει η προσπάθεια από τον Δήμο Μήλου για την επιστροφή της Αφροδίτης στο νησί των Δυτικών Κυκλάδων. Κίνηση που εάν πετύχει ίσως να αλλάξει την εικόνα των Μουσείων. Παράλληλα τρέχει η υπόθεση της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο στην Αθήνα και το Μουσείο της Ακρόπολης… Η Ελλάδα έχει προσφέρει στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου (αλλά και σε ιδιωτικές συλλογές) μερικά από τα ωραιότερα αντικείμενα θαυμασμού από τους επισκέπτες… Όμως, τα περισσότερα αποκτήθηκαν με μη νόμιμους τρόπους. Και μιλάμε για την αρχαιοκαπηλία…
Και στο βιβλίο του Νίκου Λεβογιάννη με τίτλο «Νεότερη Ιστορία της Νάξου, τόμος Β5» ταξιδεύουμε σ’ αυτόν τον κόσμο… Έναν κόσμο γεμάτο με παράξενες ιστορίες. Ίσως γιατί οι περισσότεροι εκ των αρχαιοκαπήλων εκμεταλλεύτηκαν και την αμάθεια των κατοίκων… Και φτάνουμε έως το …σήμερα. Την κλοπή της ιεράς εικόνας στο μοναστήρι της Φανερωμένης και την πυρπόληση του Πύργου της Αγιάς καθότι κάτι υπήρχε από …πίσω.
Όπως διαβάζουμε στο εισαγωγικό κείμενο του συγκεκριμένου τόμου «Σε ειδικό κεφάλαιο του βιβλίου για πρώτη φορά παρουσιάζεται το φαινόμενο αυτό στο μέγεθος και την έκταση που είχε τόσο τον 19ο, όσο και τον 20ο αιώνα και ιδιαίτερα την δεκαετία του 1960 που παρουσιάζει απίστευτη έξαρση.
Από τα σημαντικότερα προβλήματα αυτής της περιόδου της ιστορίας της Νάξου είναι η αρχαιοκαπηλία, μάστιγα κυριολεκτικά για την πολιτιστική μας κληρονομιά, που προκάλεσε απροσδιόριστη καταστροφή. Ξένος αρχαιολόγος έγραψε τότε ότι: «πρόκειται για τη μεγαλύτερη αρχαιολογική καταστροφή του αιώνα μας σε παγκόσμια κλίμακα».
Και τα θέματα που αναπτύσσονται;
– Η αρχαιοκαπηλία
– Η λεηλασία των πολιτιστικών θησαυρών των Κυκλάδων
– Ξένοι επισκέπτες κατακρεούργησαν το άγαλμα του Απόλλωνα στη Δήλο
– Η αρπαγή της Αφροδίτης της Μήλου
– Η αρχαιοκαπηλία στη Νάξο
– Τα «έργα» των αρχαιοκαπήλων στο Μουσείο Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης
– Οι ναξιώτικοι κούροι που βρίσκονται στο εξωτερικό
– Η μεγαλύτερη αρχαιολογική καταστροφή του 20ου αιώνα για την πολιτιστική μας κληρονομιά σε παγκόσμια κλίμακα.
– Ο παροξυσμός των λαθρανασκαφών τη δεκαετία του 1960
– Ο κούρος του Princeton και πώς «έφυγε» απ’ τον Απόλλωνα
– Η Σχοινούσα κέντρο του μεγαλύτερου κυκλώματος αρχαιοκαπηλίας σε όλο τον κόσμο
– Ο περίεργος θάνατος του Μιχαηλίδη.
– Κλοπή της εικόνας της μονής Φανερωμένης (1962)
– Η σύληση τάφων της πρωτοκυκλαδικής περιόδου στο Αλυκό το 1969
– Η κλοπή στα Απλώματα της Χώρας
– Η κλοπή 28 ειδωλίων από το Μουσείο Νάξου το 1976
– Διάρρηξη του πύργου Παπαδάκη στην Τραγαίατο 1981, κλοπή εικόνων και άλλων κειμηλίων
– Πυρπόληση του πύργου της Αγιάς το 1992
– Οι πλανόδιοι έμποροι – αρχαιοκάπηλοι
Και ένα δείγμα από τις ιστορίες
«Οι φήμες έλεγαν ότι τα κυκλαδικά ειδώλια τα «κουκλάκια» στην τοπική διάλεκτο, έφευγαν από τη Νάξο κρυμμένα μέσα σε κοφίνια με πατάτες, είτε ενσωματωμένα σε φραντζόλες ψωμιού ή σε κεφαλοτύρια… οι αρχαιοκάπηλοι τα αγόραζαν με τον πόντο. Για κάθε πόντο πλήρωναν χίλιες δραχμές…το κύκλωμα των αρχαιοκαπήλων διέθετε επίσης αυτό που έλεγε ο κόσμος «γερές πλάτες» και μάλιστα σε κυβερνητικό επίπεδο»
Ο αρχαιολόγος Χρ. Ντούμας γράφει: «Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτού του είδους η καλλιεργητική μανία [τα περιβόητα καλλιεργητικά δάνεια], που έπληξε τη Νάξο στις αρχές της δεκαετίες του 1960 άρχιζε με τα πρωτοβρόχια, οπότε μαλάκωνε λίγο το έδαφος και κατά κανόνα τις νύχτες με ολόγιομο φεγγάρι. Η καταστροφή που προξενήθηκε στην πολιτιστική μας κληρονομιά από τη δραστηριότητα αυτή των αρχαιοκαπήλων την εποχή εκείνη είχε λάβει τόσο μεγάλη έκταση και η εικόνα που παρουσίαζαν τα πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία ήταν τέτοια, ώστε ξένος αρχαιολόγος έγραφε πως πρόκειται για τη “μεγαλύτερη αρχαιολογική καταστροφή του αιώνα μας σε παγκόσμια κλίμακα”»
