Μία τυχαία συνάντηση… Με βάση την αγαπημένη Φολέγανδρο στις Δυτικές Κυκλάδες… Από τη μία, η Υπατία που λατρεύει τις αναζητήσεις κι από την άλλη, ένας Αγιογράφος, ο Εμμανουήλ Παναγιώτης Σαργιώτης που ζει πλέον στην Γερμανία… Κυκλάδες – Γερμανία ένα …τσιγάρο δρόμος και ” Αγιογράφος θα πει ; Να δημιουργείς με την τέχνη σου το γεφύρωμα του φυσικού με τον πνευματικό κόσμο. Τη γέφυρα δηλ. ανάμεσα στον άνθρωπο και το Θείο”.
Τον γνώρισα στη Φολέγανδρο. Εκείνος το 2013 εγώ το 2017. Και κάπως έτσι ετεροχρονισμένα συναντήθηκαν τα χνάρια μας. Σε μια φωτογραφία…
- Αγιογράφος θα πει;
- Πίστη στο Θεό!
Άνθρωποι απλοί καθημερινοί…κι όμως τόσο μεγάλοι. Ζουν ανάμεσά μας.
Αν και ο Εμμανουήλ ΠαναγιώτηςΣαργιώτης, ζει πια στο Ντίσελντορφ. Αφετηρία του τα Τρίκαλα όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε από βαθιά θρησκευόμενους γονείς, ενδιάμεσοι σταθμοί του η Κως όπου μύησε κρατούμενους στην τέχνη της θεραπευτικής αγιογραφίας, το Άγιον Όρος όπου μαθήτευσε κοντά στους μεγαλύτερους αγιορείτες αγιογράφους, η Φολέγανδρος όπου μελέτησε τον εικονογραφικό πλούτο των Κυκλάδων…και τόσοι άλλοι ακόμη.
- Αγιογράφος θα πει;
- Μελέτη! Θα πει Κόπος! Θα πει Σπουδή!
Σας παρουσιάζω την ιερή τέχνη της αγιογραφίας μέσα από τα μάτια του Παναγιώτη και τον Παναγιώτη μέσα από τα μάτια της ιερής του τέχνης…
- Αγιογράφος θα πει ;
- Να δημιουργείς με την τέχνη σου το γεφύρωμα του φυσικού με τον πνευματικό κόσμο. Τη γέφυρα δηλ. ανάμεσα στον άνθρωπο και το Θείο.
- Μια που ανέφερες το φυσικό κόσμο…πως βίωσες την περίοδο του εγκλεισμού και της πανδημίας γενικότερα;
- Τηρώντας κατά γράμμα όπως όλοι οι πολίτες τη νομοθεσία του Κράτους…αλλά και Αγιογραφώντας ή Διδάσκοντας τους μαθητές μου μέσω τηλεδιάσκεψης. Έτσι δεν υπήρχε πια πανδημία γιατί οι μέρες και το μυαλό μου ήταν γεμάτα…
- Πιστεύεις ότι θα βγεις δυνατότερος μέσα απ’ αυτό;
- Θεωρώ πως δεν θα βγω μόνο εγώ ο δυνατότερος μέσα από αυτό αλλά και όλοι όσοι συμμετείχαμε με αίσθημα ευθύνης…!
- Στην εποχή του Δομήνικου μεγάλα ποσά δαπανούνταν από την παπική εκκλησία και τους βασιλιάδες για να κοσμήσουν τους ναούς με φαντασμαγορικές τοιχογραφίες και αγιογραφίες – με πολύ ιδιαίτερο ρυθμό, πιο πολύ ζωγράφοι ήταν τότε νομίζω παρά αγιογράφοι- ώστε να προσελκύσουν και να ενισχύσουν το αίσθημα της πίστης στο λαό. Θεωρώ ότι κάπως χάθηκε αυτό στην πορεία.
- Στο τεράστιο όνομα Δομήνικος Θεοτοκόπουλος άπαντες υποκλίνονται… Το ότι όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες ήταν ζωγράφοι, έκανε πολύ ιδιαίτερο τον αναγεννησιακό ρυθμό. Υπάρχουν όμως βασικές διαφορές ανάμεσα στην αναγεννησιακή και τη βυζαντινή τέχνη. Στην αναγεννησιακή ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει δηλ. ποιεί! Στο Βυζάντιο αυτό είναι αδιανόητο! Ο καλλιτέχνης εδώ μόνο εκτελεί! Στην Αναγέννηση υπάρχει Τρίτη διάσταση, υπάρχει προοπτική, τα έργα αντανακλούν στοιχεία του πραγματικού κόσμου. Στο Βυζάντιο τα πράγματα γίνονται επίπεδα, η προοπτική είναι συχνά αντεστραμμένη σα να βρίσκεται ο θεατής μέσα, υπάρχει γεωμετρική αφαίρεση…το σχέδιο υπερέχει του χρώματος…
- Ωστόσο ποιος είναι ο ρόλος της αγιογραφίας στις μέρες μας; Παίζει κάποιο δραματικό ρόλο στο αίσθημα των πιστών;
- Στις αρχές του 20ού αιώνα, χάρη στο Φώτη Κόντογλου, η Ιερή Τέχνη της Βυζαντινής Αγιογραφίας θα ανασυρθεί από το σκοτεινό βάραθρο της λήθης και θα αναγεννηθεί! Στις μέρες μας η Αγία αυτή Τέχνη παρουσιάζει μεγάλη άνθηση και ανεπιφύλακτα μπορούμε να πούμε πως η Ελλάδα μας, είναι η Μητρόπολη της Ορθόδοξης Εικονογραφίας κι όλοι εμείς οι Έλληνες Αγιογράφοι είμαστε οι Κληρονόμοι μιας Τεραστίων Διαστάσεων Πολιτιστικής Κληρονομιάς!
Όσον αφορά στο αίσθημα των πιστών…φανταστείτε έναν Ιερό Ναό ο οποίος δεν θα ήταν Αγιογραφημένος ή δε θα είχε φορητές Εικόνες, αλλά θα ήταν άσπρα ντουβάρια … Ποιο θα ήταν το δέος που θα ένοιωθε τότε ο πιστός ; Πού θα απευθυνόταν; Πού θα ένοιωθε την ασφάλεια ότι έχει κοντά του το Θεό; Θα ένοιωθε εγκαταλελειμμένος!
- Γιατί αγιογραφία; Ποιο ήταν το ερέθισμα να ακολουθήσεις αυτόν το δρόμο;
- Άνωθεν Κλήση…!
Ας μου επιτραπούν οι λέξεις…. Άνωθεν Εντολή……!Άνωθεν Κάλεσμα…!
- Πως βίωσες την επαφή σου με τους βαρυποινίτες; Σίγουρα αυτοί από σένα αποκόμισαν πολλά. Εσύ τι αποκόμισες απ’ αυτούς;
- Η Άγια Τέχνη της Βυζαντινής Αγιογραφίας έχει την μοναδικότητα να εντάσσεται στη «Θεραπευτική Θεολογία». Δηλαδή , μέσω της Τέχνης, αποδεσμεύεται «δια θαύματος» το άγχος και το στρες που έχει ο καθένας, μετατρέποντάς το σε παραγωγική δημιουργικότητα. Έτσι άρχισα λοιπόν να διδάσκω σε Σωφρονιστικά Καταστήματα σε ομάδες κρατουμένων όλων των κατηγοριών. ΉΤΑΝ ΜΙΑ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ με υψηλό βαθμό δυσκολίας και επικινδυνότητας γιατί έπρεπε να μυήσω στην Αγία Τέχνη άτομα τα οποία είχανε διαταραγμένο τον ψυχικό τους κόσμο και φυσικά τον τρόπο σκέψης.
Ωστόσο τα οφέλη ήταν πάρα πολλά για τους τρόφιμους των φυλακών, διότι πέρα του ότι αποκόμισαν μία μεγάλη γνώση πάνω στην Τέχνητης Βυζαντινής Αγιογραφίας, κατάφεραν να αποδεσμεύσουν από το μυαλό τους την όποια αρνητικότητα που τους βασάνιζε λόγω του εγκλεισμού και να αποκτήσουν ψυχική γαλήνη και ισορροπία. Φυσικά και για εμένα ήταν ένας πολύ μεγάλος σταθμός στηνεπιμόρφωση και ομολογώ πως είναι μία κατηγορία ανθρώπων στους οποίους πρέπει τεράστιος σεβασμός!
- Στη Φολέγανδρο…πως θα αποτιμούσες την εμπειρία σου εκεί; Με τους ανθρώπους;
- Στη Φολέγανδρο βρέθηκα για επαγγελματικούς λόγους και έχω ζήσει το νησί σε όλες του τις διαστάσεις ! Οι Άνθρωποι εκεί έχουν θεμελιώσει έναν Επίγειο Παράδεισο! Είναι άξιοι πρεσβευτές του τόπου, που καταβάλλουν κάθε προσπάθεια προκειμένου να προβάλλουν τις φυσικές ομορφιές του νησιού. Πρωτοστατεί η φιλοξενία, και πιστεύω πως αυτό έχει εκτιμηθεί από τους χιλιάδες επισκέπτες !
- Στη Φολέγανδρο υπάρχει μια ανεκτίμητης ιστορικής αξίας αγιογραφία στην πρώτη μητρόπολη του νησιού, στην Παναγία την Παντάνασσα μέσα στο Κάστρο. Ίσως δεν ήταν μόνο ο Δομήνικος που ζωγράφιζε θνητά πρόσωπα ανάμεσα στα θεία… Επίσης γνωρίζω από τους ιδιώτες φύλακες των εκκλησιών εκεί, ότι γενικά οι αγιογραφίες τους είναι μεγάλης χρηματικής αξίας. Πως θα αποτιμούσες ή θα χαρακτήριζες γενικά τον αγιογραφικό πλούτο των νησιών αυτών των Κυκλάδων; Δεδομένου βέβαια ότι δυστυχώς πολλές αγιογραφίες έχουνε ήδη κλαπεί – στην Ανάφη π.χ. οι εκκλησίες παλιά μένανε αφύλακτες, βορά των επιτήδειων επισκεπτών.
- Πράγματι ο Ναός της Παναγίας της Παντάνασσας που χρονολογείται αρχές του 18ου αιώνα, είναι γεμάτος με έργα απαράμιλλης λαϊκής τέχνης. Με το πέρας των χρόνων το καθετί αποκτά ανεκτίμητη αξία, και όταν αναφερόμαστε για το συγκεκριμένο Ναό ο οποίος έχει πολύ ιδιαίτερες αγιογραφίες, σίγουρα ξεπερνά τα όρια κάθε λογικής η εκτίμηση των έργων!
- δικιά μου άποψη για την προστασία όλων αυτών των ανεκτίμητων έργων – θησαυρών που βρίσκονται στη Φολέγανδρο και σε όλα τα νησιά των Κυκλάδων, ήταν και παραμένει η ίδια. Να δημιουργηθεί σε κάθε νησί -ανάλογα με τις υποδομές- ένα Βυζαντινό Μουσείο όπου θα συγκεντρωθούν οι φορητές Βυζαντινές Εικόνες, που είναι διάσπαρτες σε όλους τους μικρούς ή μεγάλους ναούς, για να μην είναι στο έλεος των επιτήδειων. Στο κάστρο και σε πολλά από τα μνημεία της Φολεγάνδρου που είναι διατηρητέα, προστατεύονται από την Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων! Ο Πλούτος των Μνημείων της Φολεγάνδρου θα μπορούσε να κάνει το Νησί ιδανικό προορισμό για χιλιάδες θρησκευτικών προσκυνητών.
Μνημεία Αιώνων…Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική και Τέχνη…αμέτρητες εκκλησιές… μαρτυρούν την πλούσια θρησκευτικήκληρονομιά του! Με σπουδαιότερη την Παναγιά που στέκει αγέρωχη στο Βράχο πάνω από τη Χώρα, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και χτισμένη στα ερείπια Αρχαίου Ναού.
Εκεί φυλάσσεται η Θαυματουργή Βυζαντινή Εικόνα Της Παναγίας που συνδέεται με πειρατικές ιστορίες και θρύλους της Φολεγάνδρου! Επίσης στο Ναό υπάρχει ο Αρχιεπίσκοπος Θρόνος και ο Άμβωνας, έργοενός Τηνιακού γλύπτη.
- Θυμάμαι κάπου να έχω διαβάσει – ίσως για τον Θεόφιλο- ότι τις μέρες που έκανε μια αγιογραφία σε ένα ναό περιέρχονταν σε βαθιά κατάνυξη, νηστεία και προσευχή. Φαίνεται ήθελε την ψυχή του καθαρή προκειμένου να περιέλθει σε μια θεία μέθεξη και να ζωγραφίσει το Θείο πρόσωπο. Ποιο είναι το δικό σου συναίσθημα όταν αγιογραφείς; Ή μετά όταν τελειώνεις. Πως καταφέρνεις να το ενσωματώσεις αυτό στη ρουτίνα σου χωρίς να τη διαταράξεις;
- Όχι μόνο ο Θεόφιλος… όλοι οι Αγιογράφοι και οι Αγιορείτες Πατέρες όταν Αγιογραφούν περιέρχονται σε μία βαθιά κατάνυξη με την νηστεία, την προσευχή, τους ψαλμούς! Έχω ζήσει στο Άγιον Όρος όπου είχα την τιμή να εργαστώ σε ένα από τα μεγαλύτερα Αγιογραφικά εργαστήρια της Αθωνικής Πολιτείας και θεωρώ πως είχα την ευλογία να αποκομίσω τα μέγιστα !! Όσο μεταλαμπαδεύω και εγώ τις γνώσεις μου στους μαθητές μου προσπαθώ να τους εντάξω σε αυτό το κλίμα. Πρέπει να γνωρίζουν ότι όταν Αγιογραφούν τα Σαρκώματα των Αγίων πρέπει να είναι Τετάρτη ή Παρασκευή που είναι ημέρες νηστείας και πολλά άλλα τα οποία πρέπει να τηρούν για να νιώθει η ψυχή τους αγαλλίαση κατά τη διάρκεια της Αποπεράτωσης μιας Βυζαντινής Εικόνας!
Στην δικιά μου περίπτωση με την αποπεράτωση κάθε έργου τα συναισθήματα είναι πολύ ιδιαίτερα! Όταν όμως Πρεσβεύεις Την Άγια Τέχνη πρέπει συγχρόνως να πρεσβεύεις και την Ύψιστη Αρετή της Ταπείνωσης, να μην υπάρχει έπαρση ούτε υπερηφάνεια…και Δοξάζω ευχαριστώντας το Θεό που με αξίωσε να Ολοκληρώσω με τη Χάρη Του κάθε προσκυνηματικό Αγιογραφικό μου Έργο…
- Στη Γερμανία διδάσκεις σε αρκετούς έφηβους μαθητές βυζαντινή αγιογραφία. Τι θα έλεγες σε έναν γονιό ή σε έναν μαθητή γυμνασίου στην Ελλάδα για να τον προσελκύσεις στην τέχνη σου;
- Αυτό που μπορώ να πω ανεπιφύλακτα στους γονείς είναι να προωθήσουν και να στηρίξουν τα παιδιά τους στο να εκπαιδευτούν αν όχι στην Βυζαντινή Αγιογραφία σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη. Αν το παιδί δεν κάνει κάποια τέχνη πάντα θα του λείπει κάτι! Και πάντα θα υπάρχει ένα κενό !
- Υπάρχει κάποια ουσιώδη διαφορά ανάμεσα σε έναν αγιογράφο και έναν ζωγράφο; Εκτός από την προφανή;
- Συγκρίνοντας αυτές τις δύο τέχνες θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουνε πολλές ουσιαστικές διαφορές, οι οποίες καθιστούν την Αγιογραφία μία μοναδική τέχνη ! Ο Αγιογράφος σε κάθε εικόνα προσπαθεί να προβάλλει περισσότερο την Αγιοσύνη και λιγότερο την εξωτερική εμφάνιση. Επίσης όλα τα έργα της κοσμικής ζωγραφικής είναι επηρεασμένα από συναισθήματά , ιδέες και την ψυχική κατάσταση του καλλιτέχνη. Εκεί ακριβώς υπάρχουν οι διαφορές!
- Γίνεται αγιογραφία χωρίς πίστη; Και φτάνει ένα μέσο κοινό χριστιανικό αίσθημα -όλοι λίγο πολύ ένα κεράκι το ανάβουμε…έναν σταυρό τον κάνουμε… φτάνει όμως αυτό ή χρειάζεται κάτι παραπάνω σ’ έναν καλό αγιογράφο;
- Στην πορεία της διδασκαλίας μου στην Βυζαντινή Αγιογραφία , είχα μαθητές που ήτανε άλλων Θρησκευτικών Δογμάτων. Είχα για παράδειγμα μουσουλμάνους ή καθολικούς που είχανε «εκστασιαστεί» με την Βυζαντινή Τέχνη και την είχανε μάθει άριστα !! Η Βυζαντινή Αγιογραφία είναι μία τέχνη η οποία χρήζει ιδιαίτερου σεβασμού!
- Τόσες θρησκείες…τόσα δόγματα. Κι αν δεν υπάρχει Θεός ;
- Την απάντηση στο αν υπάρχει θεός για μένα την έδωσε ο γέρων Εφραίμ στην Αριζόνα της Αμερικής όταν είπε : «Αφού δεν υπάρχει Θεός γιατί τον πολεμάτε ;»
- Ομολογώ με συνεπαίρνει το πάθος σου Παναγιώτη! Είθε να συνεχίσεις να σηκώνεις ψηλά το λάβαρο της Ορθοδοξίας μέσα από την Τέχνη σου και να μεταλαμπαδεύεις τη γνώση στις επόμενες γενιές… γιατί αν μη τι άλλο η Αγιογραφία είναι μια μυστικιστική τέχνη που στο μέλλον ίσως κινδυνέψει να χαθεί.
- Θα συνεχίσω να εργάζομαι για τη Δόξα του Χριστού !
Είπαμε κι άλλα με τον Παναγιώτη. Πολλά. Και στο τέλος τον άφησα με την βαθύτατη ικανοποίηση ότι έμαθα επιτέλους αγιογράφος τι θα πει…
Να έχεις τα μάτια σου καθαρά να δεις το Θείο…
Να το γιομίσεις έπειτα με χρώματα και γραμμές
Και να το κατεβάσεις έτσι στη Γης.
Για να Το πάρει έπειτα ο πιστός και να εναποθέσει πάνω Του το δάκρυ και την ελπίδα.
Υπατία
Υ.Γ. : Ο Εμμανουήλ Παναγιώτης Σαργιώτης ζει μόνιμα στο ομοσπονδιακό κρατίδιο Nordrhein Westfalen της Γερμανίας και η τελευταία του έκθεση φέρει τον τίτλο “Αγγέλων Πολιτεία”
