Τετάρτη, 1 Ιανουαρίου, 2025
ΑρχικήΠολιτισμόςΗθη και έθιμα Χριστουγέννων στις Κυκλάδες

Ηθη και έθιμα Χριστουγέννων στις Κυκλάδες

|

Ηθη και παραδόσεις από τα νησιά των Κυκλάδων που δίνουν βάσει στους οιωνούς ενώ δεν παραλείπουν όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς να αγγίζουν ένα κομμάτι σίδερο για να είναι …σιδερένιοι 

 

 

Στις Κυκλάδες οι εορτασμοί του «Δωδεκαημέρου» (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνεια) έχουν έναν μοναδικό, ιδιαίτερο χαρακτήρα ο οποίος ποικίλλει ευχάριστα από νησί σε νησί. Γενικά στα Κυκλαδονήσια οι κάτοικοι θεωρούν ως καλό οιωνό αν την Πρωτοχρονιά φυσάει βοριάς ή αν έρθει στην αυλή του σπιτιού ένα περιστέρι. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό κοράκι φοβούνται μήπως συμβούν ατυχίες. Σε ορισμένα χωριά των Κυκλάδων, όταν οι άνθρωποι πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το πρόσωπό τους μ” ένα κομμάτι σίδερο για να είναι όλο το χρόνο υγιείς («σιδερένιοι»).

Στην Αμοργό, ανήμερα τη Πρωτοχρονιά, σερβίρουν τον «κοφτό», ένα έδεσμα από σιτάρι, κρεμμύδι, τυρί τριμμένο, λάδι και νερό για να πάει καλά η σοδειά.

Στην Ανάφη, τα Χριστούγεννα οι νοικοκυρές παρασκευάζουν και προσφέρουν το «κουφέτο», γλυκό του κουταλιού από ασπρισμένα αμύγδαλα και κομμάτια κοκκινωπής κολοκύθας τα οποία σιγοβράζουν μέσα σε μέλι. Την Πρωτοχρονιά ψήνουν στον ξυλόφουρνο το αναφιώτικο «ζαφοριστό» ψωμί από κρόκο με ιδιαίτερη γεύση ζαφοράς και με έντονο κίτρινο χρώμα.

Τα Χριστούγεννα, τα στενά δρομάκια της Μυκόνου μοσχοβολούν από τις δίπλες, τα φοινίκια, τους κουραμπιέδες και τα Χριστόψωμα που ψήνονται στο φούρνο. Στα χωριά ζυμώνουν και ψήνουν ένα επιπλέον Χριστόψωμο το οποίο μοιράζουν στα ζώα του σπιτιού. Εκτός από τα γλυκίσματα οι νοικοκυρές μαγειρεύουν λαρδί χοιρινό με χόρτα ή λάχανο, το οποίο συμβολίζει την αφθονία, κρέας ψητό στον φούρνο, κρεμμυδόπιτα με ντόπια «τυροβολιά» και μελόπιτα με τυροβολιά, μέλι και κανέλα. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ομάδα «καλαντιστάδων» του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου, με την παραδοσιακή «καράβα» και το φαναράκι στα χέρια, περιφέρεται στην Χώρα ψάλλοντας τα Μυκονιάτικα και τα παραδοσιακά Δηλιανά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα:

«Άγιος Βασίλης έρχεται από τις Κάτω Δήλες
βαστά το καλαθάκι του γεμάτο πεταλίδες.
Τις πεταλίδες ήφαε ξινόγαλο γυρεύει
του δίνουμε Χριστόψωμο και ανεπετά και φεύγει.
Άγιος Βασίλης έρχεται και στο ντουλάπι πάει
να βρει τα ξεροτήγανα και να κάτσει να τα φάει.
Τα ξεροτήγανα ήφαε και λούζα μας γυρεύει
του δίνουμε γλυκό κρασί και σηκώνεται και φεύγει.
Για σφάξτε μας τον πετεινό για σφάξτε μας την κότα
για δώστε μας το τάλιρο να πάμε σ” άλλη πόρτα».

Η ημέρα των Φώτων είναι επίσης λαμπρή γιορτή στη Μύκονο επειδή ξεκινούν τα «μπαλόσια», έθιμο Βενετσιάνικης προέλευσης με ρίζες την λέξη «ballonzolo» που σημαίνει «χοροπήδημα» και «Ballocio» που σημαίνει «χορουδάκι». Τους χορούς αυτούς συνοδεύουν βιολιά, τσαμπούνες και τουμπάκια.

Ένα παραδοσιακό γαστρονομικό έθιμο της Νάξου είναι γεμιστό κατσίκι με διάφορα χορταρικά και ρύζι, το οποίο παρασκευάζεται και προσφέρεται τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Ζυμώνονται επίσης τα Χριστόψωμα με σταφίδες και καρύδια, τα οποία έχουν στο κέντρο ένα ολόκληρο καρύδι με το τσόφλι του και ένα σταυρό από ζυμάρι. Στη Νάξο ψέλνονται, ως κάλαντα, τα περίφημα «κοτσάκια», ένα είδος μαντινάδας με σκωπτικό χαρακτήρα.

Στην Πάρο τα παιδιά ψάλλουν τα κάλαντα το απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, αμέσως μετά τον εσπερινό και ανήμερα το πρωί μετά το τέλος της λειτουργίας. Τα Χριστούγεννα οι νοικοκυρές ψήνουν Χριστόψωμα φτιαγμένα από αλεύρι και ξηρούς καρπούς, σχηματίζουν με το ζυμάρι ένα σταυρό πάνω σε αυτά και τα δίνουν για τροφή στα ζώα του σπιτιού. Το πρωί της παραμονής των Θεοφανείων, μετά τη τέλεση του «Μικρού Αγιασμού», οι ιερείς, φορώντας το πετραχήλι και κρατώντας στο χέρι το σταυρό μ” ένα κλαδί φρέσκο βασιλικό, «φωτίζουν» τα σπίτια. Τους συνοδεύει ένα παιδί το οποίο κρατάει στα χέρια του ένα κουβαδάκι με τον αγιασμό, την «σίγκλα», κι ένα λαδοφάναρο με το Άγιο Φως. Πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι οι ιερείς ψάλλουν το «Εν Ιορδάνη…» και «φωτίζουν», κατά την τοπική διάλεκτο, τους πιστούς και τα δωμάτια του σπιτιού τους ώστε να απομακρυνθούν τα κακά και πονηρά πνεύματα. Οι νοικοκυρές ρίχνουν στη «σίγκλα» τον οβολό τους και ειδικά στην Μάρπησσα, προτείνουν στον ιερέα να καθίσει στον καναπέ λέγοντας του: «…Κάτσε παπά για να καθίσει κι η κλώσσα μας!» και τον κερνούν νηστίσιμα μπουρεκάκια.

Το απόγευμα της παραμονής των Θεοφανείων ομάδες παιδιών και ενηλίκων ψάλλουν τα παριανά κάλαντα τα οποία είναι επηρεασμένα από την αναγγελία του χαρμόσυνου γεγονότος της Βάπτισης του Χριστού. Τα ξημερώματα της ημέρας των Φώτων γίνεται λειτουργία στη ανδρική Μονή της Λογγοβάρδας, βορειανατολικά της πρωτεύουσας Παροικιάς. Η λειτουργία αρχίζει στις δύο τα ξημερώματα και την παρακολουθούν μόνο άντρες, ενώ οι γυναίκες πηγαίνουν στην αντίστοιχη τελετή του Ιερού Ναού του Ταξιάρχη, πάντοτε στην ίδια περιοχή.

Το πρωί των Θεοφανείων στους παράκτιους οικισμούς της Πάρου, μετά το τέλος της λειτουργίας του «Μεγάλου Αγιασμού», ο ιερέας, οι ψάλτες και το εκκλησίασμα πηγαίνουν από την εκκλησία στο λιμάνι, κρατώντας την εικόνα της Βάφτισης και τα Εξαπτέρυγα, για να γίνει ο αγιασμός των υδάτων και η κατάδυση του Τίμιου Σταυρού. Μετά τη λειτουργία όσοι πιστοί έχουν νηστέψει την προηγουμένη μέρα φέρνουν αγιασμό στο σπίτι και τον πίνουν. Η γιορτή αυτή θεωρείται ως ημέρα κάθαρσης και εξαγνισμού για τους ανθρώπους, τα ζώα και τη Φύση γενικότερα. Οι γεωργοί ραντίζουν με αγιασμό τα ζώα τους, τις κατοικίες τους, τα χωράφια, τα δέντρα, τα πηγάδια. Αυτό το τελετουργικό πρέπει να γίνει μέχρι το μεσημέρι γιατί θεωρείται ότι αργότερα ο αγιασμός χάνει τη δύναμη της κάθαρσης και του εξαγνισμού.

Στην Σίφνο τα παραδοσιακά Σιφνέικα κάλαντα είναι αυτοσχέδιες δημιουργίες στην τοπική διάλεκτο οι οποίες συνδέονται άμεσα με την θρησκευτική ζωή και ψέλνονται από το μεσημέρι μέχρι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Οι συνθέσεις αυτές αναδεικνύουν το ταλέντο του δημιουργού, εκφράζουν συναισθήματα και σχολιάζουν πρόσωπα και καταστάσεις. Στην Σίφνο το πατροπαράδοτο χριστουγεννιάτικο τραπέζι αποτελείται, κατά βάση, από χοιρινό κρέας παστό ή στο φούρνο και από Χριστόψωμα ζυμωμένα με γλυκάνισο.

Στη Σύρο την «Καλή Βραδιά», δηλαδή την παραμονή των Χριστουγέννων, οι καθολικοί κάτοικοι, κυρίως της συριανής υπαίθρου και της Άνω Σύρου, μετά από την εκκλησία, επιστρέφουν στα σπίτια τους και τρώνε ψάρι και κουνουπίδι. Την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς μέλη του Λυκείου Ελληνίδων, ντυμένα με την παραδοσιακή συριανή φορεσιά, περιέρχονται στους δρόμους της Ερμούπολης κρατώντας το στολισμένο παραδοσιακό καραβάκι και ψάλλουν τα συριανά και τα τηνιακά κάλαντα. Το καραβάκι συμβολίζει την πλεύση του ανθρώπου προς την καινούργια ζωή μετά τη γέννηση του Χριστού. Στη Σύρο τα τελευταία χρόνια το ξεχασμένο αυτό κυκλαδίτικο έθιμο έχει αναβιώσει μετά από αξιέπαινες προσπάθειες πολιτιστικών και δημοτικών φορέων. Την παραμονή των Θεοφανείων μέλη του Λυκείου Ελληνίδων ψάλλουν πάλι τα κάλαντα κρατώντας, αυτή τη φορά, φαναράκια φτιαγμένα από κούφια φρέσκα πορτοκάλια, αναβιώνοντας ένα παμπάλαιο συριανό έθιμο.

Στην Τήνο, το «Τραπέζι της Αδελφότητας» είναι ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο το αναβιώνει στο παραδοσιακό χωριό του Τριποτάμου κάθε χρόνο στις 25 Δεκεμβρίου. Οι οικογένειες του χωριού αναλαμβάνουν κάποιες δεδομένες υποχρεώσεις προς τον ενοριακό ναό του χωριού, τα Εισόδια της Θεοτόκου. Ο αρχηγός της οικογένειας η οποία ορίζεται υπεύθυνη ονομάζεται «κάβος» και υποχρεώνεται να διατηρεί αναμμένο, όλο το χρόνο, το καντήλι μπροστά από την εικόνα της Γέννησης του Χριστού. Πρέπει επίσης να διατηρεί καθαρή την εκκλησία, να αναλαμβάνει τα έξοδα της λειτουργίας των Χριστουγέννων και την προμήθεια κεριών, καθώς και μιας μεγάλης λαμπάδας από γνήσιο κερί μέλισσας. Το μεσημέρι των Χριστουγέννων ο «κάβος» παραθέτει γεύμα στο σπίτι του μόνο για τους άνδρες του χωριού και τον ιερέα της ενορίας. Οι προσκεκλημένοι φέρνουν μαζί τους, μέσα σε μία πετσέτα, το ψωμί, το πιρούνι, το κουτάλι και το κρασί τους. Το επίσημο αυτό γεύμα χαρακτηρίζεται από την αφθονία των εδεσμάτων και τη γενναιοδωρία του «κάβου» ο οποίος προσφέρει στους συνδαιτυμόνες σούπα μοσχαρίσια, κρεμμυδάτο κοκκινιστό κρέας, κρέας βραστό και ντολμάδες.

Το κρασί προσφέρεται σε «τάσια», κύπελλα σε ημισφαιρικό σχήμα από ορείχαλκο, τα οποία χρησιμοποιούνται αποκλειστικά αυτή τη μέρα και είναι δωρεά των κατοίκων του χωριού. Μετά το φαγητό, μια ομάδα καλεσμένων μαζί με τον ιερέα, μεταφέρουν την εικόνα της Γέννησης του Χριστού από την εκκλησία στο σπίτι του οικοδεσπότη, ψάλλοντας Χριστουγεννιάτικα τροπάρια. Η εικόνα τοποθετείται πάνω στο τραπέζι δίπλα στον ιερέα. Όλοι κάθονται πάλι στο τραπέζι, ο ιερέας μοιράζει αντίδωρο και ανάβονται κεριά, πανομοιότυπα με αυτά τα οποία μοιράστηκαν στην πρωινή λειτουργία. Ο ιερέας ρωτάει κατόπιν το όνομα του επόμενου «κάβου». Μόλις αυτό ανακοινωθεί περιφέρονται δύο δίσκοι, ο ένας για τη χρηματική βοήθεια του νέου «κάβου» και ο άλλος για τη βοήθεια του ιερέα. Προσφέρονται γλυκίσματα και όλοι εύχονται στο νέο «κάβο» καλή επιτυχία στις υποχρεώσεις τις οποίες ανέλαβε. Η εικόνα επιστρέφεται στην εκκλησία με συνοδεία Χριστουγεννιάτικων τροπαρίων. Την επόμενη μέρα, 26η Δεκεμβρίου, όλοι οι συγχωριανοί συγκεντρώνονται πάλι στο σπίτι του παλιού «κάβου» για να φάνε και να πιούν ότι απέμεινε από την προηγούμενη μέρα. Οι υποχρεώσεις του παλαιού «κάβου» τελειώνουν με το γεύμα των Χριστουγέννων, αλλά αυτός, μέχρι το τέλος του χρόνου, δεν παύει να ευθύνεται για το άναμμα του καντηλιού της εικόνας.

Πηγή: e – Kyklades.gr


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Νάξος-Κακοκαιρία: Οκτώ μέρες σερί βροχής και τα +500 χιλιοστά βροχόπτωσης στην Κόρωνο

Δεκέμβριος 2024 και για οκτώ διαδοχικές ημέρες η βροχόπτωση κάλυψε τις ανάγκες της γης... Που έπεσε το περισσότερο νερό στη Νάξο;

Ο.ΝΑ.Σ.: Εκδοση ψηφίσματος και τα έντεκα (11) αιτήματα που θέτει στο τραπέζι της συζήτησης

Ψήφισμα εξέδωσε η Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων (Ο.ΝΑ.Σ.) μετά το πέρας της Γενικής Συνέλευσης.. Ποια είναι τα θέματα που θέτει προς συζήτηση

Νέα Ζηλανδία: Το Οκλαντ υποδέχτηκε το 2025, προθέρμανση για το Σίνδεϊ της Αυστραλίας

Με σόου πυροτεχνημάτων υποδέχτηκε το 2025 η Νέα Ζηλανδία – Εντυπωσιακή «προθέρμανση» στην Αυστραλία (video)

Ενδοκυκλαδικά: Παραμένει το “Αρτεμις” στη γραμμή έως και τέλη Ιανουαρίου

Πως διαμορφώνονται τα δρομολόγια των πλοίων με βάση τις τελευταίες αποφάσεις για τις .. άγονες γραμμές

Blue Star Ferries: Το “Delos” …φεύγει και το “Blue Star 1” επιστρέφει (09/01) στη Παροναξία

Αλλαγή φρουράς με τη νέα χρονιά για τα πλοία που ετοιμάζονται για την ετήσια ακινησία τους - Ποιο πλοίο θα πάρει τη θέση του Blue Star Delos και πότε;

Σαντορίνη: Διαγωνισμός για νέο χλοοτάπητα στο γήπεδο Καμαρίου

Διαγωνισμός από το Δήμο Θήρας για νέο χλοοτάπητα στο γήπεδο Καμαρίου - Χρονοδιάγραμμα

ΟΗΕ: Το 2024 προκάλεσε ακραίες μετεωρολογικές συνθήκες

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, το 2024 θα είναι η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ, ενώ οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ανήλθαν σε νέα επίπεδα ρεκόρ.

“Εξοικονομώ 2025”: Στις 8 Ιανουαρίου ξεκινούν οι αιτήσεις

Μπορούν να ενταχθούν οι πρώτες κατοικίες — Υψηλή επιδότηση 65% έως 100% για ευάλωτα νοικοκυριά και 50% για τις υπόλοιπες κατηγορίες

Στ. Γκίκας: “Προωθούμε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αναγκαίων έργων για τα νησιά”

Με βάση την μελέτη θα καταρτισθεί το “master plan” για τη σταδιακή αντικατάσταση ή ανακατασκευή (retrofit) των ακτοπλοϊκών πλοίων, που θα είναι περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον, λόγω και της γήρανσης του στόλου»

Νάξος – Δημοτική Επιτροπή: Συνεδρίαση τη προσεχή Παρασκευή με θέμα τον προϋπολογισμό

Συνεδριάζει την προσεχή Παρασκευή (03/01) η Δημοτική Επιτροπή Νάξου και Μικρών Κυκλάδων.. Ποια είναι τα θέματα της συζήτησης

«Εφυγε» από τη ζωή η βολεϊμπολίστρια (με καταγωγή από το Φιλώτι Νάξου) Μαργαρίτα Οικονομοπούλου

Σοκ στον ελληνικό αθλητισμό στο Φιλώτι στην Νάξο: «Εφυγε» από τη ζωή η βολεϊμπολίστρια Μαργαρίτα Οικονομοπούλου ( της Μαρίνας του Κοπανοβασιλη το γένος Βρούτση, )

Νάξος: Διέλυσε κάθε ρεκόρ (45 ετών) η βροχόπτωση τον φετινό Δεκέμβριο

Το ύψος βροχής Δεκεμβρίου είναι σχεδόν τριπλάσιο(!!!), από το κλιματικά μέσο μηνιαίο ύψος Δεκεμβρίου για τη Νάξο

Νάξος: “Τυφλό” το λιμάνι, το Blue Star Delos δεν… έβλεπε, ποιος ο λόγος;

Σβηστός ο φάρος δτη Νάξο, την ώρα που προσπαθούσε να δέσει το “Blue Star Delos” – Τον έψαχνε ο καπετάνιος με προβολέα (!!!)

Blue Star Ferries: “Δεμένα” αύριο (27/12) τα Blue Star Delos και Naxos λόγω απαγορευτικού

Δεμένα αύριο Παρασκευή (27/12) στο λιμάνι του Πειραιά τα πλοία “Blue Star Delos” και “Blue Star Naxos”

Κακοκαιρία: Εκτακτο δελτίο επιδείνωσης, στο επίκεντρο οι Κυκλάδες

Νέο έκτακτο δελτίο για την κακοκαιρία – Στο επίκεντρο Κυκλάδες, ανατολικό Αιγαίο, Κρήτη και Δωδεκάνησα

Blue Star Delos: Αλλαγή ώρας αναχώρησης από Σαντορίνη ενόψει .. Πρωτοχρονιάς

Blue Star Delos: Πώς θα εκτελεστεί το τελευταίο δρομολόγιο της χρονιάς - Αναμένεται να μπει πρώτο στο λιμάνι του Πειραιά

Εκτακτο – ΔΕΔΔΗΕ: Αρκετές περιοχές της Νάξου χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα για περισσότερο από μία ώρα

Βράδυ Πέμπτης, 2η ημέρα των Χριστουγέννων και αρκετές περιοχές της Νάξου (εκτός πόλης) είναι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα για περισσότερο από 90 λεπτά (!!!)

Νάξος-Κακοκαιρία: Οκτώ μέρες σερί βροχής και τα +500 χιλιοστά βροχόπτωσης στην Κόρωνο

Δεκέμβριος 2024 και για οκτώ διαδοχικές ημέρες η βροχόπτωση κάλυψε τις ανάγκες της γης... Που έπεσε το περισσότερο νερό στη Νάξο;

Golden Star Ferries: Στις 4 το απόγευμα θα αφήσει την Ραφήνα το Andros Queen

Στις 16:00 το απόγευμα, της Πέμπτης 26/12, θα αναχωρήσει το ANDROS QUEEN από το λιμάνι της Ραφήνας

Blue Star Ferries: Δεν θα προσεγγίσει τη Νάξο αύριο (28/12) το “Blue Carrier 2”

Δεν θα προσεγγίσει το λιμάνι της Νάξου, το BLUE CARRIER 2, το Σάββατο 28/12, λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών