Οκτώ Βυζαντινές Εκκλησίες της Νάξου ανοίγουν τις πύλες τους στους επισκέπτες το φετινό καλοκαίρι και μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου. Ποιες είναι; ποιο το πρόγραμμα λειτουργίας τους
Πριν από δύο εβδομάδες είχαμε τα θυρανοίξια του Ιερού Ναού Ταξιάρχη στα Μονοίτσια.. Σημαντική στιγμή για την εικόνα της Νάξου όπου με την βοήθεια των εθελοντών, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας έδωσε στο κοινό έναν ακόμη Ιερό Ναό, ένα ακόμη διαμάντι από το κόσμημα που ακούει στο όνομα «Μυστράς του Αιγαίου»… Και σήμερα δίνεται στη δημοσιότητα το πρόγραμμα επισκέψεων των οκτώ βυζαντινών Εκκλησιών του νησιού που θα έχουν ανοιχτές τις πόρτες τους έως τα μέσα Σεπτεμβρίου. Ποιες είναι; Άγιος Γεώργιος στις Μέλανες, Δροσιανή στη Μονή, Ταξιάρχης και Διασορίτης στο Χαλκί, Φωτοδότης στο Δανακό, Άγιος Νικόλαος και Άγιος Ελευθέριος στο Σαγκρί, και Άγιος Γεώργιος – Νικόλαος στου Λαθρίνου στην ευρύτερη περιοχή του Δαμαριώνα. Αυτό που μας ενοχλεί είναι ότι τελικά η Πρωτόθρονος στο Χαλκί δεν συμπεριλαμβάνεται στο πρόγραμμα όπως και η Αγία Κυριακή στην Απείρανθο, όμως αυτοί ανοίγουν μετά από συνεννόηση με τους αρμόδιους φορείς. Οπότε ας μην γκρινιάζουμε έτσι δεν είναι;
Ας δούμε πως έχει διαμορφωθεί το πρόγραμμα ενόψει της καλοκαιρινής περιόδου:
1. Άγιος Γεώργιος Μελάνων
Καθημερινά – 10.00-13.00
Τι ξέρουμε για τον Ναό; «Στην ευρύτερη περιοχή οικισμού των Μελάνων της Νάξου στην όχθη του ρέματος που κινείται ανατολικά του οικισμού βρίσκεται ένα εκκλησίδιο αφιερωμένο στον Αγ. Γεώργιο. Το εκκλησίδιο το πλαισιώνουν ερείπια τοίχων που προκαλούν το ενδιαφέρον. Στο εκκλησίδιο διεξήγαγε συστηματική έρευνα (καθαρισμοί τοιχογραφιών) η 2η ΕΒΑ. Από την προσεκτική εξέταση της ορατής επιφάνειας κάποιων λιθοδομών και από άλλα στοιχεία που συσχετίστηκαν από τους γράφοντες στο στάδιο της αποτύπωσης διαπιστώθηκε ότι το ναΰδριο αποτελεί μετασκευή ενός Ρωμαϊκού λουτρού. Η διαπίστωση επιβεβαιώθηκε από τις ανασκαφικές τομές που ακολούθησαν. Το μνημείο φωτίζει την εποχή της ύστερης αρχαιότητας στη Νάξο και ενώνει με μια θαυμάσια συνέχεια τον αρχαίο και τον βυζαντινό κόσμο. Την επιγραφή στο εντοιχισμένο επιστύλιο την απέγραψε το 1896 ο Μιχαήλ Ι. Μαρκόπολι. Στη συνέχεια εκδόθηκε στο Σύνταγμα των επιγραφών της Νάξου (1903) από έκτυπο του Μιχαήλ Κρίσπι». Ουσιαστικά λοιπόν μιλάμε για έναν Ναό που χτίστηκε πάνω στα ρωμαϊκά λουτρά της εποχής και οι έρευνες των αρχαιολόγων αποκάλυψαν τόσο σημαντικότατες τοιχογραφίες της βυζαντινής περιόδου αλλά και πανέμορφες τοιχογραφίες της ρωμαϊκής περιόδου της Νάξου.
2. Αγ. Γεώργιος Διασορίτης, Χαλκί
Καθημερινά – 11.00-14.30
Ο Άγιος Γεώργιος Διασορίτης, είναι βυζαντινή εκκλησία του κάμπου της Τραγαίας και βρίσκεται ανάμεσα στο Χαλκί και τα Μονοίτσια. Σταυροειδής με τρούλο του 10ου – 11ου αιώνα, έχει πολλές και σπάνιες τοιχογραφίες του 11ου ,12ου και του 13ου αιώνα. Λέγεται ότι είναι κτισμένη πάνω σε αρχαίο ιερό του Δία, γεγονός όμως που δεν είναι επίσημα καταχωρημένο. Κτίστηκε και διακοσμήθηκε τον 11ο αιώνα μ.Χ. Πρόκειται για μία από τις σπουδαιότερες εκκλησίες της περιοχής, όπως μαρτυρούν η αρχιτεκτονική, οι τοιχογραφίες, τα γλυπτά, οι δύο τάφοι με αρκοσόλια στο νάρθηκα και οι επιγραφές.
3. Ταξιάρχης Μονοίτσια, Χαλκί
Καθημερινά – 11.00-14.30
Ο ναός του Ταξιάρχη αρχικά ανήκε στον τύπο της τρίκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής. Η διατηρούμενη αψίδα του σημερινού νοτίου κλίτους είναι η κεντρική αψίδα της τρίκλιτης βασιλικής, δεδομένου ότι το αρχικό νότιο κλίτος έχει καταστραφεί. Η σημερινή μορφή του ναού οφείλεται σε εκτεταμένες επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν στο μνημείο μετά το 12ο αιώνα όταν το νότιο κλίτος κατέρρευσε και απομονώθηκε από τον υπόλοιπο ναό με την κατασκευή νέου τοίχου κατά μήκος της νότιας τοξοστοιχίας. Με τον τρόπο αυτό, η τρίκλιτη βασιλική μετατράπηκε σε δίκλιτο ναό. Πάνω σε αυτόν τον τοίχο εδράζεται η νέα καμάρα του κεντρικού κλίτους σε αντικατάσταση της αρχικής ημικατεστραμμένης. Παραστάδες, ανά δύο στην ανατολική και δυτική πλευρά του κεντρικού κλίτους που γεφυρώνονται με ημικυκλικά τόξα (σφενδόνια), ενισχύουν το νέο θόλο και χωρίζουν το κεντρικό κλίτος σε τρία περίπου ίσα μέρη. Λείψανα από το νότιο και δυτικό τοίχο του κλίτους αποκαλύφθηκαν κατά την ανασκαφική διερεύνηση που πραγματοποιήθηκε. Η έρευνα έδειξε ότι στο στρώμα καταστροφής στο εσωτερικό του νοτίου κλίτους κατασκευάστηκαν τάφοι. Ταφές δίχως αξιόλογα ευρήματα εντοπίστηκαν στα βόρεια, στα δυτικά και στο εσωτερικό του ναού. Στην τελευταία οικοδομική φάση του ναού, μετά την κατάρρευση της καμάρας του βορείου κλίτους, τοιχίστηκαν πρόχειρα τα τόξα της βόρειας τοξοστοιχίας και ο ναός περιορίστηκε στο κεντρικό κλίτος. Από τον τοιχογραφικό διάκοσμο του ναού, ιδιαίτερα σημαντική είναι η παράσταση Θεοφάνειας που αποκαλύφθηκε μετά τις εργασίες συντήρησης στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας του ιερού και η οποία μαζί με τους μετωπικούς αποστόλους στον ημικύλινδρο της αψίδας ανήκει στην αρχική φάση του μνημείου, που ανάγεται στην πρώτη χιλιετία. Στο ημικύλινδρο διακρίνεται και δεύτερο στρώμα τοιχογράφησης, ενώ με τη δεύτερη φάση του ναού σχετίζονται οι παραστάσεις που αποκαλύφθηκαν στο μεταγενέστερο νότιο τοίχο του ναού.
4. Παναγία Δροσιανή, Μονή
Καθημερινά 10.00-17.00
Κυριακή: 11.00-18.00
Σε μικρή απόσταση από τη Μονή, στο δρόμο προς το Χαλκί, βρίσκεται μια από τις αρχαιότερες εκκλησίες της Νάξου, η Παναγία Δροσιανή. Ο ναός, που παλιά υπήρξε καθολικό μοναστηριού, έχει μοναδική αρχιτεκτονική, με γυμνή λιθοδομή, τρίκογχο κωνικό δώμα με τρούλο και τρία μονόχωρα παρακλήσσια με τρούλους στη βόρεια πλευρά. Μερικές από τις τοιχογραφίες που έχουν διασωθεί, χρονολογούνται στον 6ο αιώνα και θεωρούνται από πολλούς μελετητές οι παλαιότερες των Βαλκανίων, ενώ οι υπόλοιπες ανήκουν στην περίοδο από τον 11ο έως τον 14ο αιώνα.
Επίσης στην εκκλησία σώζονται το μαρμάρινο τέμπλο, οι μαρμάρινοι κηροστάτες, καθώς και η παλιά εικόνα της Παναγίας Δροσιανής που συνδέεται με πολλούς θρύλους και παραδόσεις. Σύμφωνα με κάποιες από αυτές, ονομάστηκε Δροσιανή γιατί «δρόσιζε», ίδρωνε δηλαδή κάθε φορά που οι κάτοικοι της Μονής απειλούνταν από κάποιο κίνδυνο, ενώ σύμφωνα με κάποια άλλη εκδοχή το όνομα αποδίδεται στο ότι η Παναγία ευλόγησε με τη χάρη της τον τόπο, χαρίζοντας του πολλά νερά και συνεπώς δροσιά. Ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής είναι και τα παρεκκλήσια που βρίσκονται στη βόρεια πλευρά, καθώς δύο από αυτά έχουν εξωτερικά τετράγωνους τρούλους, ενώ γραφικό είναι και το μικρό κοιμητήριο που υπάρχει δίπλα στην εκκλησία.
5. Χριστός Φωτοδότης Δανακός
Καθημερινά εκτός Κυριακής – 11.00-15.00
Η Μονή Φωτοδότη βρίσκεται βόρεια του οικισμού Δανακός και είναι το αρχαιότερο και ίσως και το σημαντικότερο καστρομονάστηρο της Νάξου. Σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων, με αιωνόβιες βελανιδιές, συκιές και αμπέλια τριγύρω, ένα αιωνόβιο πλάτανο στην αυλή του, και μαγευτική θέα προς τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου και τις Δονούσες, Ο «Φωτοδότης», όπως αποκαλείται από τους ντόπιους, πέρα από την ιστορική και θρησκευτική του σημασία αποτελεί και φυσικό αξιοθέατο. Το μοναστήρι κτίστηκε στα ερείπια παλαιοχριστιανικής τρίκλιτης κιονοστήρικτης βασιλικής του 6ου αιώνα, καιαποτελείται από δύο ορόφους. Στο ισόγειο βρίσκεται τρίκλιτος ναός με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις μαρμάρινους κίονες, και τέμπλο επίσης μαρμάρινο με βυζαντινά γλυπτά και ανάγλυφα. Οι διάκοσμοι του τέμπλου και των τοιχογραφιών του ναού, χρονολογούνται στην περίοδο της Εικονομαχίας, για αυτό και η ανέγερσή του τοποθετείται στον 9ο μ.Χ. αιώνα. Το ένα από τα δύο δωμάτια που βρίσκονται στα δεξιά του κύριου ναού, πιθανότατα να λειτουργούσε ως κρύπτη. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο γίνεται από μια πρόσθετη εξωτερική πέτρινη σκάλα. Στο κέντρο του ορόφου πάνω από τον ναό, υπάρχει αίθριο στο οποίο δεσπόζει ο τρούλος της εκκλησίας, ενώ περιμετρικά βρίσκονται το αρχονταρίκι και σε ψηλότερα επίπεδα τα κελιά των μοναχών. Επίσης υπάρχουν πολεμίστρες και επάλξεις.
6. Αγ. Νικόλαος Σαγκρί
Τετάρτη με Κυριακή: 13.00-15.00
Ο ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στο Άνω Σαγκρί. Είναι μονόχωρος με τρούλο και το εσωτερικό του καλύπτεται από αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφιών, που αναπαριστούν σκηνές από τη Γέννηση και τη Βάφτιση του Χριστού. Το πιο πρόσφατο στρώμα τοιχογραφιών χρονολογείται από το 1270. Διακρίνονται λίγα, αλλά χαρακτηριστικά δείγματα από τον 11ο και 13ο αιώνα.
7. Αγ. Ελευθέριος Σαγκρί (Μεταβυζαντινός Πύργος-Μονή)
Τετάρτη με Κυριακή: 10.00-13.00
Μονή Αγ. Ελευθερίου. Το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου βρίσκεται στη νότια πλευρά του χωριού Σαγκρί. Αποτελείται από το καθολικό και από το διώροφο συγκρότημα,που χρησίμευε για κατοικία των μοναχών και αργότερα λειτούργησε ως σχολή κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στο τέμπλο της μονής υπάρχουν ενδιαφέρουσες εικόνες όπως του Αγίου Ελευθερίου, του Παντοκράτορος, του Αγίου Αρτεμίου, καθώς και της Παναγίας Ελεούσας. Το μοναστήρι περιλαμβάνει αποθήκες, κελλιά και μια μεγάλη αίθουσα, που παλαιά λειτουργούσε σαν αίθουσα διδασκαλίας και βιβλιοθήκη. Η μονή Αγίου Ελευθερίου υπήρξε αξιόλογο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων της Τουρκοκρατίας. Στις 8 Νοεμβρίου 2015, επαναπατρίσθηκε στη Νάξο η Ιερή Λειψανοθήκη με αποτμήματα Τιμίων Λειψάνων 13 Αγίων της Εκκλησίας, που κατασκευάσθηκε το 1817 ἀπό τόν ἀοίδιμο Ιερομόναχο και Ηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγίου Ελευθερίου Σαγκρίου, Νάξου, Καλλίνικο Βαρβατάκη.
8. Αγ. Γεώργιος–Νικόλαος Λαθρήνο, Δαμαριώνα
Καθημερινά: 10.00-13.00
