Ο Νάξιος καθηγητής ΛαογραφίαςΜανόλης Σέργης θέτει ερωτήματα σχετικά με τα Χριστούγεννα και αξίζει πραγματικά να τα διαβάσουμε με προσοχή
ΑΝ κάποιος/-α με ρωτούσε ποια θέματα ΠΕΡΙ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ θα συνιστούσα να ξαναθυμηθούμε (ή να μελετήσουμε) αυτές τις ημέρες, θα επέλεγα τα εξής, με την παρατήρηση ότι πρέπει ΠΑΝΤΑ στη μελέτη τους να πρυτανεύει η εξέταση της ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ τους διάστασης. Αυτή είναι η επιταγή της Σύγχρονης Λαογραφίας.
Π.χ., αν «πέσουν» στα χέρια ενός δασκάλου τα εξής κάλαντα: Κυρά Θεοτόκο / εκοιλοπόνα / εκοιλοπόνα και παρεκάλιε/: Βοηθήσετέ με / αυτή την ώρα / τη βλογημένη / και δοξασμένη / μαμή να πάτε / μαμή να φέρτε. / Ώστε να πάσι / και να γυρίσου / Χριστός γεννήθη/ σα νιο φεγγάρι / σαν παλικάρι…
Αν, λέω, πέσουνε στα χέρια του αυτά τα κάλαντα και δεν μιλήσει στα παιδιά για την ποιητική συνταύτιση μιας κοινής γέννας με τη γέννα του Χριστού και αν δεν ιδεί την Παναγία ως μια απλή γυναίκα του λαού που ζητά βοήθεια, την αρωγή της μαμμής, για να γεννήσει
ή αν δεν γνωρίζει ότι στην Ήπειρο έφτιαχναν “παλιά” τηγανίτες την παραμονή των Χρ. που τις ονόμαζαν «σπάργανα», ότι στην Κύπρο κατασκεύαζαν την ίδια μέτρα ειδικά παξιμάδια (σαν αυτά που πρόσφεραν στις λεχώνες γυναίκες τους),
αν δεν γνωρίζει αυτούς τους συμβολισμούς, αν δεν διαισθάνεται καν αυτούς τους συσχετισμούς, αν δεν μιλήσει στα παιδιά για τον οικείο τρόπο με τον οποίο ο λαός αντιλαμβάνεται τη σχέση του με το θείον και δη με την Μητέρα όλων, ΤΙ ΜΑΘΗΜΑ ΘΑ ΚΑΝΕΙ;
Ιδού τα βσικά (κατ’ εμέ) χριστουγεννιάτικα θέματα:
– Γιατί καθιερώθηκε η γιορτή τους στις 25 Δεκεμβρίου (ή, από τον Μίθρα, τον Solem Invictum, στον Ήλιον της Δικαιοσύνης). Η διαπάλη ελληνισμού-χριστιανισμού
– Το 12μερο ως περίοδος μετάβασης (γιατί οι «επικίνδυνες ημέρες» του, γιατί τα Καλικαντζαράκια επί γης). Η πάλη του φωτός και του σκότους (από το χειμερινό στο θερινό ηλιοστάσιο). Όλες οι προφυλάξεις που ελάμβαναν να ειδωθούν μέσα από αυτό το πρίσμα των «επικίνδυνων ημερών»
– Οι καλικάντζαροι ως «ιεροί επισκέπτες». Πριν και μετά την παρέμβαση της Εκκλησίας προς γελοιοποίησή τους, ως υπολείμματος των παγανιστικών δαιμόνων της γονιμότητας, ως εκπροσώπων επί γης των νεκρών προγόνων, επιτηρητών της γονιμότητας (προγονολατρεία). Η «εναντιοσημία» με αυτούς
– Η ποιητική των εθίμων των σχετικών με τα (θεατρικά) κάλαντα (η παρουσία της κρανιάς, το κτύπημα με κλαριά ως μετάδοση της γονιμότητας που πίστευαν πως εγκλείει το φρεσκοκομμένο από την αναγεννώμενη φύση κλαδί ενός δένδρου). Οι πρώτες / προδρομικές μορφές του λαϊκού θεάτρου εντοπίζονται στα δρώμενα τα σχετικά με τα κάλαντα
– Ως «φυσική συνέχεια» του παραπάνω, η “αρχαϊκή” σημασία του χριστουγεννιάτικου δένδρου. Η σημερινή (από το 1830 κ.ε.) του εικόνα. Το καράβι
– Τα κάλαντα ως κείμενα (δείγματα σᾶς έδωσα με την ανάρτηση κάποιων μικρών κειμένων γι’ αυτά, θα συνεχίσω σε 1-2 προσεχείς αναρτήσεις). Η ερμηνεία της λέξης (Kalentae)
– Η παρουσία της φωτιάς: εθιμικές πυρές, χριστόξυλο (η ποιητική της ονομασίας του), η γονιμική ενέργεια του «ανακατέματος της φωτιάς» ή του «παντρέματος της φωτιάς». Η φωτιά ως όριο των δύο κόσμων, του Πάνω και του Κάτω, «ανοικτών» όπως προείπα, τις μεταβατικές ημέρες του 12μερου
– Η ποιητική των «ιερών τροφών» των Χριστουγέννων. Το ιερό χριστόψωμο, τα γιαπράκια (δηλ. η αρχαιοελληνική χρήση του λαχάνου που τώρα γίνεται το περιτύλιγμα του σώματος του Χριστού, αφού συμβολίζει πλέον τα σπάργανα του γεννηθέντος Νέου Παιδίου!). Τα πολυσπόρια. Η επιδιωκόμενη αφθονία του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού, ο συμβολισμός της.
– Η μνήμη των νεκρών (και των ξενιτεμένων). Επισκέψεις σε νεκροταφεία
– η φροντίδα για τα ζώα, παραστάτες της ζωής τους
– Ο χοίρος και τα χοιροσφάγια. Από τον «ιερό χοίρο – δαίμονα της φύσης» στην αποκλειστικά χρηστική του διάσταση (ο χοίρος-economicus), κλπ. κλπ.
Έρρωσθε!
Αρθρο του Μανόλη Γ. Σέργη
Καθηγητής Λαογραφίας στο τμήμα Γλώσσας , Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών του Δ.Π.Θράκης
Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press – τώρα και στο Google News
