“Είναι θέμα ανθρώπινης αξιοπρέπειας η ελευθερία μας, ζήτημα αυτοσεβασμού και αυθυπαρξίας. Η απόλυτη ελευθερία που δόθηκε σε ένα αδιάφορο και διεφθαρμένο λαό είναι παρθένα που δόθηκε στους ακόλαστους (Μπαλζάκ) που κατέληξε πόρνη που της αρέσει να ξαπλώνει πάνω σε στρώμα από πτώματα”. Αυτό αναφέρει ανάμεσα στα άλλα, η συγγραφέας Σοφία Μαργαρίτη (με καταγωγή από τη Νάξο) σε άρθρο της με τίτλο “Η δαμόκλειος σπάθη της Ελευθερίας”
Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την τελευταία φορά που στρατιωτικοί σφετερίστηκαν την εξουσία, καταστρατήγησαν το πολίτευμα και κατέλυσαν τις ελευθερίες των πολιτών. Οι τελευταίες εξελίξεις όμως μας υπενθυμίζουν ότι η ελευθερία μας από δεδομένο έγινε ζητούμενο και τείνει να φθάσει στα … αζήτητα.
Της Σοφίας Μαργαρίτη (*)
Το τίμημα της ελευθερίας είναι η συνεχής επαγρύπνηση για αυτήν. Παρόλαυτα βρισκόμενοι αντιμέτωποι με ένα διεθνές καθεστώς «εκτάκτου ανάγκης» λαμβάνονται μέτρα όπως η αναστολή ελεύθερης κυκλοφορίας, κοινωνικών επαφών, λειτουργίας σχολείων και επιχειρήσεων, κατ’ οίκον περιορισμός, παραβίαση προσωπικών δεδομένων, που πριν λίγους μήνες θα τα θεωρούσαμε ευφάνταστα σενάρια εφετζίδικης ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Τα μέτρα αυτά ωστόσο φαντάζουν με υποχώρηση, με αμυντική στρατηγική, όχι με επίθεση στον κοινό κίνδυνο που θα οδηγήσει σε νίκη. Το διακύβευμα είναι η δημόσια υγεία και ασφάλεια ή η ολοκληρωτική διαχείριση της υπερπληθούς ανθρώπινης βιομάζας; Ποιος αποφασίζει για το καθεστώς «εξαίρεσης» που νομιμοποιεί τη λήψη μέτρων; Το κίνητρο είναι βιοηθικό και βιοϊατρικό ή βιοπολιτικό; Και ο στόχος είναι η υγειονομική ή γεωπολιτική στρατηγική;
Ο Μοντεσκιέ είχε διαπιστώσει ότι ένα έθνος μπορεί να χάσει τις ελευθερίες του σε μια μέρα και να τις στερείται επί έναν αιώνα. Με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου λοιπόν, υπό την απειλή της πανδημίας και στο όνομα της ασφάλειας, ο πολίτης έχει υποστεί δραματικό περιορισμό των ελευθεριών του. Κλίμα συλλογικού φόβου, ανασφάλειας και πανικού τον εξαναγκάζει να παραδώσει αυτοβούλως το δημοκρατικό του οπλισμό παραμένοντας παθητικός και αδρανής στην επιβολή ακροτήτων μορφής (στρατιωτικού) νόμου. Ο Κικέρων το είχε επιγραμματικά διατυπώσει legum servi sumus ut liberi esse possimus (είμαστε υπηρέτες/σκλάβοι; του νόμου για να μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι). Είναι σαφές και αποδεικτέο ότι νομιμοποιούνται από το Σύνταγμα τα έκτακτα μέτρα και αποφασίστηκαν με την προβλεπόμενη από αυτό διαδικασία.
Η εξουσία έχει την τάση να επικαλείται το δημόσιο συμφέρον για να επιβάλει καταστάσεις ανελευθερίας και η εφαρμογή τους φαντάζει μονόδρομος εν όψει της επιδημικής απειλής. Το ζητούμενο είναι αν αυτά τα μέτρα ήρθαν για να παραμείνουν, καθώς είναι εξόφθαλμη πλέον η απειλή τα κέντρα παγκόμιας εξουσίας να μην μας επιστρέψουν οικειοθελώς τα δικαιώματα που παραχωρήσαμε αδιαμαρτύρητα ιεραρχώντας την αξία της ζωής, εν προκειμένω, υπεράνω της αξίας της ελευθερίας. Ο φόβος του θανάτου υπερίσχυσε (ή επιβλήθηκε) και η ατομική ελευθερία αποτέλεσε την παράπλευρη απώλειά του. Αναιρέθηκε περίτρανα στην τεχνοκρατική εποχή μας το «κάλλιο ΄ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά…»
Για αυτό το αδιέξοδο στο οποίο περιήλθαμε, ευθύνεται η ατροφία του ηθικού και πνευματικού κόσμου σε αντιδιαστολή με την υπερτροφική ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού και των εφαρμογών του, που οδηγούν στην υπονόμευση της εσωτερικής και εξωτερικής ελευθερίας μας. Η δουλική εξάρτηση του πολίτη από τα τεχνολογικά μέσα δίνει μια αίσθηση παντοδυναμίας και ελέγχου αλλά τελικά αποδεικνύεται ότι έχει αλώσει κάθε οχυρό της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων.
Εκ παραλλήλου η ανθρώπινη ελευθερία φαίνεται να είναι αντιστρόφως ανάλογη της ελευθερίας των ΜΜΕ. Ο Ουμπέρτο Έκο είχε συμπεράνει εκ των έσω ότι αν κάποιος θέλει να επιβάλλει δικτατορία δεν χρειάζεται στρατούς και τανκς αρκεί να έχει υπό τον πλήρη έλεγχό του τα μέσα ενημέρωσης. Η τηλοψία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με την προπαγάνδα, την παραπληροφόρηση, την υπερπληροφόρηση μεταλλάσσουν και αποπροσανατολίζουν τον δέκτη, που δεν αποτολμά να αμφισβητήσει, να κρίνει, να αναστοχαστεί. Παραμένει άοπλος χωρίς κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική παιδεία, βορά των αδηφάγων μηχανισμών χειραγώγησης της κοινής γνώμης και συστημικής διάδοσης πληροφοριών.
Κάνε τον άνθρωπο να πιστέψει σε μια ιδέα και όπλισέ του τα χέρια. Στο όνομα του πατριωτισμού έχουν γίνει πόλεμοι και δολοφονίες, στο όνομα της θρησκείας διωγμοί και λεηλασίες και τώρα στο όνομα της δημόσιας ασφάλειας και υγείας οικειοθελής παράδοση ατομικών ελευθεριών. Η ελευθερία του μετουσιώθηκε σε ελευθερία προαποφασισμένης επιλογής. Απογυμνώθηκε ο πολίτης από την κριτική σκέψη, το διάλογο, το συναίσθημα, τη δύναμη της αντίδρασης, την κοινωνική συνοχή, έφθασε να φοβάται τον διπλανό και τον αδερφό του. Η αίσθηση οικονομικής και κοινωνικής αδικίας από μόνη της είναι και αυτή στέρηση ελευθερίας, καθώς όποιος αισθάνεται αδικημένος δεν θεωρεί ελεύθερον εαυτόν αλλά γίνεται απελπισμένος και επιθετικός.
Είναι θέμα ανθρώπινης αξιοπρέπειας η ελευθερία μας, ζήτημα αυτοσεβασμού και αυθυπαρξίας. Η απόλυτη ελευθερία που δόθηκε σε ένα αδιάφορο και διεφθαρμένο λαό είναι παρθένα που δόθηκε στους ακόλαστους (Μπαλζάκ) που κατέληξε πόρνη που της αρέσει να ξαπλώνει πάνω σε στρώμα από πτώματα. Η πνευματική ανδρεία και η ηθική εντιμότητα είναι τα όπλα του σύγχρονου δούλου που ακόμη δεν έχει συνειδητοποιήσει τις αλυσίδες του. Υπάρχει εξουσία πάνω σε ανθρώπους μέχρι να συνειδητοποιήσουν ότι έχασαν τα πάντα. Μόνο τότε, όπως πίστευε ο Καζαντζάκης, δεν ελπίζουν τίποτα. Δεν φοβούνται τίποτα. Είναι ελεύθεροι.
(*) Η Σοφία Μαργαρίτη, συγγραφέας – φιλόλογος με καταγωγή από τη Νάξο Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με κατεύθυνση Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης, καθώς και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό στο τμήμα Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Έχει κάνει μεταπτυχιακά σεμινάρια Ιστορίας της Τέχνης στην Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία. Συμμετέχει σε επιμορφωτικά σεμινάρια για τη διδακτική της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει μεταπτυχιακή επιμόρφωση στην Ειδική Αγωγή και τις Μαθησιακές δυσκολίες και κατέχει δίπλωμα και επάρκεια γραφής σε μέθοδο braille. Ως συγγραφέας, συνεργάζεται με τις εκδόσεις Ζήτη (βοηθήματα για το μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας για μαθητές λυκείου). Αρθρογραφεί στο διαδίκτυο στις ιστοσελίδες των εφημερίδων Βήμα, Καθημερινή, στο protagon.gr, στην εκπαιδευτική ιστοσελίδα Alfavita
