Έξι νέους ηφαιστειακούς κώνους, ενεργά ανεξερεύνητα μέχρι σήμερα σεισμικά ρήγματα, αλλά κι ένα υποθαλάσσιο όρος ύψους 300 μέτρων ανακάλυψαν στον βυθό της Σαντορίνης οι Αμερικανοί, Βρετανοί και Έλληνες ερευνητές που συμμετείχαν στο πείραμα «Πρωτέας».
Είκοσι έξι ημέρες, 40 επιστήμονες, ένα ωκεανογραφικό από τη Νέα Υόρκη, 92 υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι. Το πείραμα «Πρωτέας» που έλαβε χώρα στον βυθό της Σαντορίνης ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα του νησιού. Με επικεφαλής τη δρα Εμιλι Χουφτ από το Πανεπιστήμιο του Ορεγκον, συμμετοχές από το Imperial College του Λονδίνου και με την καθοριστική συμβολή Ελλήνων επιστημόνων πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά λεπτομερής χαρτογράφηση του υποθαλάσσιου χώρου της Σαντορίνης, ενός «γεωλογικoύ μουσείου» με πλούσια εκθέματα: κατάλοιπα από κατακρημνίσεις, ηφαιστειακούς κώνους και σεισμικά ρήγματα.
Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας που έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 2015 ήρθαν στο φως πριν από λίγες ημέρες: Μεταξύ άλλων ανακαλύφθηκαν έξι νέοι ηφαιστειακοί κώνοι, εντοπίστηκαν ενεργά -ανεξερεύνητα μέχρι σήμερα- σεισμικά ρήγματα ανάμεσα στο οποία και εκείνο που πιστεύεται ότι προκάλεσε τον φονικό σεισμό του 1956 στην Αμοργό, ενώ βρέθηκε ένα υποθαλάσσιο όρος ύψους 300 μέτρων. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων συνεχίζεται και αναμένεται να παράσχει ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία, όπως την τρισδιάστατη απεικόνιση -σε βάθος 12 χιλιομέτρων- των μαγματικών θαλάμων του ηφαιστείου της Σαντορίνης και του γειτονικού υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος, κάτι που γίνεται για πρώτη φορά παγκοσμίως σε ένα ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο. Βάσει των ερευνητικών δεδομένων θα εκτιμηθεί και η επικινδυνότητα του Κολούμπου, το οποίο θεωρείται επτά φορές πιο ενεργό από το ηφαίστειο της Σαντορίνης. Το ηφαίστειο είχε απασχολήσει τη δημοσιότητα την περίοδο 2011-2012 όταν εμφάνισε σεισμική έξαρση.
«Η Σαντορίνη επελέγη επειδή συνιστά μια πρόκληση για τους επιστήμονες διεθνώς. Ας μην ξεχνάμε ότι η ηφαιστειακή έκρηξη που προκλήθηκε στο νησί πριν από 3.600 χρόνια, δηλαδή το 1615-1620 π.Χ., θεωρείται η μεγαλύτερη των τελευταίων 10.000 ετών», εξηγεί η κ. Παρασκευή Νομικού, επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μία εκ των αρχηγών της αποστολής.
ΟΙ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ Δαπανηρή και σύνθετη η έρευνα
«Οταν γνωρίζεις τη γεωμετρία και τις διαστάσεις του μαγματικού θαλάμου ενός ηφαιστείου, είσαι σε θέση να γνωρίζεις την ποσότητα του μάγματος που έχει συσσωρεύσει το ηφαίστειο, άρα και την ποσότητα που δύναται να εκλυθεί σε περίπτωση έκρηξης, την ένταση που θα έχει και σε γενικές γραμμές τον χρόνο εκδήλωσής της», εξηγεί η κ. Νομικού περιγράφοντας τις προσδοκίες της επιστημονικής κοινότητας από το πείραμα στη Σαντορίνη. Προσδοκίες που εν μέρει εξηγούν και τα διόλου ευκαταφρόνητα χρηματικά ποσά που δαπανήθηκαν για την εκτέλεσή του: Μόνο για τη χρήση του ωκεανογραφικού πλοίου Marcus Langseth, το οποίο ταξίδευε έναν μήνα για να φτάσει στη Σαντορίνη από την Αμερική, χρειάστηκαν 150.000 δολάρια.
«Συνολικά χαρτογραφήθηκε η υποθαλάσσια περιοχή από την Αμοργό μέχρι και την ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης. Βρέθηκαν νέοι ηφαιστειακοί κώνοι δυτικά της Σαντορίνης, με τον μεγαλύτερο να έχει διάμετρο 300 μέτρων ενώ επίσης εντοπίστηκαν κάποιοι ακόμη στα βορειοανατολικά του νησιού στην περιοχή του Κολούμπου ανεβάζοντας συνολικά τον αριθμό των γνωστών ηφαιστειακών κώνων σε 25», συνεχίζει η κ. Νομικού. «Βρήκαμε επίσης κατολισθήσεις γύρω από το νησί της Σαντορίνης και χαρτογραφήσαμε τα πιθανά ρήγματα που έδωσαν τον σεισμό του 1956, ρήγματα δυναμικότητας τουλάχιστον 7,5 Ρίχτερ. Χρησιμοποιήθηκε ένα δίκτυο χερσαίων και θαλάσσιων σεισμογράφων ενώ σε μία από τις φάσεις του πειράματος 36 αεροβόλα εξέπεμπαν ηχητικά κύματα κάθε 7-8 δευτερόλεπτα προκαλώντας ελεγχόμενες σεισμικές δονήσεις ώστε να χαρτογραφηθούν τα στρώματα του πυθμένα και να παρατηρηθούν οι αντιδράσεις του ηφαιστείου. Τα νέα δεδομένα απεικονίζονται στους καινούργιους βαθυμετρικούς χάρτες που καταρτίστηκαν».
Ηταν μία πολύπλοκη διαδικασία κατά την οποία οι υψηλές τεχνολογίες κατάφεραν να υπερκεράσουν τις δυσκολίες που έχει μια υποθαλάσσια γεωλογική έρευνα. Τα πρώτα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν ήδη στο διεθνές συνέδριο της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ενωσης (AGU) στο Σαν Φρανσίσκο, ενώ τους επόμενους μήνες αναμένονται αναλυτικότερα στοιχεία.
Στο πείραμα από την πλευρά της Ελλάδας συμμετείχαν επίσης δύο ακόμη ερευνήτριες του ΕΚΠΑ και ο καθηγητής Σεισμολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και γενικός γραμματέας του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης, Κώστας Παπαζάχος.
