Νάξος (Εγγαρές) – Αφαλάτωση: Ας αποφασίσουν επιτέλους με περιβαλλοντικά κριτήρια

Αρθρο του Καθηγητή Δημήτρη Μαρούλη με τίτλο ” Μόνιμη Μονάδα Αφαλάτωσης στη Νάξο: Άγνοια; Ψηφολαγνία; ή πελατειακές σχέσεις;” με αναφορά στην επιθυμία της Δημοτικής Αρχής Νάξου και Μικρών Κυκλάδων για κατασκευή μόνιμης αφαλάτωσης στις Εγγαρές 

Παρά τις  φετινές συχνές και έντονες βροχοπτώσεις, η αδιαμφισβήτητη κλιματική αλλαγή των τελευταίων ετών και η συνεχιζόμενη αύξηση της ζήτησης νερού, δεν πρέπει να μας αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού. Είναι λογικό και φρόνιμο να αναζητούνται τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος της λειψυδρίας που αν αμεληθεί, όλο και πιο επώδυνες θα είναι οι επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των κατοίκων, στον τουρισμό και στην αγροτική παραγωγή.

Αρθρο του Δημήτρη Μαρούλη (Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών) 

Όμως, σε ένα τόσο σοβαρό θέμα δεν επιτρέπονται προχειρότητες. Αντίθετα, απαιτούνται συστηματικές μελέτες  όλων των μεθόδων αντιμετώπισης της λειψυδρίας από ειδικούς και αξιόπιστους μελετητές  προκειμένου να αναδειχθεί η καταλληλότερη. Χρειάζεται επίσης  εκτενής ενημέρωση των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου που παίρνει την απόφαση, ενημέρωση των φορέων αλλά και των κατοίκων της περιοχής. Είναι αδιανόητη λοιπόν  η προχειρότητα και η όψιμη “πρεμούρα” με την οποία διακατέχεται η Δημοτική Αρχή Νάξου και καλεί το Δημοτικό Συμβούλιο σε συνέλευση λήψης απόφασης για την εγκατάσταση Μονάδας Αφαλάτωσης, κοινοποιώντας τους λίγες ώρες νωρίτερα, έκθεση μελέτης που τα περισσότερα μέλη βλέπουν ή διαπιστώνουν για πρώτη φορά την ύπαρξη της! Πολλά είναι τα ερωτήματα που δημιουργεί η όψιμη αυτή “σπουδή” της Δημοτικής Αρχής, αλλά και η υποβληθείσα μελέτη, όπως:

• Υπάρχει κάποια δημοτική ολοκληρωμένη υδατική στρατηγική,  ή μήπως οι κατά καιρούς “άρχοντες” μας, εξακολουθούν ακόμα και σήμερα στον 21^ο αιώνα και σε τόσο σοβαρά θέματα, να ενεργούν πρόχειρα και ευκαιριακά, και κυρίως με γνώμονα τις πελατειακές τους σχέσεις και την απύθμενη “ψηφολαγνία” τους;
• Ποιος αποφάσισε και με ποια κριτήρια, ότι η προσφορότερη μέθοδος για την αντιμετώπιση της πρόσφατης λειψυδρίας για το νησί της Νάξου είναι η αφαλάτωση; Μήπως το προηγούμενο της εγκατάστασης τέτοιων μονάδων σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, όπως π.χ. η Σύρος; Αν ναι, ας προβληματιστούν οι αρμόδιοι και ας αναλογιστούν ότι το κάθε νησί έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και δυνατότητες. Για παράδειγμα, η Νάξος λόγω της μορφολογίας και του ανάγλυφου της επιφάνειας της, επιτρέπει την κατασκευή πολλών και μεγάλης χωρητικότητας φραγμάτων που είναι και η πιο συμφέρουσα λύση από οικονομικής και περιβαλλοντικής πλευράς. Έτσι, στις χρονιές που θα έχουμε έντονες βροχοπτώσεις (όπως φέτος που και τα 2 υπάρχοντα φράγματα υπερχείλισαν), θα εξασφαλίζουμε τις ανάγκες ύδρευσης πολλών διαδοχικών ετών, ακόμα κι αν συλλέγουμε την μισή ποσότητα νερού απ αυτήν που φέτος χάθηκε στη θάλασσα (στέλεχος του ΔΣ ανέφερε πως θα μας κάλυπτε τουλάχιστον για μια 5ετία!). 
• Διερευνήθηκαν άλλες περιοχές εγκατάστασης της μονάδας αφαλάτωσης ή μόνον αυτές οι δύο περιοχές (Αμμίτης και ΚΤΕΟ) υποδείχθηκαν από την Δημοτική Αρχή στον μελετητή – περιβαλλοντολόγο (βλέπε και παρακάτω γι αυτήν τη μελέτη);
• Συμπεριλαμβάνεται στην προταθείσα μελέτη αφαλάτωσης πρόβλεψη και σχεδιασμός εγκατάστασης  Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) για τις ενεργειακές ανάγκες της αφαλάτωσης; Μήπως υπάρχει πρόβλεψη χρήσης συστημάτων ανάκτησης ενέργειας (π.χ. υδροστρόβιλοι);  Εξ όσων γνωρίζω, όχι!

Ας αναφερθούμε όμως στα προβλήματα και στις επιπτώσεις που επιφέρει μια μονάδα αφαλάτωσης, προκειμένου να αντιληφθούμε καλύτερα την αναγκαιότητα μιας τέτοιας μονάδας, αλλά και την αξιοπιστία της υποβληθείσας μελέτης αναφορικά με την επιλογή θέσης της εγκατάστασης της.

Προβλήματα – Μειονεκτήματα της Αφαλάτωσης

Πληροφορίες για τα προβλήματα και τις επιπτώσεις της αφαλάτωσης μπορούν να αναζητηθούν σε διάφορες πηγές, όπως:  Μελέτες Πανεπιστημίων/Πολυτεχνείων, Υπουργείων Γεωργίας , Εμπορίου και Τουρισμού Ελλάδος και άλλων χωρών, διεθνείς οργανισμούς, κλπ. Απαριθμώ στη συνέχεια κάποια  από τα βασικά προβλήματα στα οποία αναφέρονται, ακόμα και στην περίπτωση της μεθόδου “αντίστροφης ώσμωσης” που είναι η πλέον σύγχρονη τάση:

1. Το πιο βασικό μειονέκτημα των μονάδων αφαλάτωσης είναι τα απόβλητα άλμης που δημιουργούνται κατά την επεξεργασία του θαλασσινού νερού. Τα απόβλητα αυτά, πέραν της αυξημένης περιεκτικότητας τους σε αλάτι (~50-70% περισσότερο του εισερχόμενου θαλασσινού), εμπεριέχουν και επιβλαβείς χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται κυρίως στην προεπεξεργασία του θαλασσινού νερού και στον καθαρισμό των φίλτρων, γι αυτό και θεωρούνται βαριά βιομηχανικά απόβλητα . Τα απόβλητα αυτά που διοχετεύονται σήμερα δυστυχώς χωρίς περιοριστικά μέτρα στη θάλασσα, αυξάνουν τη θολότητα του νερού σε μεγάλη ακτίνα, μειώνουν την περιεκτικότητα του θαλασσινού νερού σε οξυγόνο, απομακρύνουν ή εξολοθρεύουν τους ζωντανούς θαλάσσιους οργανισμούς , και καταστρέφουν στο σύνολο της τη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα στη γύρω περιοχή. Για το λόγο αυτό απαιτείται η δέσμευση μεγάλης παραθαλάσσιας έκτασης στην περιοχή εγκατάστασης μιας τέτοιας μονάδας.

Σε κάποιες χώρες έχει ήδη δημιουργηθεί τεράστιο πρόβλημα, αφού τα απόβλητα αυτής της άλμης έχουν καταστρέψει όλη τη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα σε ακτίνα αρκετών χιλιομέτρων από τις μονάδες αφαλάτωσης.

1. Αρνητικές επιπτώσεις στα επιφανειακά ή υπόγεια νερά μπορεί να επιφέρει κατά το στάδιο λειτουργίας της μονάδας, η διαρροή των υγρών αποβλήτων ή των χημικών ουσιών που αποθηκεύονται στις ειδικές δεξαμενές χημικών. Για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου αυτού πρέπει να ληφθεί ειδική μέριμνα και αυστηρά προληπτικά μέτρα, όπως: δεξαμενές διπλού τοιχώματος, διαχωριστικά τοιχώματα των δεξαμενών αυτών από τους άλλους χώρους,  συστήματα αισθητήρων εντοπισμού των διαρροών, κλπ.
2. Η αφαλάτωση είναι μια ακριβή και ενεργοβόρος μέθοδος γιατί πέραν του κόστους κατασκευής της απαιτούνται και υπερβολικές ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας για τη λειτουργία της (~ 3 – 5 kWh ανά m3 νερού) , αλλά και συνεχής αντικατάσταση μεμβρανών, φίλτρων ασφαλείας, κλπ. Σύμφωνα δε με τους ειδικούς, συμφέρει μόνο σ’ εκείνες τις περιοχές που η υδροδότηση τους γίνεται με τη μεταφορά νερού από υδροφόρες . Μόνο στις περιπτώσεις αυτές το κόστος της αφαλάτωσης γίνεται ανταγωνιστικό.
3. Περιβαλλοντικά, η λειτουργία των μονάδων αφαλάτωσης δεν συμφέρει να γίνεται με ενέργεια που προέρχεται από συμβατικά καύσιμα. Θα πρέπει επομένως να προηγηθούν κατάλληλες μελέτες και σχεδιασμοί που θα διερευνούν και τη δυνατότητα παράλληλης εγκατάστασης συστημάτων ΑΠΕ (φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες).

Και το ερώτημα που ευλόγως τίθεται εδώ είναι: “Σκοπεύουν άραγε να υποβαθμίσουν κι άλλο την όμορφη αυτή περιοχή Γαλήνης – Εγγαρών με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών για τις ανάγκες της αφαλάτωσης, ή αγνοούν πλήρως τον παράγοντα αυτό; “

1. Σημαντικά είναι τα επίπεδα ηχορύπανσης που δημιουργούνται κατά την κατασκευή των έργων και από τις δραστηριότητες στα εργοτάξια. Πιο σοβαρό όμως είναι το πρόβλημα της ηχορύπανσης που προκαλείται από τα συστήματα μιας μονάδας αφαλάτωσης κατά τη διάρκεια λειτουργίας της στο εσωτερικό της , αλλά και από τις αντλίες νερού στο υποστατικό της ακτής.  Είναι προφανές πως η ηχορύπανση αυτή είναι ιδιαίτερα ενοχλητική τους καλοκαιρινούς μήνες που ο καθένας αναζητά ήσυχες περιοχές για να απολαύσει τις διακοπές του. Και για το λόγο αυτό, οι θέσεις των μονάδων αφαλάτωσης επιλέγονται μακράν και σε μεγάλες αποστάσεις από οικισμούς, ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και παραλίες λουομένων.
2. Οι Αέριες εκπομπές ρύπων που θα παραχθούν από τη λειτουργία των κινητήρων του εξοπλισμού και των μηχανημάτων που θα χρησιμοποιηθούν  κατά τη διάρκεια των κατασκευαστικών εργασιών, αλλά και από την κατανάλωση ενέργειας για τη λειτουργία της μονάδας αφαλάτωσης (στην περίπτωση που δεν δημιουργηθούν αντίστοιχες μονάδες ΑΠΕ),  έχουν άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα της ατμόσφαιρας, μολύνουν το περιβάλλον και συντελούν στην υποβάθμιση του.
3. Από οπτικής σκοπιάς, η εγκατάσταση μιας τέτοιας μονάδας επιφέρει αλλαγές στην τοπογραφία ή στα ανάγλυφα χαρακτηριστικά της επιφάνειας του εδάφους και διαταράσσει την ομοιομορφία του. Μπορεί επίσης να επιφέρει αλλαγές στην εναπόθεση ή διάβρωση της άμμου των ακτών, του πυθμένα της θάλασσας ή οποιουδήποτε κόλπου, ορμίσκου ή λίμνης, ή/και τη δημιουργία λάσπης.  Επί πλέον, μπορεί να προκαλέσει καταστροφή, επικάλυψη ή αλλαγή οποιουδήποτε μοναδικού γεωλογικού ή φυσικού χαρακτηριστικού. Κατά συνέπεια συμβάλει στην υποβάθμιση αυτής της περιοχής.

Είναι προφανές ότι και μόνο για κάποια από τα παραπάνω προβλήματα/μειονεκτήματα, δεν θα έπρεπε να γίνεται η παραμικρή σκέψη για εγκατάσταση μιας μονάδας αφαλάτωσης σε παραλία λουομένων. Άλλωστε, οι μονάδες αυτές εγκαθίστανται σε δυσπρόσιτες, βραχώδεις, μη εκμεταλλεύσιμες  και κατά προτίμηση σε νότιες ακτές. Σε καμιά περίπτωση δεν βρίσκονται και δεν ρίπτουν τα απόβλητα τους πλησίον μιας παραλίας λουομένων (βλέπε παραδείγματα Κύπρου, αλλά και άλλων χωρών). Ο λόγος που επιλέγονται οι νότιες (εννοείται μη τουριστικές και εκμεταλλεύσιμες) ακτές, είναι για να διασκορπίζεται και να αραιώνεται η άλμη και τα απόβλητα της στην ανοιχτή θάλασσα και να μην συσσωρεύονται στις ακτές του νησιού. Η παράμετρος  αυτή πρέπει να ληφθεί ιδιαίτερα υπόψη στα νησιά των Κυκλάδων, στα οποία ο άνεμος που καθ’ ολοκληρίαν επικρατεί το καλοκαίρι είναι ο βόρειος (μελτέμια).

Και επειδή αναφέρθηκα πιο πάνω στην πολυπαθούσα Κύπρο, ας επισημάνω πως δυστυχώς για τους ελληνοκύπριους, οι φυσικές πηγές ύδρευσης αλλά και άρδευσης βρίσκονται στη Βόρεια Κύπρο, με συνέπεια να εξαρτάται για πολλά χρόνια η υδατοπρομήθεια της από τις  κατά καιρούς διαθέσεις της Τουρκοκυπριακής πλευράς. Ικανοποιώντας την κυβερνητική τους πολιτική για απεξάρτηση, κατασκεύασαν πρώτα πληθώρα φραγμάτων (άλλωστε υπήρξαν οι σύμβουλοι μας στα υπάρχοντα φράγματα της Νάξου), και αφού εξήντλησαν τις δυνατότητες κατασκευής άλλων αποδοτικών φραγμάτων, εξέτασαν τη αναγκαστική λύση της αφαλάτωσης. Ας τους συμβουλευτούμε λοιπόν εκ νέου, ή ας τους μιμηθούμε, κι ας μην προσπαθούμε να “κομίζουμε γλαύκας εις Αθήνας”!

Εύλογα Ερωτήματα:

1. Αναλογίστηκαν άραγε οι Δημοτικοί μας Σύμβουλοι ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των παραπάνω αναφερομένων δυσμενών παραγόντων σε μια παραλία λουομένων; Όχι μόνο στην ποιότητα των διακοπών τους αλλά και στην υγεία τους;
2. Έχει πολλές βόρειες παραλίες το νησί μας σαν κι αυτή του Αμμίτη, ώστε να θέλουν να την καταστρέψουν; Δεν φθάνει η υπεράντληση του υδροφόρου ορίζοντα που χρόνια τώρα διαπράττουν; Πρέπει να προσθέσουν άλλον ένα συντελεστή υποβάθμισης αυτής της περιοχής, ώστε να μετατρέψουν μέσα σε λίγα χρόνια τον “επίγειο παράδεισο” του Καζαντζάκη σε κόλαση;
3. Ποιες είναι οι περιβαλλοντικές ευαισθησίες του περιβαλλοντολόγου που συνέταξε αυτή τη μελέτη και πρότεινε σαν θέση εγκατάστασης της μονάδας αφαλάτωσης τον Αμμίτη;  Ο περιβαλλοντολόγος αυτός, “ελαφρά τη καρδία” γράφει επί λέξη:

 “ Συμπεράσματα: Εκ των δύο διαθέσιμων γηπέδων στις θέσεις «ΚΤΕΟ» και «Αμμίτης», των οποίων τα στοιχεία και τοπογραφικά διαγράμματα μας παραδόθηκαν από τη δημοτική αρχή, η θέση που προκρίνεται κατόπιν της παρούσας τεχνικής – περιβαλλοντικής αξιολόγησης, είναι η θέση «Αμμίτης».”

 Μεταξύ δηλαδή μιας μη τουριστικής, μη εποικισμένης  και ανεκμετάλλευτης περιοχής στην οποία μόνο αιγοπρόβατα κυκλοφορούν (περιοχή ΚΤΕΟ) και μιας προσιτής και αμμώδους παραλίας με αναπτυσσόμενη τουριστική υποδομή (παραλία Αμμίτη), προτείνει τη δεύτερη; Προσωπικά, θεωρώ πως τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για να στηρίξει την πρόταση του, προσβάλουν βάναυσα τη νοημοσύνη όχι μόνον των Μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, αλλά και των κατοίκων της Νάξου. Κάποια από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται στη μελέτη (όπως για παράδειγμα: για  ψυχολογικούς λόγους επειδή κοντά στην περιοχή ΚΤΕΟ βρίσκεται η πρώην μονάδα ΧΑΔΑ!), είναι τελείως σαθρά και αστεία, θα τολμούσα να πω γελοία. Αγνοεί άραγε ο μελετητής αυτός, ότι σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος της  πόλης του Παρισιού υδρεύεται από το νερό του ποταμού Σηκουάνα (μετά φυσικά από κατάλληλη επεξεργασία φιλτραρίσματος) , στον οποίο ρίχνονται και τα απόβλητα της γαλλικής βιομηχανίας που βρίσκονται κατά μήκος της διαδρομής του; Ή μήπως οι Παριζιάνοι δεν έχουν τέτοιου είδους ψυχολογικά προβλήματα; Και επί πλέον, ο Δήμαρχος Νάξου που βραβεύθηκε για την ποιοτική κάλυψη αυτού του  ΧΑΔΑ, πως αποδέχεται τέτοιον υποβιβασμό του έργου του;  Αλήθεια, ποιος τον επέλεξε,  με ποια κριτήρια και για πιο σκοπό;

Συμπεράσματα – Προτάσεις

Συμπερασματικά θα έλεγα, ότι:

1) Η Νάξος δεν συγκαταλέγεται στα  πλέον άνυδρα νησιά του Αιγαίου (όπως Σύρος, Μύκονος). Υπάρχουν μέσα στην έκτασή της φυσικοί υδάτινοι πόροι, όπως επιφανειακές πηγές, πηγάδια και πλούσιος υδροφόρος ορίζοντας σε σχέση με τα προαναφερθέντα νησιά. Επί πλέον, τα ήδη υπάρχοντα φράγματα μπορούν να βελτιωθούν αλλά και να δημιουργηθούν νέα, προκειμένου να καλύπτονται μελλοντικά οι ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης, ιδιαίτερα στις περιόδους παρατεταμένης ανομβρίας. 

2) Η αφαλάτωση είναι λύση ανάγκης, και μόνον όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή, δηλαδή έχει εξαντληθεί κάθε περίπτωση της προηγούμενης παραγράφου, οδηγούμαστε στην εγκατάσταση μονάδας αφαλάτωσης μετά από ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη μελέτη.

3) Λόγω  της ανέλπιστα μεγάλης φετινής βροχόπτωσης , υπάρχει αρκετός χρονος για να γίνουν οι σωστές και ολοκληρωμένες μελέτες εγκατάστασης μιας μονάδας αφαλάτωσης και καμιά βιασύνη δεν δικαιολογείται.

4) Η παγκόσμια πρακτική μαρτυρεί πως οι μονάδες αφαλάτωσης κατασκευάζονται σε υποβαθμισμένες ή απρόσιτες περιοχές, ακόμα και σε περιοχές που πλησίον υπάρχουν σκυβαλότοποι ή δεξαμενές αποβλήτων λυμάτων, και όχι σε χρυσαφένιες παραλίες λουομένων.

Οι ενέργειες που κατά τη γνώμη μου πρέπει να γίνουν πριν από οποιαδήποτε σκέψη για μόνιμη εγκατάσταση μονάδας αφαλάτωσης στο νησί μας, είναι:

α) Να επισκευαστεί άμεσα η μεμβράνη της λιμνοδεξαμενής Εγγαρών, η οποία σε αρκετά σημεία είναι κατεστραμμένη, με συνέπεια  να υπάρχει απώλεια σημαντικής ποσότητας νερού.

β) Να επιταχυνθούν οι διαδικασίες και οι εργασίες υλοποίησης του φράγματος Τσικαλαριού (χωρητικότητας 3 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων) και της κατασκευής των αγωγών μεταφοράς του νερού.

γ) Στην απίθανη περίπτωση που ούτε οι ποσότητες νερού του φράγματος Τσικαλαριού επαρκούν, ας διερευνηθούν οι επόμενες 2 λύσεις: 1) Η τοποθέτηση μεμβράνης στο φράγμα της Φανερωμένης, γιατί σίγουρα υπάρχουν τεράστιες απώλειες νερού και 2) Η κατασκευή ενός επί πλέον φράγματος.

Ας σημειωθεί πως η συνολική χωρητικότητα της Λιμνοδεξαμενής και των φραγμάτων που προανέφερα είναι: 600.000 m3 (Λιμ. Εγγαρών)+1.500.000 m3 (Φρ. Φανερ/νης)+3.000.000 m3 (Φρ. Τσικ/ριού)= 5.100.000 m3 . Συνολικά δηλαδή 5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.

Τέλος και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να εγκατασταθεί μονάδα αφαλάτωσης στην περιοχή του Αμμίτη. Πρέπει επί τέλους να σταματήσει η χρόνια περιφρόνηση προς τους κατοίκους της περιοχής Γαλήνης – Εγγαρών από τους κατά καιρούς δημοτικούς “Άρχοντες”, επειδή αδιαφορούν για τους λιγοστούς ψήφους τους.  Η ψηφολαγνία τους πρέπει να σταματήσει να είναι το κριτήριο των αποφάσεων τους και να πάψουν να θεωρούν “Χαβούζα” τους  (Σφαγεία,  σκουπίδια,  νεκροταφεία, διυλιστήρια, βιολογικός που πλημμελώς λειτουργεί, υπεράντληση νερού πηγαδιών, αφαλάτωση), τον κατά Καζαντζάκη “Επίγειο Παράδεισο”! Ας υιοθετήσουν πραγματικά περιβαλλοντικά κριτήρια για τις αποφάσεις τους”.

Φωτογραφία Αμμιτης (nikol Stergiou)