Τετάρτη, 30 Ιουλίου, 2025
ΑρχικήΠεριβάλλονΚυκλάδες - Κύθνος: Οι ξερολιθιές και η σημασία τους

Κυκλάδες – Κύθνος: Οι ξερολιθιές και η σημασία τους

|

Οι ξερολιθιές της Κύθνου… Παρουσίαση από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων – Η χρησιμότητά τους και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν 

 Οι ξερολιθιές, όπως το λέει και η λέξη, είναι, γενικά, τοίχοι φτιαγμένοι χωρίς λάσπη, από αργολιθοδομή, «εν ξηρώ».

# Μπορεί να είναι τοίχοι αναλημματικοί, δηλαδή, να συγκρατούν τα οριζόντια χωράφια, γνωστά και ως πεζούλες, ως αιμασιές, ως λουρίδες, μπορεί να ορίζουν τις δυο πλευρές μονοπατιών, μπορεί να περικλείουν χωράφια, ή αυλές.

Απαντούν σε κάθε περιοχή όπου αφθονεί η πέτρα, όπου το καλλιεργήσιμο χώμα, είναι λιγοστό και πολύτιμο. Εκεί οι άνθρωποι για να επιβιώσουν έπρεπε να αγωνιστούν σκληρά για να δαμάσουν το πετρώδες και άγονο εν πολλοίς τοπίο. Κατασκευάζοντας όλες αυτές τις ξερολιθιές, από την μία συγκρατούσαν το χώμα στα χωράφια, για να μην φεύγει, να μην κατρακυλάει προς τα κάτω με το νερό της βροχής, και από την άλλη καθάριζαν τα χωράφια από την περισσή πέτρα, ώστε να καταστούν καλλιεργήσιμα. Παράλληλα κρατούσαν τα ζώα μακριά από σπαρμένα χωράφια ή τα μάντρωναν για να τ’ αρμέξουν.

# Δεν αποτελούν, φυσικά, προνόμιο μόνον της Κύθνου. Απαντούν σε πολλά ακόμα νησιά των Κυκλάδων και όχι μόνο, αλλά και σε περιοχές εκτός Ελλάδος, όπου αφθονεί η πέτρα: Κύπρο, Ιταλία, Ισπανία, Κροατία, Σλοβενία, κα.

# Κάποιες από τις ξερολιθιές της Κύθνου και μερικών ακόμα νησιών είναι φτιαγμένες με πολύ μεράκι, με διάθεση καλλιτεχνική, θα μπορούσε να πει κανείς. Γιατί σε τακτά διαστήματα, ανάμεσα στις μικρές πέτρες τοποθετούνται μεγάλες πέτρινες πλάκες ή μεγάλες πέτρες και δημιουργούν ένα είδος ‘κέντημα’, ένα ωραίο αισθητικό αποτέλεσμα. Παρόμοιες υπάρχουν και στην Άνδρο. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως της Κύθνου είναι η καλή κατάσταση διατήρησής τους. Είχαν την τύχη να γλιτώσουν από την αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη, να επιβιώσουν μέχρι σήμερα που νόμοι και ειδικές μελέτες άρχισαν δειλά-δειλά να τις προστατεύουν.

# Αποτελούν ίσως το κύριο χαρακτηριστικό της υπαίθρου του νησιού. Το πρώτο που εισπράττει ο επισκέπτης από το τοπίο της Κύθνου, που μαγεύει πολλούς από τους επισκέπτες του. Αξίζει, επομένως, να καταβληθεί προσπάθεια να προστατευθούν και να παραδοθούν στις επόμενες γενεές, γιατί κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.

jerolithiers.jpg@ Οι λόγοι για τους οποίους κινδυνεύουν είναι οι εξής:

1. Καταρχήν η εγκατάλειψη της «γης», της γεωργίας. Κατασκευάστηκαν και διατηρήθηκαν μέσα στους αιώνες με συνεχείς επιδιορθώσεις, γιατί επιτελούσαν ρόλο λειτουργικό, ζωτικό για την επιβίωση της κοινότητας. Η νέα γενιά έχει άλλες προτεραιότητες και ανάγκες και δεν μπορεί να εκτιμήσει, να νοιώσει τον κόπο που καταβλήθηκε για να φτιαχτούν. Ούτε και γνωρίζει, ούτε μπορεί, αν χρειαστεί, να τις επιδιορθώσει..

2. Η αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη, σε μια Ελλάδα, όπου δεν υπάρχουν καθορισμένες χρήσεις γης και τουριστικά καταλύματα μπορεί να ανοικοδομηθούν σε οποιαδήποτε γωνιά του νησιού, και η συνεχής διάνοιξη δρόμων προκειμένου να εξυπηρετηθούν αυτά τα καταλύματα (ας μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην εποχή της ευκολίας και της ταχύτητας)

3. Η άγνοια γύρω από την «ηλικία» τους, την χρονολόγησή τους και την εν γένει αξία τους. Σε σχέση με άλλα μνημεία πρόκειται για ευτελείς κατασκευές, που είναι δύσκολο να εκτιμηθούν αρχαιολογικά, να χρονολογηθούν με ακρίβεια.

# Τα τελευταία χρόνια όμως η έρευνα έχει προχωρήσει. Αγροτικά τοπία με τους ναούς, τις καλύβες τους, τις ξερολιθιές και τις πεζούλες τους έχουν χρονολογηθεί στον μεσαίωνα και ακόμα και στην ύστερη αρχαιότητα. Γεγονός που απαιτεί από όλους να είμαστε πιο προσεχτικοί απέναντι στην ‘’πετραία γη’’ [όρο που χρησιμοποίησε ο Μανώλης Γλέζος για το βιβλίο του «Η συνείδηση της πετραίας γης» Εκδόσεις Δαρδανός, Αθήνα 1979].

# Ειδικά για τις ξερολιθιές της Κύθνου έχει εκφραστεί με επιφυλάξεις η άποψη ότι κάποιες, τουλάχιστον, γιατί προσεκτική παρατήρηση δείχνει ότι δεν υπάρχει ένα μόνον είδος πάνω στο νησί, είναι μεσαιωνικές. Για όσους δυσκολεύονται να το πιστέψουν, θα συνιστούσα να ξεκινήσουν τουλάχιστον από την παραδοχή ότι πρόκειται, σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο, για «μνημεία», γιατί, κατά πάσαν πιθανότητα, έγιναν πριν από 100 χρόνια, πριν από το 1922, και άρα προστατεύονται. Δεν γνωρίζω καλά τη νεότερη ιστορία της Κύθνου, αλλά ξερολιθιές δεν νομίζω να κατασκευάζονταν τον 20ο αιώνα, μόνο θα επισκευάζονταν. Ούτε μπορεί να φτιάχτηκαν όλες τον προηγούμενο, τον 19ο αιώνα, γιατί χρειάστηκε τόση πολλή δουλειά, τόσα χέρια, τόσος χρόνος για να κατασκευαστεί όλο αυτό το «δίκτυο ξερολιθιών» στο νησί, που αποκλείεται ένας αιώνας να ήταν αρκετός. Μπορεί κάποιες να κατασκευάστηκαν τότε. Όμως οι κάτοικοι ήταν ανέκαθεν αγρότες και ποιμένες, και η επιβίωσή τους άρρητα δεμένη με τις ξερολιθιές, εξαρτημένη θα λέγαμε από αυτές, γιατί επομένως να μην είναι και παλιότερες;

# Ένα εργαλείο για τη χρονολόγηση της δομημένης υπαίθρου, του δομημένου τοπίου, αποτελούν τα εκκλησάκια που απαντούν διάσπαρτα σε αυτό. Συνήθως γύρω από τα εκκλησάκια υπήρχαν κελλιά και καλλιεργήσιμα χωράφια και τα εκκλησάκια εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των αγροτών μιας περιοχής. Μπορούμε λοιπόν με αρκετή βεβαιότητα να πούμε ότι οι ξερολιθιές είναι τουλάχιστον τόσο παλιές όσο και τα εκκλησάκια, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν «χρονολογικό εργαλείο», εφόσον βέβαια η θρησκευτική ευλάβεια δεν έχει προλάβει να αλλοιώσει την ιστορία τους και να τα μετατρέψει σε σύγχρονα κτήρια χωρίς καμιά ιστορικά αξία.

# Στην Κύθνο, πολλά εκκλησάκια της υπαίθρου χρονολογούνται στον 17ο και 18ο αιώνα και δεν αποκλείεται και το αγροτικό τοπίο γύρω από αυτά να χρονολογείται την ίδια εποχή. Όμως, αν ο Ταξιάρχης στο Βελίδι είναι μεσοβυζαντινός, όπως υπάρχει κατά τη γνώμη μου, μεγάλη πιθανότητα, τότε γιατί να μην είναι βυζαντινές και οι πανέμορφες ξερολιθιές που ορίζουν το μονοπάτι που συνδέει τον Ταξιάρχη στο Βελίδι με τον Μέριχα; Με τον ίδιο τρόπο έχει εκφραστεί η σκέψη ότι οι ξερολιθιές στην περιφέρεια του κάστρου της Ωριάς είναι τόσο παλιές όσο και το κάστρο.

jerolithiessss.jpg@ Θεσμική προστασία των ξερολιθιών.

1. Για την προστασία τους υπάρχει πρώτα από όλα ο αρχαιολογικός νόμος. Χρειάζεται όμως πολλή δουλειά, ακόμα και μεταξύ των αρχαιολόγων, για να μάθουν καταρχήν να τις αναγνωρίζουν ως μνημεία και να τις προστατεύουν.

2. Η Τέχνη της Ξερολιθιάς έχει εγγραφεί από το 2015 στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και από το 2018 στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (UNESCO, 2003).

3. Για την Κύθνο, ειδικά, το προεδρικό διάταγμα του Σηφουνάκη «Χαρακτηρισμός ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους της νήσου Κύθνου…» (ΦΕΚ 931/ 24-10-2002), άρθρο 8. 7 α απαγορεύει την «κατεδάφιση, την κάθε είδους καταστροφή ή αλλοίωση των παραδοσιακών κτισμάτων των οικισμών, καθώς και εκείνων που απαντώνται στην ύπαιθρο…»

4. Σε παγκόσμιο επίπεδο, έχουν αρχίσει να γίνονται συζητήσεις για την ισότιμη προσέγγιση όλων των επιτευγμάτων της ανθρώπινης δημιουργίας (ICOMOS)

@ Η Εφορεία Κυκλάδων είναι υποψιασμένη για την αξία των ταπεινών αυτών ξερολιθικών κατασκευών, τις αντιμετωπίζει με σεβασμό, και, με τη βοήθεια του νόμου, καταβάλλει προσπάθεια να τις διατηρήσει όπου και όπως μπορεί.

 


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

ΠΕΠΙΕΘ: Ο «Μουσικός Περίβολος» της Νάξου απέκτησε χορηγό καρδιάς

Ο «Μουσικός Περίβολος» της Νάξου απέκτησε χορηγό καρδιάς: η ΠΕΠΙΕΘ και ο Γιώργος Βάλλης στο πλευρό του Συλλόγου ΔΑΜΑΡΙΣ

«Χωρίς Πυξίδα»: Μια νέα ταξιδιωτική σειρά της ΕΡΤ1 ταξιδεύει από 2 Αυγούστου στο Αιγαίο

Η Πηνελόπη Πλάκα και ο Γιάννης Φραγκίσκος εξερευνούν τα νησιά του Αιγαίου μέσα από μια μοναδική εκπομπή με συναίσθημα, αυθεντικότητα και χιούμορ. Πρεμιέρα το Σάββατο 2 Αυγούστου, στις 9 το πρωί με Αμοργό

Νάξος: Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων βάζει “όρια” στην Πορτάρα, τέλος στην ανεξέλεγκτη πρόσβαση

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων βάζει “όρια” στην Πορτάρα – Τέλος στην ανεξέλεγκτη πρόσβαση - Όταν ο σεβασμός δεν είναι αυτονόητος, η προστασία γίνεται μονόδρομος

Καύσωνας Ιουλίου 2025: 13 ημέρες «πύρινης» δοκιμασίας σε όλη τη χώρα

Η πιο θερμή ημέρα η 25η Ιουλίου – Στους 45,8 °C η κορυφή της θερμοκρασίας – Αστικά κέντρα στο «κόκκινο» ακόμη και τις νύχτες

Πράσινα Σημεία στην Πάρο: Ξεκίνησαν οι εργασίες για το μεγάλο περιβαλλοντικό έργο

Ο Δήμος Πάρου επενδύει στη βιώσιμη ανάπτυξη με δύο σύγχρονα Πράσινα Σημεία σε Νάουσα και Παροικία – «Στόχος μας μια Πάρος πρότυπο κυκλικής οικονομίας», δηλώνει ο Δήμαρχος Κ. Μπιζάς

Παρέμβαση Φίλιππου Φόρτωμα για τις συνεχείς διακοπές ρεύματος στην Τήνο

Συνάντηση με τον Υφυπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας παρουσία του Δημάρχου Τήνου – Έκκληση για άμεσες λύσεις εν μέσω καύσωνα και τουριστικής αιχμής

Κατ. Μονογυιού: Παρέμβαση για τις φωτιζόμενες διαφημίσεις στο Αεροδρόμιο Μυκόνου

Το Υπουργείο Πολιτισμού διαπιστώνει ότι δεν έχει δοθεί έγκριση για τις εγκατεστημένες πινακίδες σε προστατευμένη περιοχή – Αναμένονται απαντήσεις και από άλλα Υπουργεία

Επιμελητήριο Κυκλάδων: Το ANIMASYROS ταξιδεύει και πάλι στις Κυκλάδες

Το Επιμελητήριο Κυκλάδων στηρίζει για άλλη μια φορά τον θεσμό που φέρνει το παγκόσμιο animation στα νησιά – Από 22 έως 28 Σεπτεμβρίου με θέμα "Animated Cosmos"

Βασιλική Σκυλάκη: “Η ΣΑΕΚ Νάξου στοχεύει στην κατάρτιση και στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας” (video)

Σημαντικός θεσμός για τη Νάξο και τις Κυκλάδες οι Σχολές Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης

Ο Ματθαίος Γιαννούλης στον Ετήσιο Χορό του Κόρωνου, γλέντι μέχρι το πρωί! (αφίσα)

Ο Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Κορώνου προσκαλεί όλο το νησί σε μια αξέχαστη μουσικοχορευτική βραδιά με τον αγαπημένο Ματθαίο Γιαννούλη και την ορχήστρα του. (αφίσα - video)

Δικαστική δικαίωση για τους κατοίκους του Καλοξύλου, ακυρώθηκε η άδεια λειτουργίας του νέου τυροκομείου της ΕΑΣ Νάξου

Μετά από μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα, το Τριμελές Διοικητικό Εφετείο Πειραιά ακύρωσε την άδεια λειτουργίας του υπό ανέγερση τυροκομείου, δικαιώνοντας πλήρως τους περιοίκους

Δονούσα: Ο τραυματισμός κοπέλας από ομπρέλα (!!!) αποκαλύπτει μια τρύπα στο σύστημα

Μια γυναίκα τραυματίστηκε σοβαρά σε απομονωμένη παραλία της Δονούσας και σώθηκε χάρη στην αλληλεγγύη ντόπιων και τουριστών — αλλά η πολιτεία έλειπε. Και την επόμενη φορά;

Νάξος: Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων βάζει “όρια” στην Πορτάρα, τέλος στην ανεξέλεγκτη πρόσβαση

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων βάζει “όρια” στην Πορτάρα – Τέλος στην ανεξέλεγκτη πρόσβαση - Όταν ο σεβασμός δεν είναι αυτονόητος, η προστασία γίνεται μονόδρομος

Νάξος – Τραγαία: Όταν η προσπάθεια γράφει ιστορία, Επιτυχίες για τους μαθητές του Γενικού Λυκείου (πίνακας)

Με δάκρυα συγκίνησης, χαμόγελα και βαθιά υπερηφάνεια, οι μαθητές του ΓΕΛ Τραγαίας πέτυχαν σπουδαίες εισαγωγές στις Πανελλαδικές 2025 — αποδεικνύοντας πως τα μεγάλα όνειρα ανθίζουν και στα μικρά σχολεία

Αμοργός: Ένταση και επεισόδια στο πανηγύρι της ψημένης ρακής μετά από πολιτικό σύνθημα

Απρόσμενη τροπή πήρε το παραδοσιακό γλέντι στα Κατάπολα, όταν συνθήματα υπέρ της Παλαιστίνης προκάλεσαν αντιδράσεις, λογομαχίες και τελικά, διακοπή της γιορτής.

Πολεοδομική επανεκκίνηση σε Αντίπαρο και Μικρές Κυκλάδες: Νέα Ειδικά Σχέδια για Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κουφονήσια και Δονούσα

Με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, ξεκινά ένα ολιστικό πολεοδομικό σχέδιο που αλλάζει το αναπτυξιακό τοπίο σε πέντε νησιά των Κυκλάδων

Ανυπόφορη η “ανάσα” στις Κυκλάδες, ο καύσωνας “έγραψε” 40 βαθμούς στη Μέση της Νάξου (!!!)

Ακραίες θερμοκρασίες σάρωσαν το Αιγαίο: 40άρια σε Μέση Νάξου, Δαμαριώνα, Κουφονήσια – Πνιγηρές συνθήκες ακόμα και στις πιο δροσερές νησιωτικές ανάσες

“Μαχαιριά” στο λιμάνι της Νάξου: Σοβαρό επεισόδιο βίας μεταξύ νεαρών εργαζομένων

Ένα μεσημέρι του Ιουλίου μετατράπηκε σε σκηνικό τρόμου για περαστικούς και ντόπιους, όταν διαπληκτισμός ανάμεσα σε δύο υπαλλήλους γραφείου ενοικίασης εξελίχθηκε σε αιματηρό περιστατικό.

Νάξος: Παραίτηση Φλεριανού από τη θέση του Αντιδημάρχου Ισότητας, ποιους λόγους επικαλείται (έγγραφο παραίτησης)

Ο Βασίλης Φλεριανός παραιτήθηκε από την προεδρία της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας, επικαλούμενος αντικειμενική αδυναμία άσκησης των καθηκόντων του – Συζητείται η αντικατάστασή του στο σημερινό (23/07) Δημοτικό Συμβούλιο.

Οι ψίθυροι της πέτρας: Η γλυπτική …ποίηση του Γιάννη Φραντζέσκου στον Καλόξυλο

Ο πολυδιάστατος Ναξιώτης δημιουργός σε μια μοναδική έκθεση γλυπτικής, ακολουθώντας το κάλεσμα των λίθων και της μνήμης – 26 και 27 Ιουλίου στην αίθουσα «Δρακούλη»