Αρθρο του κλινικού ψυχολόγου Κωνσταντίνου Σκαρβέλη σχετικά με τις εκλογές και με τίτλο “Η έννοια της Δημοκρατίας στην άσκηση του δικαιώματος της ψήφου”
Σε δύο εβδομάδες καλούμαστε να ασκήσουμε το δικαίωμα του πολίτη-ψηφοφόρου. Να εκφράσουμε την προτίμησή μας, με το αντίστοιχο ψηφοδέλτιο, στο άτομο,στην παράταξη, στο κίνημα και στο κόμμα που μας εκπροσωπεί για κάποια χρόνια στη διαχείριση των κοινών. Η επιλογή μας θα ενταχθεί σε μία ‘’πλειοψηφία’’ η σε μία από τις ‘’μειοψηφίες’’ και θα φέρει αντίστοιχες επιπτώσεις και συνέπειες.
Του Κωνσταντίνου Σκαρβέλη (#)
Πως επιλέγουμε ; Διαθέτουμε κριτήρια ; Τι χαρακτηριστικά φέρουν τα κριτήρια επιλογής μας; Η επιλογή-απόφαση, που παίρνουμε για να ‘’ρίξουμε’’ το ψηφοδέλτιο, είναι αποτέλεσμα μιας ελεύθερης βούλησης η επηρεάζεται από παράγοντες που τη δεσμεύουν ; Ψηφίζουμε με βάση την επίγνωση της προσωπικής ευθύνης μας ; Επιλέγουμε ανθρώπους και με ποιά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ; Επιλέγουμε εκφραζόμενες πολιτικές και μεθόδους και με βάση ποιές αρχές και αξίες ; Αξιολογούμε την ποιότητα των αποτελεσμάτων που έφερε η επιλογή μας μέσα από την ψήφο μας ; Επαναπροσδιορίζουμε, τέλος, τα κριτήρια της επιλογής μας ;
Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα, ας αναλύσουμε, πρώτα, κάποιες έννοιες, κάποιους ορισμούς :Το πολίτευμά μας είναι η κοινοβουλευτική δημοκρατία. Démocratie = Δημοκρατία αλλά και République = Δημοκρατία. Υπάρχουν οι όροι :« démocratie républicaine » και « république démocratique ». Πλεονασμός !?
Η Δημοκρατία είναι μορφή του πολιτικού βίου στην οποία η διαμόρφωση της βούλησης της Κοινότητας η της Πολιτείας οφείλεται και επιτυγχάνεται μέσω των ψηφισμένων επιλογών μιας πλειοψηφίας. Στο δημοκρατικό πολίτευμα, η πολιτική εξουσία πηγάζει από τον λαό και ασκείται προς… όφελός του (!). Βασικές αρχές του αποτελούν η ισονομία, η αρχή της πλειοψηφίας, η κατοχύρωση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων….κ.λ.π. Η δημοκρατία (démocratie) είναι το σύνολο των δικαιωμάτων που άπτονται του ατόμου-πολίτη. Η δημοκρατία (république) αποτελεί το σύνολο των δικαιωμάτων που άπτονται της κοινότητας, του συνόλου. Αναφέρεται στη διαχείρηση των κοινών πραγμάτων-υποθέσεων.Η δημοκρατία αντιστοιχεί στην Ελευθερία, ενώ η ρεπουμπλίκ στον Κοινωνικό Σύνδεσμο.
Η ελευθερία και ο κοινωνικός σύνδεσμος αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους κάθε ισορροπημένης κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται από υπευθυνότητα, σεβασμό μεταξύ των μελών της, αλληλεγγύη και ανεκτικότητα. Χωρίς την ελευθερία, το άτομο-πολίτης δεν μπορεί να ολοκληρωθεί και δε μπορεί να προσφέρει, τα μέγιστα, στην κοινωνία. Χωρίς κοινωνικό σύνδεσμο, η Κοινωνία-Πολιτεία δε μπορεί να αναπτυχθεί αρμονικά και με ιδεώδες τον Ανθρωπο. Ελευθερία είναι ‘’η δυνατότητα αυτόβουλης και απεριόριστης δράσης, σύμφωνα με τις επιθυμίες κάποιου, σε συνδυασμό με την απουσία εξαναγκασμού η καταπίεσης’’. Ετσι διακρίνουμε την ελευθερία βούλησης, πνεύματος, λόγου, κίνησης…κ.λ.π.
Ο άνθρωπος, και κατ’επέκταση ο πολίτης, είναι ένα ελεύθερο Ον, του οποίου οι πράξεις δεν είναι αποτέλεσμα ενός ασυνείδητου μηχανισμού, της μοίρας (!), αλλά το αποτέλεσμα μιας συνειδητής βούλησης, μιας κυρίαρχης θέλησης. ‘’Οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι και ίσοι δικαιωμάτων. Οι κοινωνικές διακρίσεις βρίσκουν έρεισμα στην κοινή χρησιμότητα’’.
Η ελευθερία, μέσα από το πρίσμα της Ηθικής, δε συνίσταται στη δυνατότητα να κάνω αυτό που θέλω, αλλά στη δυνατότητα να θέλω αυτό που προτιμώ, στο ν’αποφασίζω, εγώ ο ίδιος, με πλήρη συνείδηση, ακόμη κι αν εμποδίζομαι από εξωτερικούς παράγοντες. Δεν είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε αυτό που μας συμβαίνει, αλλά ελεύθεροι να απαντήσουμε σ’αυτό που μας συμβαίνει με τον έναν η τον άλλον τρόπο. Η μόνη Ελευθερία που αξίζει αυτό το όνομα είναι η Ελευθερία να αναζητάμε το προσωπικό μας καλό, ακολουθώντας το δικό μας δρόμο , όσο δεν αποκλείουμε τους άλλους από το δικό τους η δεν εμποδίζουμε να προσπαθήσουν να τον πετύχουν.
Έτσι η Ανθρωπότητα θα βγαίνει πιο κερδισμένη !
Πολίτης, θεωρείται κάποιος που κατέχει μέρος της πολιτικής αρχής, δηλαδή αυτός που συνεισφέρει στη νομοθεσία, στον προσδιορισμό της πολιτικής και κοινωνικής πράξης του κράτους.
Πολίτης είναι αυτός που ασκεί κριτική εποπτεία σ’όλους τους φορείς εξουσίας.
Πολίτης είναι αυτός που διακατέχεται από πολιτική αγωγή και συμμετέχει ενεργά στα κοινά.
Ο πολίτης επιδεικνύει υπευθυνότητα. Υπάρχει υπευθυνότητα όπου υπάρχει Ηθική Ελευθερία. Υπάρχει Ηθική Ελευθερία όπου υπάρχει Συνείδηση και Λογική.
Το να μην κάνεις στους άλλους ό,τι δε θέλεις να κάνουν σ’εσένα είναι μία θεμελιώδης αρχή της Ηθικής. Ο,τι κάνεις στους άλλους, γνώριζε ότι το κάνεις, επίσης, και στον εαυτό σου ! Όταν αποφασίζει (ο πολίτης) να κάνει κάτι, ας το κάνει όχι γιατί το απαιτεί η ευημερία του, από φιλαυτία. Ας το κάνει γιατί το απαιτεί η ευδοκίμηση της Κοινωνίας, της οποίας αποτελεί μέλος, από ενδιαφέρον για την Κοινωνία κι από εκτίμηση στον ίδιον του τον εαυτό.
‘’Μην ορέγεσαι για τον εαυτόν σου τίποτα που να μην το επιθυμείς και για τους άλλους ανθρώπους. Ετσι θα είσαι δίκαιος, άξιος εμπιστοσύνης και τίμιος’’
Η ευθύνη είναι ‘’η υποχρέωση που έχει κάποιος (ο πολίτης) να πραγματοποιήσει κάτι, καθώς και να δώσει λόγο γι’αυτό’’. Εξ’ού και το αίσθημα ευθύνης = υπευθυνότητα.
Η ευθύνη-υπευθυνότητα γεννάται, ακριβώς, απ’αυτήν τη δυνατότητα να αποφασίζουμε, ελεύθερα, για μας. Είμαστε άτομα-πολίτες που διαθέτουν ευφυία, λογική και ελευθερία. Γι’αυτό είμαστε η οφείλουμε να είμαστε η θεωρούμαστε υπεύθυνοι των επιλογών, των πράξεων, των λόγων, των ιδεών μας…κ.λ.π.
Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε : ΄΄Ν’αγαπάς την ευθύνη. Να λές : Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γής. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.’’ ‘’Κάθε μας πράξη, έγραψε, αντιχτυπάει σε χιλιάδες μοίρες’’.
Η ευθύνη-υπευθυνότητα εκφράζεται σε διάφορους βαθμούς. Δε φέρει τον ίδιο βαθμό σημασίας σ’όλους ούτε είναι η ίδια πάντοτε. Στο παιδί, για παράδειγμα , υφίσταται σε χαμηλό βαθμό λόγω της χρονολογικής ηλικίας και της έλλειψης εμπειρίας και γνώσης. Το ίδιο χαμηλά βρίσκεται και σε ανθρώπους που στερούνται αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Είναι και οφείλει να είναι σε υψηλό βαθμό στον ενήλικα, που διαθέτει αυτογνωσία, που αναλαμβάνει πρωτοβουλίες με επίγνωση των επιπτώσεων των πράξεών του.
Το πιθανότερο είναι οι πολιτικοί (μιας και βρισκόμαστε σ’εκλογική περίοδο) να μοιάζουν σε μας που τους ψηφίζουμε, να μοιάζουν πολύ η και αρκετά!!
Σύμφωνα με τα παραπάνω και για να απαντηθούν τα ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή του κειμένου, ο Πολίτης-ψηφοφόρος για να αντιληφθεί κι ακόμη περισσότερο για να ασκήσει , στο πλαίσιο της Δημοκρατίας (όχι της ρεπουμπλίκ) η και να επιδείξει δημοκρατική συμπεριφορά (με την έννοια της ρεπουμπλίκ), είναι απαραίτητο να διαθέτει κάποιες δεξιότητες-ικανότητες, που πηγάζουν και, ως εκ τούτου, αντανακλούν την ποιότητα της συναισθηματικής νοημοσύνης του, η οποία ορίζεται ως ‘’η πρωταρχική ενέργεια με την οποία ο άνθρωπος ζει, συλλαμβάνει, εννοεί και πράττει ελεύθερα τα πάντα, κατόπιν επιλογής’’.
Η νοημοσύνη μας επιτρέπει να προσλαμβάνουμε, να γνωρίζουμε, να θυμόμαστε, να κρίνουμε, να έχουμε αυτογνωσία, να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Μας βοηθά στο να αναπτύξουμε αναλυτική, συνθετική, συγκριτική και κριτική σκέψη. Μας βοηθά στην αναζήτηση πληροφοριών, στην κατανόηση των αναγκών μας, στην ανάπτυξη αρχών και ιδεών. Η νοημοσύνη, σαν πολυδιάστατη ικανότητα, μας επιτρέπει να επωφελούμαστε και να αξιοποιούμε τις εμπειρίες μας, αλλά και τις εμπειρίες των άλλων, καθώς και να προσαρμοζόμαστε σε νέες καταστάσεις.
Το συναίσθημα είναι μία θεμελιώδης προτροπή για δράση, για σχέδια για την αντιμετώπιση της ζωής. Πρόκειται για μία πολυσύνθετη κατάσταση, που συνδέεται με αυξημένη επίγνωση ενός αντικειμένου η μίας κατάστασης. Οι κοινωνιοβιολόγοι και οι νευροψυχολόγοι υπογραμμίζουν ότι τα συναισθήματα μας οδηγούν (καθοδηγητές) να αντιμετωπίζουμε καταστάσεις και υποχρεώσεις (μια απ’αυτές είναι και η κατάθεση ψήφου), που είναι πολύ σημαντικές για να τις αφήσουμε, μονάχα, στο έλεος της νοημοσύνης.
Ο Αριστοτέλης το ονομάζει ‘’διανοητική επιθυμία’’ που μας σπρώχνει στο καλό η στο κακό, ανάλογα πως μας οδηγεί η νόηση.
Κάποιοι λένε πως είναι δύο οι αδυναμίες της νόησης : η πλάνη και η άγνοια. Άγνοια εννοούμε όταν δεν γνωρίζουμε αυτά που πρέπει, ενώ πλάνη εννοούμε αυτά που γνωρίζουμε , αλλά λάθος. Η άγνοια είναι έλλειψη, κάτι παθητικό. Η πλάνη είναι πράξη ενεργητική.
Ο Αριστοτέλης, στα ‘’Ηθικά Νικομάχεια’’ χειρίζεται τη συναισθηματική ζωή με τη νοημοσύνη. Προσδίδει νοημοσύνη στο συναίσθημα. Τα πάθη μας (βούληση, επιθυμία), λέει, όταν ασκούνται σωστά, περιέχουν σοφία. Το θέμα είναι να ξαναφέρουμε την πολιτισμένη συμπεριφορά στις πόλεις μας και την αλληλεγγύη στην κοινωνία μας.
Με την ψήφο του, ο Πολίτης, εξουσιοδοτεί κάποιον, κάποιους (κίνημα, κόμμα, συλλογικότητα…) και δίνει ‘’εντολή’’, στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής διαδικασίας, να εκπροσωπήσει τα συμφέροντά του (το Εγώ) σε συνδυασμό με αυτά άλλων συμπολιτών η και ομοϊδεατών του ( το Εμείς).
Με την επιλεκτική (συνειδητή η ……;) ψήφο-εξουσιοδότηση-εντολή του, δίνει και δείχνει την εμπιστοσύνη του. Σε ποιόν ; Σε ποιους ; Γνωρίζει το ποιόν του εντολοδόχου του;
Αναμφισβήτητα, σήμερα ακόμη, μιλάμε για Κρίση στο Δήμο μας, στη Χώρα μας…
Πολλοί προβληματίζονται με την αναδιάρθρωση του χρέους, με τις συστημικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, με τις στρατηγικές επενδύσεις, τις αγορές …, όμως όλοι χρειαζόμαστε, αναντίρρητα αναδιάρθωση του ψυχισμού μας : δηλαδή των μηχανισμών της νοημοσύνης και του συναισθήματός μας. Γιατί η Κρίση δεν είναι μόνον οικονομική (αυτή είναι το επακόλουθο) αλλά και κοινωνική και, προπαντός, ηθική (με την αριστοτελική έννοια).
Η σημερινή κατάσταση στον δήμο μας, στη χώρα μας, και όχι μόνον, είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων αποφάσεων και επιλογών (ζωής) δικών μας, εμάς των πολιτών-ψηφοφόρων, που εκφράζουν τόσο τη νοημοσύνη μας όσο και την ποιότητα και την ωριμότητα του συναισθήματός μας.
Ο Πλάτων προβληματίστηκε με την έννοια της ‘’Ορθής Πολιτείας’’. Αναφέρει, ότι ένας όρος, απαραίτητος, που μπορεί να εξασφαλίσει, εν μέρει, την ‘’ορθή πολιτεία’’ είναι να βρεθούν, στη διαχείριση της πολιτικής εξουσίας, ηγέτες-φιλόσοφοι και ότι αυτό μπορεί να συμβεί με τη συναίνεση και τη σύμπραξη των πολιτών. Η βασική πολιτική των ηγετών-φιλοσόφων θα πρέπει να είναι ‘’η κάθαρση’’ τόσο στα πολιτικά στοιχεία όσο και στα ήθη και στις συνήθειες του παρελθοντος, που επιβάλλεται να εξαλειφθούν για να επιτευχθεί, η αναμενόμενη από τους πολίτες –ψηφοφόρους ανοικοδόμηση της άριστης, κατά τον Πλάτωνα, κοινωνίας και η διάπλαση, μέσω της παιδείας, του νέου πολίτη που θα εναρμοστεί μ’αυτήν.
Το παραπάνω εγχείρημα, αν και εμπεριέχει μεγάλες δυσκολίες, μπορεί να επιτευχθεί εφ’όσον υπάρχει κοινωνική συναίνεση και συνοχή αλλά και διάθεση αυτοκριτικής και αξιολόγησης των πεπραγμένων τόσο από τους ηγέτες όσο κι από τους πολίτες.
Στις επερχόμενες εκλογές οφείλουμε, σαν ελεύθεροι και υπεύθυνοι πολίτες :
- να προτάξουμε την υλοποίηση των βασικών αναγκών μας (Εγώ – Εμείς)
- να αναζητήσουμε, ανάμεσα στους συμπολίτες μας, που θα θέσουν υποψηφιότητα, αυτούς που θα ανταποκρίνονται, στις προσδοκίες μας, με ήθος, με όραμα, με αυταπάρνηση, με ανιδιοτέλεια, με εργατικότητα, με γνώσεις και αποδεδειγμένη εμπειρία
- να προβαίνουμε σε συχνό έλεγχο-αξιολόγηση των πεπραγμένων από τους εκλεγμένους. Να απαιτούμε και να αναζητούμε συνεχή ενημέρωση. Να μη μας λείπει το θάρρος της γνώμης μας και η παρρησία για να την εκφράζουμε με κάθε αντικειμενικότητα.
Υστερόγραφο :
Η εξάρτηση, είτε από τον εαυτό μας, είτε από άλλους, είτε και από καταστάσεις, αντικείμενα, γενικώς «αγαθά», είναι η κύρια αιτία της δυστυχίας μας.
Να κάνουμε τα πάντα πρόθυμα, ώστε να αντλούμε ικανοποίηση και όχι για να καρπωθούμε τα αποτελέσματα των κόπων μας.
Οτιδήποτε και να κάνουμε έχει επιπτώσεις, παρ’ ότι δεν μπορούμε να καθορίσουμε το χρόνο κατά τον οποίον θα εκδηλωθεί η επίπτωση ή τι μορφή θα έχει αυτή.
Η ζωή μας είναι μια ακολουθία στιγμών και ό,τι συμβαίνει σε κάθε στιγμή επηρεάζει αυτό που συμβαίνει στην επόμενη. Αυτό απαιτεί και περισσότερη προσωπική ευθύνη.
Η αλλαγή. Τα πάντα αλλάζουν, δεν υπάρχει μόνιμη κατάσταση σε κανένα τομέα της ζωής μας, γι’ αυτό πρέπει να κατανοούμε τη φύση της αλλαγής. Έχοντας επίγνωση σχετικά με το πώς και γιατί αλλάζουν τα πράγματα, η αλλαγή θα μας φανεί πιο φυσική και θα μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε πιο θετικά και αποτελεσματικά.
Σε κάθε περίπτωση είμαστε υπόλογοι για τις αποφάσεις μας και τις ενέργειές μας.
Η ποιότητα της ζωής πηγάζει και από την ερμηνεία των εμπειριών μας και από την κατανόηση των διαδικασιών.
Ο Σωκράτης έλεγε «ο δε ανεξέταστος βίος ού βιωτός ανθρώπω» δηλαδή το να ζει κανείς ποιοτική ζωή επιτυγχάνεται με διαρκή εξέταση.
Ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι η ευγενέστερη αποστολή ήταν να αναζητά κάποιος την ουσία των πραγμάτων (δικαιοσύνη, ομορφιά, αλήθεια, ευτυχία….).
Ο Αριστοτέλης ανέπτυξε τη σημασία και τις χρήσεις της κριτικής σκέψης.
Καθόρισε την καλοσύνη σαν την αρετή που επιδιώκουν όλα τα λογικά πλάσματα. Η αρετή εξαρτάται από το εάν το άτομο έχει επιλογές. Η επιλογή ήταν η χρυσή τομή «μέτρον άριστον». Ο ίδιος έδινε μεγάλη ηθική αξία στην εγκράτεια και τη μετριοπάθεια.
Ο Κάντ πίστευε ότι μπορεί κάποιος και θα όφειλε να θέτει σε δοκιμασία τις αποφάσεις του μέσα από την «κατηγορηματική προσταγή». Για παράδειγμα, πριν αποφασίσουμε και πριν δράσουμε να διερωτηθούμε: ‘’Θα ήθελα όλοι οι άλλοι, εάν ήταν στη θέση μου, να κάνουν το ίδιο πράγμα ;’’
Να κάνουμε το σωστό, όχι επειδή φοβόμαστε την τιμωρία, ούτε γιατί αναζητάμε την επιβράβευση, ούτε επειδή θα μας αποφέρει κέρδος, αλλά απλά επειδή είναι το σωστό.
Και μετά απ’όλα αυτά…… καλή ψήφο !
(#) Αρθρο του κλινικού ψυχολόγου, Κωνσταντίνου Σκαρβέλη στην ιστοσελίδα “imaska.gr”
