Χρόνο µε τον χρόνο, η πίεση αυξάνεται. Από τη μία πλευρά, η εκρηκτική αύξηση της τουριστικής κίνησης, την οποία ακολουθεί η άνοδος της οικιακής κατανάλωσης. Από την άλλη πλευρά, η ανομβρία. Τα μικρά νησιά του Αιγαίου ετοιμάζονται να ξεκινήσουν την τουριστική σεζόν με τις λιμνοδεξαμενές τους άδειες, με τις γεωτρήσεις να «βγάζουν» υφάλμυρο νερό και τη σχέση εξάρτησης από τις αφαλατώσεις να γίνεται ολοένα και πιο ισχυρή. Πρώτο «θύμα» αυτής της δύσκολης συνθήκες είναι η όποια γεωργική παραγωγή έχει απομείνει στα νησιά, υπακούοντας στο δόγμα «πρώτα νερό στους ανθρώπους και μετά όλα τα υπόλοιπα».

Το 2023, οι βροχοπτώσεις στο Αιγαίο ήταν περιορισμένες για τρίτη συνεχόμενη χρονιά. «Ιδίως στις Κυκλάδες και στη νότια Κρήτη, που είναι οι περιοχές με τις λιγότερες βροχοπτώσεις, το 2023 ήταν μια κακή χρονιά», εξηγεί ο Κώστας Λαγουβάρδος, μετεωρολόγος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. «Η τελευταία καλή χρονιά για το Αιγαίο ήταν το 2019, με πολλές βροχές στα ανατολικά και νότια. Εκτοτε οι βροχοπτώσεις ήταν κάτω από τον μέσο όρο. Ειδικά στις Κυκλάδες, όπου η περίοδος που βρέχει είναι μόλις 5-6 μήνες, αρκούν δύο κακές χρονιές για να παρουσιαστεί πρόβλημα». Χαρακτηριστικά, στην Ανδρο το 2023 έπεσαν 363 χιλιοστά βροχής με μέσο όρο τα 506 χιλιοστά, στην Τήνο 299 χιλιοστά με μέσο όρο τα 330, στη Νάξο 270 χιλιοστά με μέσο όρο τα 306, στην Ιο 195 χιλιοστά με μέσο όρο τα 285 χιλιοστά.

Ως αποτέλεσμα, τα νησιά στο Αιγαίο ετοιμάζονται για μια δύσκολη χρονιά. «Οι λιμνοδεξαμενές στα νησιά έχουν αδειάσει. Πολλά νησιά θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα φέτος. Και τα πρώτα θύματα θα είναι οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι. Οταν δεν βρέχει, δεν έχει βλάστηση, άρα ο κτηνοτρόφος πρέπει να αγοράσει τις ζωοτροφές. Πέρυσι οι Ναξιώτες αγόραζαν μπάλες τριφύλλι από τη Βουλγαρία», εξηγεί ο Ηλίας Νόκας, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Υδάτων Νότιου Αιγαίου στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου.

Λιανός για την ανομβρία στη Νάξο 

«Η Νάξος έχει δύο φράγματα. Πέρυσι είχαν 375.000 κυβικά, φέτος έχουν 30.000 κυβικά», λέει ο Δημήτρης Λιανός, δήμαρχος του νησιού. «Φέτος θα ζοριστούμε. Για εμάς δεν είναι μόνο ο τουρισμός, αλλά και η γεωργία και η κτηνοτροφία. Οι πρώτοι που επηρεάζονται είναι οι αγρότες. Ηδη οι πατατοπαραγωγοί σκέφτονται να μη φυτεύσουν φέτος, γιατί και οι ίδιοι δεν θα μπορούν να ποτίσουν. Θα είναι μια δύσκολη χρονιά για όλους». Πάντως, σε σχέση με τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, η Νάξος βρίσκεται ακόμη σε καλύτερη κατάσταση. «Το νησί έχει νερά, έχουμε δύο γεωτρήσεις στα 171 μέτρα με πολύ καλής ποιότητας νερό και η στάθμη τους δεν έχει κατέβει. Αυτό που χρειάζεται το νησί είναι ένα master plan για το νερό. Δυστυχώς, λόγω τοπικισμών δεν μπορούμε να κάνουμε μια πιο ορθολογική εκμετάλλευση – κάποια χωριά εκμεταλλεύονται πηγές και δεν αφήνουν να υδροδοτηθούν άλλοι. Η πόλη της Νάξου έχει πλέον μία μονάδα αφαλάτωσης. Χρειαζόμαστε επίσης αρδευτικά δίκτυα και στοχευμένες πολιτικές για τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους ώστε να μην εγκαταλείψουν· ο πρωτογενής τομέας είναι η υπεραξία μας».

Η Μύκονος

Στα νησιά όπου η εξυπηρέτηση του τουρισμού είναι η μόνη προτεραιότητα, οι άδειες λιμνοδεξαμενές επιδεινώνουν μια ήδη δύσκολη κατάσταση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Μύκονος. «Η Δημοτική Εταιρεία Υδρευσης Αποχέτευσης Μυκόνου διαθέτει για την υδροδότηση του νησιού δύο φράγματα και δύο μονάδες αφαλάτωσης», εξηγεί ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας, Δημήτρης Λαζαρίδης. «Το φράγμα στο Μαράθι, δυναμικότητας τριών εκατ. κυβικών, και το φράγμα στην Ανω Μερά, δυναμικότητας ενός εκατ. κυβικών, είναι σχεδόν άδεια λόγω της συνεχόμενης ανομβρίας και δεν χρησιμοποιούνται».

Μύκονος εναντίον Σαντορίνης 

Η ανομβρία δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Τα νησιά του Αιγαίου βλέπουν τα τελευταία χρόνια την τουριστική τους κίνηση να απογειώνεται, με συνεπακόλουθη αύξηση της κατανάλωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της σταδιακής αύξησης της κατανάλωσης είναι το (άνυδρο) νησί της Σαντορίνης. Σύμφωνα με στοιχεία της ΔΕΥΑ Θήρας, πριν από μια δεκαετία (το 2013) η κατανάλωση του νερού στο νησί ήταν περίπου 929.000 κυβικά. Το 2023 έφτασε στα 2.360.000 κυβικά μέτρα νερού (σημειώνοντας αύξηση 13,8% σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά).

Η τεράστια αύξηση της κατανάλωσης αποτυπώνεται και στην έτερη «ναυαρχίδα» των Κυκλάδων, τη Μύκονο. Σύμφωνα με στοιχεία της ΔΕΥΑ Μυκόνου, η κατανάλωση το 2020 (χρονιά της καραντίνας) ήταν 955.505 κυβικά μέτρα νερού, το 2021 αυξήθηκε στο 1.174.254 κυβικά (+22,9%), το 2022 στο 1.513.068 κυβικά (+28,8%) για να φτάσει το 2023 στο 1.618.069 κυβικά (+7%). Με άλλα λόγια, αν θεωρήσουμε ότι το 2020 δεν ήταν μια συνηθισμένη χρονιά λόγω κορωνοϊού, η κατανάλωση νερού στη Μύκονο μέσα σε δύο χρόνια (από το 2021 έως το 2023) αυξήθηκε κατά 37,8%. «Επιπλέον, τα στοιχεία της ΔΕΥΑ δεν αποτυπώνουν την πλήρη εικόνα, καθώς το 40% του νησιού δεν καλύπτεται από το δίκτυο ύδρευσης. Η συνολική κατανάλωση του νησιού εκτιμώ ότι φθάνει στα 2,5-3 εκατ. κυβικά ετησίως», σημειώνει ο κ. Νόκας.

«Οπως και σε πολλά νησιά, έτσι και στη Μύκονο ο καθένας χτίζει όπου θέλει και στη συνέχεια καλύπτει τις ανάγκες του είτε με ιδιωτικές γεωτρήσεις –που υπεραντλούνται, με αποτέλεσμα να έχουν κακής ποιότητας νερό– είτε με αγορά νερού. Oμως η αύξηση της κατανάλωσης επιβαρύνει και τις περιοχές που έχουν δίκτυα, καθώς αυτά δεν έχουν σχεδιαστεί σωστά. Στη Μύκονο, για παράδειγμα, το δίκτυο κατασκευάστηκε αρχικά για να καλύπτει μόνο τη Χώρα και τώρα υποστηρίζει όλες τις επεκτάσεις χωρίς αντίστοιχες προδιαγραφές. Αντίστοιχο θέμα έχει και ο βιολογικός καθαρισμός του νησιού, που έχει σχεδιαστεί για ισοδύναμο πληθυσμό 50.000 ανθρώπων και το καλοκαίρι εξυπηρετεί πάνω από 100.000. Ολα λειτουργούν στο όριο».

Μπλεγμένοι σωλήνες

Το διοικητικό σχήμα, δηλαδή η κατανομή των αρμοδιοτήτων γύρω από το νερό, δεν βοηθάει την κατάσταση. Η διαχείριση του νερού στη νησιωτική Ελλάδα γίνεται μέσα από ένα πολύπλοκο και ταυτόχρονα ελλειμματικό σχήμα. Στις πιο οργανωμένες περιπτώσεις υπάρχει μια δημοτική επιχείρηση ύδρευσης-αποχέτευσης, η οποία είναι υπεύθυνη για το δίκτυο και την παραγωγή νερού. Στις λιγότερο οργανωμένες, τη διαχείριση του νερού έχει κάποια υπηρεσία στον τοπικό δήμο. Η αδειοδότηση και ο έλεγχος των ιδιωτικών γεωτρήσεων, είτε ύδρευσης είτε άρδευσης, που γίνονται εκτός δικτύου ανήκει στις Διευθύνσεις Υδάτων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, στις οποίες ένα ή δύο άτομα καλούνται να διαχειριστούν τα πάντα. Οι Περιφέρειες, τέλος, έχουν τμήματα υδροοικονομίας, που ασχολούνται με τους ελέγχους και τις καταγγελίες.

«Στην κατανάλωση του νερού τον πρώτο λόγο έχει ο τουρισμός», λέει ο κ. Νόκας. Οι αφαλατώσεις δεν επαρκούν. Στην Ερμούπολη, όταν έγινε η πρώτη μονάδα είχε δυναμικότητα 1.200 κυβικών και σήμερα έχει φτάσει τις 5.000 κυβικά και πάλι δεν επαρκούν. Επιπλέον, με την αύξηση του ενεργειακού κόστους, ενώ η ΔΕΥΑ του νησιού είχε πριν από λίγα χρόνια αποθεματικό ένα εκατ. ευρώ, τώρα έχει 5 εκατ. ευρώ ζημίες, τις οποίες δεν μπορεί να μεταφέρει στο τιμολόγιο μια και το νερό είναι ήδη πολύ ακριβό». Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, στις Κυκλάδες λειτουργούν σήμερα 31 μονάδες αφαλάτωσης και στα Δωδεκάνησα ακόμη 15.

Η μάστιγα των παράνομων γεωτρήσεων

Τα προβλήματα δεν αφορούν μόνο τις Κυκλάδες. Στη Σκιάθο, που υδροδοτείται αποκλειστικά μέσω γεωτρήσεων, η στάθμη των υπογείων υδάτων είναι κάθε χρόνο χαμηλότερη. «Η ιδιαιτερότητα της Σκιάθου είναι ότι έχουμε νερά, το νησί είναι αύταρκες. Η πόλη της Σκιάθου καλύπτεται μέσω πέντε δημοτικών γεωτρήσεων, ενώ ξενοδοχεία και ιδιώτες στο νησί έχουν τις δικές τους γεωτρήσεις. Επιπλέον, επειδή το νερό από το κεντρικό πηγάδι υδροδότησης δεν είναι πια πόσιμο, έχουμε δημιουργήσει 25 δημόσιες βρύσες στην πόλη με νερό πόσιμο από άλλη πηγή», λέει ο κ, Γιάννης Σαρρής, διευθυντής της ΔΕΥΑ Σκιάθου.

«Η ΔΕΥΑ δεν έχει δικαιοδοσία ούτε να αδειοδοτεί τις γεωτρήσεις ούτε να τις ελέγχει. Δεν έχει εικόνα τι ποσότητες αντλούνται. Εχουμε κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσαμε – τα τελευταία χρόνια, αντικαταστήσαμε σχεδόν όλο το εσωτερικό δίκτυο ύδρευσης και μειώσαμε σημαντικά τις απώλειες. Αυτό που μας προβληματίζει είναι ότι κάθε χρόνο μειώνεται η στάθμη των γεωτρήσεων, υπάρχει τάση μείωσης των αποθεμάτων. Παράλληλα η πραγματική κατανάλωση αυξάνεται λόγω του τουρισμού. Σοβαρό πρόβλημα είναι οι παράνομες γεωτρήσεις – στο νησί μας έχουμε πάνω από 2.000. Κατά τη γνώμη μου, ειδικά στα νησιά, όπου το νερό προέρχεται από έναν κλειστό χώρο, το νερό έπρεπε να ελέγχεται συνολικά από τον δήμο και όχι αποσπασματικά». Σύμφωνα με στοιχεία του Τμήματος Υδροοικονομίας της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας και Σποράδων, για τη Σκιάθο έχουν υποβληθεί 238 αιτήματα για ιδιωτικές γεωτρήσεις, για τη Σκόπελο 11 αιτήματα και για την Αλόννησο 5 αιτήματα.

«Το νησί μας έχει την ιδιαιτερότητα ότι είναι… μικρομέγαλο», σημειώνει ο δήμαρχος Καλύμνου , Γιάννης Μαστροκούκος. «Ενώ είμαστε μικροί σε έκταση, έχουμε 17.000 μόνιμο πληθυσμό. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε σημαντικές ανάγκες σε νερό όλο το χρόνο. Δεν είναι μόνο ο τουρισμός, καθώς έχει αλλάξει και η δική μας συμπεριφορά απέναντι στο νερό: στην καθαριότητα, στους κήπους, στις πισίνες, πράγματα που ήταν αδιανόητα δύο γενιές πίσω, που ο κόσμος είχε μάθει να ζει με πολύ λιγότερο νερό». Το νησί προς το παρόν εξυπηρετείται κατά βάση από γεωτρήσεις, ενώ λειτουργεί και μία μονάδα αφαλάτωσης για το τουριστικό βόρειο τμήμα του.

Ο ίδιος καταλήγει: «Το υπόγεια αποθέματα μειώνονται και αναγκαζόμαστε πλέον να στραφούμε και εμείς στις αφαλατώσεις. Ηδη βρίσκεται στον “αέρα” διαγωνισμός με χρηματοδότηση από το υπουργείο Εσωτερικών για την προμήθεια τριών μικρών αφαλατώσεων και ακόμη ένας μέσω της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, για μια μεγάλη μονάδα για την πόλη της Καλύμνου. Βέβαια, οι αφαλατώσεις δεν είναι πανάκεια. Ιδανικά, εάν μπορούσαμε να επεκτείνουμε τη χρήση ΑΠΕ για την κάλυψη των αναγκών τους και μαζεύαμε τις διαρροές του δικτύου, θα ήταν πιο βιώσιμη ως επιλογή».

Με πληροφορίες από τη σελίδα Kathimerini.gr