Αν έπρεπε να συγκριθεί με ένα παραδοσιακού τύπου gadget, αυτό θα ήταν χωρίς αμφιβολία ο ελβετικός σουγιάς, ένα πολυεργαλείο με περισσότερες από 33 χρήσεις, σε μέγεθος παλάμης.

Το κινητό μας τηλέφωνο είναι το πιο «έξυπνο» πολυεργαλείο που έχει κατασκευαστεί στην ιστορία της ανθρωπότητας και ταυτόχρονα το πιο εθιστικό. Γι’ αυτό και η σχέση μας μαζί του είναι γεμάτη προκλήσεις, μια σχέση πάθους – μίσους, που όμοιά της δεν υπάρχει άλλη με αντικείμενο.

Πώς άλλωστε θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε μια συσκευή που μας επιτρέπει να επικοινωνούμε άμεσα με όποιον θέλουμε, όπως θέλουμε, και ταυτόχρονα μας ψυχαγωγεί, είναι ο πιο στενός συνεργάτης μας, το πορτοφόλι μας, ο καταλύτης στις συναλλαγές μας με το κράτος και τις τράπεζες, ο συναγερμός ασφαλείας για το σπίτι μας; Αγοράζουμε, πουλάμε, ενημερωνόμαστε, καταγράφουμε τη ζωή μας και την αναμεταδίδουμε -ακόμη και live-, εργαζόμαστε, συσκεπτόμαστε και σχετιζόμαστε από χιλιάδες χιλιόμετρα απόσταση. Ο κόσμος μας πριν και μετά τα smartphones μοιάζει με την εποχή πριν και μετά το ηλεκτρικό ρεύμα.

Αν και ο χρόνος που περνάμε με το κινητό μας είναι για τον καθένα από εμάς διαφορετικός, καθώς εξαρτάται από το είδος της χρήσης που κάνουμε, ο μέσος όρος που καταγράφουν οι έρευνες είναι μάλλον ανησυχητικός. Για παράδειγμα, ο αμερικανικός οργανισμός Common Sense Media μέτρησε περί τις 4.000 ειδοποιήσεις ημερησίως σε κινητά νεαρών ατόμων, εκ των οποίων προλάβαιναν να δουν τις 1.000, κάτι που σημαίνει ότι ασχολούνταν με το κινητό τους όλη τη μέρα.

Μάλιστα, το 5% των ειδοποιήσεων έφταναν μεταμεσονύχτια. Στους ενήλικους εργαζόμενους τα ποσοστά αυτά «εκτοξεύονται». Πανευρωπαϊκή έρευνα της Ipsos κατέγραψε χρήση κινητού ακόμη και εν κινήσει για το 81% των οδηγών και το 66% των πεζών. Κι αν το μεγαλύτερο ποσοστό αφορούσε το GPS, ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό είχε τηλεφωνικές συνομιλίες, ενώ το διόλου ευκαταφρόνητο 22% συμμετείχε σε επαγγελματική σύσκεψη κατά την οδήγηση.

Η έρευνα κατέγραψε τη συμπεριφορά αυτή σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, αλλά κυρίως σε όσους είναι κάτω των 35 ετών, με τα ποσοστά των Ελλήνων να είναι σε όλες τις κατηγορίες πάνω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Δεδομένου ότι κάποιοι ξεκινούν τη μέρα τους τσεκάροντας τα μηνύματά τους, εργάζονται ή αθλούνται ακούγοντας μουσική από το κινητό, παίζουν mobile games ή κοιμούνται με τη βοήθεια χαλαρωτικών βίντεο, οι ώρες που δεν χρησιμοποιούν το κινητό τους είναι μάλλον ελάχιστες και αυτό σημαίνει ότι, ουσιαστικά, οι παραγωγικές ηλικίες ζουν μαζί με το κινητό τους καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Ο Νίκος Βασιλάκος, σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, έχει υπολογίσει σε τουλάχιστον 4,5 μήνες κατ’ έτος τη χρήση κινητού από άτομα που αναζητούν βοήθεια για μια πιο ισορροπημένη ζωή.

Επικοινωνώ, άρα υπάρχω

Δύο από τα πιο γνωστά είδη κοινωνικού άγχους που σχετίζονται με τα smartphones είναι η FOMO και η NOMOPHOBIA. Ως Fear Of Missing Out (FOMO) ορίζεται ο φόβος μη χάσεις αυτό που συμβαίνει. Αποτελεί μια τάση που έχει προκύψει από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αφορά μια αίσθηση ότι οι άλλοι ζουν ενδιαφέρουσες ζωές από τις οποίες το άτομο απουσιάζει κι αυτό το ωθεί να είναι μονίμως συνδεδεμένο και να παρακολουθεί αυτά που κάνουν οι άλλοι, μας εξηγεί ο Πάρης Κάλφας, αναπληρωτής υπεύθυνος Μονάδας Εγκαιρης Παρέμβασης για την Προβληματική Χρήση του Διαδικτύου του ΚΕΘΕΑ.

«Το πραγματικό πρόβλημα πίσω από αυτό είναι η μοναξιά, η έλλειψη ουσιαστικής σχέσης με την οικογένεια, η έλλειψη αυτογνωσίας και αυτοεκτίμησης, η αδυναμία έκφρασης και διαχείρισης των συναισθημάτων, η ελλιπής οριοθέτηση από την οικογένεια και άλλοι παράγοντες που έχουν να κάνουν τόσο με το ίδιο το άτομο και την προσωπικότητά του, το περιβάλλον, ανθρώπινο, χωροταξικό και αξιακό, όσο και με το ίδιο το μέσο το οποίο είναι εθιστικό και συμβάλλει στην υπεραπασχόληση, στην υπερβολική χρήση αλλά και στην εξάρτηση».

Η Νo Μobile Phone Phobia (NOMOPHOBIA) είναι η έντονη αίσθηση ανησυχίας σε περίπτωση που κάποιος μείνει χωρίς το κινητό ή σε περίπτωση αδυναμίας χρήσης του. Ορισμένοι παρομοιάζουν το συναίσθημα αμηχανίας που έχουν όταν ξεχάσουν κάπου το smartphone με το να κυκλοφορούν «γυμνοί», ορίζοντας έτσι το κινητό ως ένα από τα απολύτως απαραίτητα πράγματα στη ζωή. Eρευνα της έγκυρης Pew στις ΗΠΑ δείχνει πάντως μια τάση για απεξάρτηση από τα smartphones στις ηλικίες 30-49, ενώ έντονες αυξομειώσεις καταγράφονται στην ηλικιακή ομάδα 18-29.φ

«Ισως η επιστροφή σε ένα πολύ απλό κινητό να είναι μια ριζική λύση για κάποιους, αλλά υπάρχουν και πιο βιώσιμες μέθοδοι που μπορείτε να εφαρμόσετε. Οπως να ορίσετε συγκεκριμένες ώρες που θα αποφεύγετε το κινητό (π.χ. στη διάρκεια γευμάτων ή οικογενειακών δραστηριοτήτων), χώρους όπου το κινητό θα πρέπει να μένει εκτός (π.χ. υπνοδωμάτιο ή χώρος μελέτης), απενεργοποίηση ειδοποιήσεων, αξιοποίηση εφαρμογών που θα βοηθήσουν να παρακολουθήσετε πόσο χρόνο περνάτε στο κινητό», σημειώνει ο Ν. Βασιλάκος.

«Μακάρι να το είχαν πατήσει»

Πάντως, ο φόβος της απώλειας ή καταστροφής της συσκευής δεν είναι και τόσο παράλογος, καθώς μέσα στο smartphone έχουμε «τη ζωή μας όλη». Ο Δ.Κ. είναι φωτογράφος και έζησε αυτόν τον μικρό εφιάλτη πρόσφατα, όταν το κινητό «έφυγε» ενώ βρισκόταν πάνω στη μηχανή του, στην Κηφισίας.

«Κι ήμουν μέσα στο θεοσκόταδο, να ψάχνω για το κινητό πάνω-κάτω μιάμιση ώρα. Πήγα σε δύο βενζινάδικα μέχρι να με αφήσουν να κάνω ένα τηλέφωνο. Πήρα το κινητό μου και χτυπούσε… άρα ήταν ανοιχτό! Αυτό είναι ακόμα πιο τρομαχτικό. Μακάρι να ήταν κλειστό, σπασμένο, να το έχουν πατήσει». Η ανησυχία αφορούσε πρώτα από όλα τους κωδικούς σε τράπεζες και εν συνεχεία αρχεία με προσωπικές στιγμές. «Μόλις ξεπεραστεί το πρώτο σοκ ότι οι τράπεζες είναι ΟΚ, μετά λες: “Αχ ρε φίλε, έχω χάσει κάποιες φωτό’’».

Ο Δ.Κ. έχασε την πρώτη φωτογραφία με το κουτάβι του, αλλά ευτυχώς τα περισσότερα gallery του ήταν αποθηκευμένα και στο cloud. Τακτικά αντίγραφα ασφαλείας και… κλειστές τσέπες στο μπουφάν, είναι η συμβουλή του.

«Κλειδώστε το, όπως το σπίτι σας»

Ο Ιωσήφ Κανακάρης είναι συνεργάτης στο Εθνικό Δίκτυο Υποδομών, Τεχνολογίας και Ερευνας, φορέας που εποπτεύεται από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και που μέσω του gov.gr κατά τα lockdown μάς έμαθε έναν νέο τρόπο να σχετιζόμαστε με το κινητό μας και τις υπηρεσίες. Μας θυμίζει ότι η ταυτότητα, το δίπλωμα οδήγησης και άλλου τέτοιου είδους προσωπικά «έγγραφα» βρίσκονται στην ψηφιακή θυρίδα μας και δεν χάνονται. Ούτε οι κωδικοί μας που είναι συνδεδεμένοι με τον λογαριασμό μας (email).

Σε ό,τι αφορά την ασφάλεια των δεδομένων μας, δε, τονίζει: «Η συσκευή δίνει εναλλακτικές λύσεις κλειδώματος, όχι μόνο pin, αλλά και με βιομετρικά στοιχεία (π.χ. δακτυλικό αποτύπωμα). Μπορούμε να εκπαιδευτούμε για να προφυλάξουμε τις συσκευές μας». Αλλωστε, τα κινητά μας γίνονται όλο και πιο έξυπνα στο θέμα της ασφάλειας.

Πλέον υπάρχει η δυνατότητα αυτόματου κλειδώματος εάν η συσκευή «αντιληφθεί» ότι… απομακρύνεται εσπευσμένα (δηλαδή ότι κάποιος την πήρε και τρέχει), σε κάποια κινητά μπορεί και απομακρυσμένα να ενεργοποιηθεί η δυνατότητα διαγραφής κωδικών μέσω Google, και κατά κανόνα ο αλγόριθμός τους είναι σε θέση να διαπιστώσει αν γίνεται κάποια χρήση εκτός των συνηθισμένων (π.χ. σε πληρωμές).

Τακτικές ενημερώσεις του λειτουργικού συστήματος, ισχυροί κωδικοί και διαγραφή μηνυμάτων από άγνωστους αποστολείς είναι οι βασικές αρχές για την αποφυγή απάτης. «Οι χρήστες πρέπει να καταλάβουν ότι τα δεδομένα τους είναι περιουσία τους και είναι ευθύνη τους να τα προστατεύουν. Οπως το σπίτι μας – το κλειδώνουμε», επισημαίνει ο κ. Κανακάρης.

Τα σημάδια εξάρτησης στους εφήβους

Η χρήση χωρίς όρια κρύβει μεγάλους κινδύνους

«Τα παιδιά πρέπει να απεξαρτηθούν από το κινητό τηλέφωνο. Χρειάζονται κάποια όρια. Αν δεν τους βάλεις όρια μπερδεύονται», λέει η Εφη Σακαρέλλου, διευθύντρια στο 1ο Γενικό Λύκειο Παλλήνης – Πιερ ντε Κουμπερτέν. Η εφαρμογή της απαγόρευσης κινητών σε αυτό το σχολείο γίνεται παράλληλα με ημερίδες ενημέρωσης, συζήτηση εκπαιδευτικών και ψυχολόγων με τους εφήβους και καθοδήγηση. Οι έφηβοι έχουν προσαρμοστικότητα, όπως απέδειξε σχολείο της Ολλανδίας, όπου το πείραμα της απόλυτης απαγόρευσης smartphones είχε επιτυχία στην αλλαγή συνηθειών των παιδιών. Πώς θα διαπιστώσουμε, όμως, αν το παιδί μας έχει εθιστεί στη χρήση κινητού; «Οταν αυξάνει τον χρόνο ψυχαγωγικής ενασχόλησης, εγκαταλείπει εξωσχολικές δραστηριότητες, μειώνεται η επίδοσή του στο σχολείο, ξενυχτάει και αρχίζει και χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο για να νιώθει καλά», απαντά ο σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Νίκος Βασιλάκος.

Τι πρέπει να κάνουμε αν το έφηβο παιδί μας έχει πραγματικό πρόβλημα; «Πρέπει να ζητήσουμε βοήθεια από ειδικούς. Τα θεραπευτικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ δέχονται εφήβους και νέους ενήλικες 13-21 ετών και τις οικογένειές τους, με ατομικές συναντήσεις, συναντήσεις των γονέων, ομαδικές, οικογενειακές, καθώς και με υποστήριξη στα μαθήματα, στον επαγγελματικό προσανατολισμό και σε αθλητικές δραστηριότητες. Στους εφήβους από 13 έως 16 ετών είναι υποχρεωτική και κρίσιμη η δουλειά με τους γονείς, ακόμη και αν δεν έρθει το ίδιο το παιδί», τονίζει ο Πάρης Κάλφας εκ μέρους του ΚΕΘΕΑ.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι νέοι γονείς:

– Να αποφεύγεται η επαφή με συσκευές σε ηλικίες κάτω των 4 ετών γιατί επηρεάζεται η εγκεφαλική ανάπτυξη.
– Μέχρι την Ε’ Δημοτικού το παιδί να μην έχει δικό του κινητό, ενώ αργότερα η συσκευή να εποπτεύεται από τον κηδεμόνα.
– Οι συσκευές να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία (π.χ. αναζήτηση διαδρομής στον χάρτη) και όχι αποκλειστικά για games.
– Οι γονείς να δίνουν το καλό παράδειγμα στα παιδιά καθώς εκείνα μιμούνται ό,τι βλέπουν.
– Να τηρείται ο συμφωνημένος χρόνος χρήσης του κινητού.

Πού πάνε όταν τα αποσύρουμε

Οι περισσότεροι από εμάς «αποσύρουμε» τα παλιά μας κινητά στα… συρτάρια μας. Η σωστή πρακτική βέβαια είναι η ανακύκλωση ή έστω η επαναχρησιμοποίηση της συσκευής από κάποιον άλλο. Σύμφωνα με τη Eurostat, η Ελλάδα έχει ποσοστό ανακύκλωσης 17,7% – πολύ καλύτερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,3%). Σύμφωνα, δε, με τα στοιχεία της Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε., που δραστηριοποιείται πάνω από 20 χρόνια σε αυτόν τον τομέα, από το 2019 έως σήμερα έχουν συλλεχθεί και οδηγηθεί σε μονάδες διαχείρισης περίπου 69 τόνοι κινητών, βάρος που κατ’ εκτίμηση αντιστοιχεί σε 692.000 συσκευές.

«Δίνοντας στις συσκευές μας μια δεύτερη ευκαιρία, έχουμε πολλαπλά οφέλη για την κοινωνία, το περιβάλλον και την οικονομία. Μέσα από την ανακύκλωση εξοικονομούνται πρώτες ύλες, όπως πολύτιμα μέταλλα», μας λέει η Χριστιάνα Μπόχαλη, υπεύθυνη Επικοινωνίας της Ανακύκλωσης Συσκευών. Αυτά που θα πρέπει να γνωρίζουμε είναι:

– Πριν από την απόρριψη μιας συσκευής οφείλουμε να έχουμε διαγράψει όλα τα προσωπικά δεδομένα μας.
– Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν εκατομμύρια συσκευές που δεν χρησιμοποιούνται και η ανακύκλωση αυτών θα μπορούσε να συμβάλει στην εξοικονόμηση ενέργειας και να μειώσει δραστικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
– Μπορούμε να ανακυκλώσουμε στους ειδικούς κάδους έξω από καταστήματα ηλεκτρικών ειδών ή να αναζητήσουμε ένα σημείο κοντά μας στο electrocycle.gr.

Πληροφορίες από: https://www.protothema.gr