Με γοργούς ρυθμούς συνεχίζονται οι συζητήσεις για την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου με τις διαθήκες να είναι σε πρώτο πλάνο. Όλα τα ζητήματα που έχουν δει το φως της δημοσιότητας έχουν πέσει στο τραπέζι, με την αρμόδια Επιτροπή να έχει λάβει κάποιες πρώτες αποφάσεις για την κατεύθυνση που θα ακολουθήσουν οι επικείμενες αλλαγές.

Σύμφωνα με τα όσα δημοσιεύει ο «Ελεύθερος Τύπος», ο επιστημονικός διάλογος παραμένει διαρκής, με την Επιτροπή να έχει προς το παρόν περισσότερο αποκλείσει κάποια από τα θέματα που έχουν τεθεί, ενώ για άλλα η συζήτηση παραμένει ανοιχτή.

Νόμιμη μοίρα: Η πιο πρόσφατη απόφαση που έλαβε η Επιτροπή στην τελευταία συνεδρίασή της αφορά την αποδυνάμωση του θεσμού της νόμιμης μοίρας.

Σήμερα, όπου και να αφήσει την περιουσία του ο κληρονομούμενος, ένα ποσοστό πηγαίνει υποχρεωτικά στα παιδιά, στους γονείς και τον σύζυγο, ακόμα και αν έχουν παραλειφθεί ολωσδιόλου από τη διαθήκη. Το ποσοστό αυτό ονομάζεται νόμιμη μοίρα και σήμερα στην Ελλάδα έχει πλήρη δικαιώματα. Εάν π.χ. ο νόμιμος μεριδούχος δικαιούται το 25% της περιουσίας, τότε αποκτά αυτόματα το 25% σε όλα τα ακίνητα του κληρονομουμένου.

Πλέον, αυτό αλλάζει για πρώτη φορά. Η νόμιμη μοίρα θα σταματήσει να έχει αυτήν την ισχύ, με την Επιτροπή να αποφασίζει πως ο μεριδούχος δεν θα έχει πλέον κανένα εμπράγματο δικαίωμα στην περιουσία. Το ποσοστό της κληρονομιάς που θα δικαιούται θα μπορεί να το λάβει μόνο ως χρηματική αποζημίωση, εφόσον τη διεκδικήσει δικαστικά. Έτσι, ο ελληνικός νόμος θα κινηθεί προς τη λογική χωρών του εξωτερικού, όπου γίνεται προσπάθεια να προστατευθεί η αληθινή βούληση του θανόντος, με αποδυναμωμένα τα κληρονομικά δικαιώματα όσων παραλείφθηκαν από τη διαθήκη.

Σύντροφοι ζωής: Ένα από τα μέτρα τα οποία φαίνεται να αποκλείονται από τη συζήτηση για το νέο Κληρονομικό Δίκαιο είναι το να αποκτήσουν κληρονομικά δικαιώματα οι σύντροφοι ζωής, το άτομο δηλαδή που έχει μια συντροφική σχέση επί πολλά έτη με τον θανόντα, χωρίς αυτή να έχει επισημοποιηθεί.

Ήδη από τον περασμένο Οκτώβριο είχαμε μεταφέρει τους προβληματισμούς κάποιων από τα μέλη της Επιτροπής πάνω σε αυτήν την πρόταση. «Ποιο είναι το χρονικό όριο πάνω από το οποίο ένας σύντροφος θα θεωρείται πως έχει “σχέση ζωής” με τον κληρονομούμενο; Θα μπορεί αυτό να αφορά και νεότερους ανθρώπους, έστω και αν διαμένουν στην ίδια στέγη; Και ακόμη, πώς θα μπορεί να αποδείξει κάποιος ότι όντως έχει μια “σχέση ζωής” με έναν άνθρωπο; Με μάρτυρες ή μήπως με λογαριασμούς ρεύματος που δείχνει ότι έμεναν στο ίδιο σπίτι; Πώς μπορούμε να ορίσουμε κληρονομικό δικαίωμα σε έναν άνθρωπο με τον οποίο ο κληρονομούμενος επέλεξε να μην έχει νομικό δεσμό;».

Όπως φαίνεται, οι προβληματισμοί αυτοί έχουν επικρατήσει και η Επιτροπή έχει αποκλείσει το ενδεχόμενο να θεσμοθετηθούν πλήρη κληρονομικά δικαιώματα στους συντρόφους ζωής. Αυτό που βρίσκεται πια στο τραπέζι είναι να αποκτήσουν κάποια δευτερεύοντα, αλλά σημαντικά δικαιώματα, όπως λ.χ. να μπορούν να παραμείνουν για σύντομο χρονικό διάστημα στο σπίτι του θανόντος, εάν αυτό αποτελούσε την κοινή τους στέγη.

Ιδιόγραφες διαθήκες: Όπως έχει αποκαλύψει ο «Ε.Τ.» από τον περασμένο Δεκέμβριο, η κατάργηση της ιδιόγραφης διαθήκης (αυτής, δηλαδή, που συντάσσει ο κάθε πολίτης μόνος του και την αφήνει στο συρτάρι του) έχει αποκλειστεί από τα μέλη της Επιτροπής, αφού έχει επικρατήσει η άποψη που αναφέρει πως ως πανάρχαιος θεσμός η ιδιόγραφη διαθήκη δεν μπορεί να αποκλειστεί εν μια νυκτί.

Αυτό που σχεδιάζεται, πλέον, είναι ποιοι θα είναι οι περιορισμοί που θα υπάρχουν για μια ιδιόγραφη διαθήκη, ώστε να καταπολεμηθεί το συχνό, δυστυχώς, φαινόμενο των πλαστών διαθηκών.

Είναι γνωστά τα περιστατικά πλαστών διαθηκών που μοιράζουν βολικά την περιουσία κατόπιν… συνεννόησης των κληρονόμων. Ακόμα χειρότερα, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις προσώπων εντελώς άγνωστων προς τον θανόντα που συντάσσουν πλαστές διαθήκες όταν διαπιστώνουν ότι δεν υπάρχει κληρονόμος…

Τα φαινόμενα αυτά θα προσπαθήσει να χτυπήσει η Επιτροπή, με την εισαγωγή, κατ’ αρχάς, ενός χρονικού περιορισμού. Η ιδιόγραφη διαθήκη θα πρέπει να εμφανίζεται εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, το οποίο ακόμα βρίσκεται υπό συζήτηση. Στη Γερμανία, π.χ., η διαθήκη πρέπει να εμφανιστεί εντός δύο ετών, ειδάλλως η κληρονομιά μοιράζεται εξ αδιαθέτου.

Ένα άλλο μέτρο που θα εισαχθεί είναι η γραφολογική εξέταση, το οποίο εξετάζεται ακόμα και ως υποχρεωτικό μέτρο για όλες τις ιδιόγραφες διαθήκες. Εναλλακτικά, υπάρχει η σκέψη ο γραφολογικός έλεγχος να γίνει υποχρεωτικός όταν τη διαθήκη εμφανίζουν άτομα που δεν είναι στενοί συγγενείς με τον θανόντα.

Κληρονομική διαδοχή: Ένα άλλο μέτρο στο οποίο άναψε «κόκκινο» η Επιτροπή είναι ο αποκλεισμός των γονέων ή των παππούδων σε περίπτωση που είναι άνω των 80 ετών, στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει διαθήκη. Η Επιτροπή ήταν εξαρχής ιδιαίτερα σκεπτική με αυτό το μέτρο, εντοπίζοντας συνταγματικά και πρακτικά προβλήματα.

Πάντως, το να αλλάξει η σειρά ή τα ποσοστά της κληρονομικής διαδοχής παραμένει στο τραπέζι. Σήμερα, αν δεν υπάρχει διαθήκη, η περιουσία του κληρονομουμένου πηγαίνει στα παιδιά και τα εγγόνια του. Αν αυτά δεν υπάρχουν, αυτή μοιράζεται στους γονείς και τα αδέλφια του. Στη σειρά της διαδοχής, τρίτοι καλούνται οι παππούδες, γιαγιάδες κ.ο.κ., ενώ ένα ποσοστό καταλήγει πάντα στον επιζώντα σύζυγο.

Αυτήν τη στιγμή, έδαφος φαίνεται να κερδίζει στην Επιτροπή η άποψη πως πρέπει να υπάρξει κάποιος περιορισμός και να αποκλειστούν οι συγγενείς από την τέταρτη τάξη διαδοχής, δηλαδή οι θείοι, τα ξαδέρφια και οι προπαππούδες, που σήμερα κληρονομούν αυτόματα την περιουσία, αν δεν υπάρχει στενότερος συγγενής.

Κληρονομικές συμβάσεις: Ένα ζήτημα για το οποίο φαίνεται να υπάρχει συμφωνία είναι οι κληρονομικές συμβάσεις, οι οποίες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έχει αποφασιστεί ότι θα θεσμοθετηθούν.

Αυτό σημαίνει πως πρέπει να συγγραφεί ένα ολόκληρο νέο κεφάλαιο στο Κληρονομικό Δίκαιο, όπου θα ορίζεται ο τρόπος που εν ζωή ο κληρονομούμενος και οι κληρονόμοι θα συντάσσουν από κοινού μια σύμβαση που θα ορίζει πώς θα μοιραστεί η περιουσία μετά θάνατον. Ένας θεσμός που ισχύει σε πολλές χώρες, με σκοπό να αποφεύγονται οι μετά θάνατον συγκρούσεις και οι διαφωνίες για την πραγματική βούληση του ατόμου που κληρονομεί την περιουσία του. Οι όποιες αντιρρήσεις φαίνεται να έχουν καμφθεί, με τη συζήτηση να εστιάζει πλέον σε σημεία όπου υπάρχει διάσταση απόψεων στα μέλη της Επιτροπής, όπως στο πώς θα μπορεί να ανακληθεί μία κληρονομική σύμβαση.

Μεταρρύθμιση ύστερα από 80 χρόνια

Πρέπει να επισημανθεί ότι όλα όσα καταγράψαμε αποτελούν αντικείμενο συζήτησης στην Επιτροπή Αναμόρφωσης του Κληρονομικού Δικαίου και όχι τελικές αποφάσεις. Όπως εξηγούν μέλη της Επιτροπής, είναι σκέψεις στο πλαίσιο ενός ευρύτατου και εκτενούς επιστημονικού διαλόγου, ο οποίος κάθε άλλο παρά απλός είναι. Καλούνται να μεταρρυθμίσουν εν συνόλω όλο το σχετικό κεφάλαιο του Αστικού Κώδικα για πρώτη φορά ύστερα από 80 χρόνια και να το προσαρμόσουν στις σύγχρονες συνθήκες της κοινωνίας.

Τα μέλη της Επιτροπής, που κατά γενική ομολογία απαρτίζεται από καταξιωμένους και έγκριτους εκπροσώπους όλης της νομικής κοινότητας (δικαστικούς, δικηγόρους, συμβολαιογράφους, ακαδημαϊκούς), έχουν αναλάβει ο καθένας διαφορετικό σκέλος του Κληρονομικού Δικαίου, προκειμένου να μελετηθούν όλες οι παράμετροι και οι βέλτιστες πρακτικές άλλων χωρών.

Ωστόσο, πρόκειται για μία εκ βάθρων μεταρρύθμιση, όπου όλα τα σκέλη πρέπει να εξεταστούν συνολικά από τα μέλη της Επιτροπής, τα οποία συνεδριάζουν πλέον συχνότερα και παράλληλα προετοιμάζονται για τη σύνταξη των νέων διατάξεων.

Διακηρυγμένος στόχος της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Δικαιοσύνης είναι να ψηφιστεί το νέο Κληρονομικό Δίκαιο πριν από το καλοκαίρι ή, έστω, στις αρχές του καλοκαιριού.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο φαντάζει αυτήν τη στιγμή πολύ δύσκολο, με δεδομένη την κοπιώδη επιστημονική εργασία που απαιτεί μια τόσο σημαντική μεταρρύθμιση.