Το ένα μετά το άλλο νησιά που μέχρι σήμερα θεωρούνταν «εναλλακτικά» ή εν γένει μακριά από το πρότυπο της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού, αλλάζουν φυσιογνωμία.

Σε αυτή την κατεύθυνση οδεύει πλέον και η Αστυπάλαια, στην οποία προτείνεται να δημιουργηθεί ουσιαστικά ένας νέος οικισμός με τουριστικές κατοικίες στο μέγεθος της Χώρας του νησιού. Παράλληλα, εδώ και ενάμισι έτος έχουν διπλασιαστεί τα αιτήματα για οικοδομικές άδειες, σχεδόν στο σύνολό τους για τουριστικές κατοικίες και διαμερίσματα, με τον περιφερειακό δρόμο του νησιού να έχει ήδη γεμίσει οικοδομές.

Σύμφωνα με τον δήμαρχο Αστυπάλαιας Νίκο Κομηνέα, πριν από περίπου ένα έτος σημαντικός ξενοδοχειακός όμιλος ξεκίνησε διερευνητικές επαφές στο νησί με στόχο να υλοποιήσει μεγάλη τουριστική επένδυση. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Καθημερινής», η πρόταση αυτή πλέον έχει κατατεθεί σε κρατικές υπηρεσίες προς έγκριση. Την κατέθεσε εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων με έδρα την Αθήνα και αφορά έκταση περίπου 2.000 στρεμμάτων στο Αγριλίδι, έκταση ανάλογη με αυτήν που καταλαμβάνει η πρωτεύουσα του νησιού. Η πρόταση προβλέπει την ανάπτυξη τουριστικής εγκατάστασης με βίλες προς πώληση ή ενοικίαση και αντιστοιχεί σε 25.000-30.000 τετραγωνικά δόμησης. Μέσο για τη χωροθέτηση και την πολεοδομική οργάνωση θα είναι ένα (ακόμη) ειδικό πολεοδομικό σχέδιο (δηλαδή ένα πολεοδομικό σχέδιο ειδικά για την έκταση της επένδυσης), με το οποίο θα τροποποιηθούν οι χρήσεις γης και θα επιτραπεί η ανέγερση ενός οικισμού στην εκτός σχεδίου περιοχή.

«Νομίζω ότι υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον για επενδύσεις στο νησί», εκτιμά ο κ. Κομηνέας. «Είναι βέβαια κάτι που θα πρέπει να προσέξουμε λόγω της πίεσης που φαίνεται ότι θα αρχίσει να ασκείται. Οταν με προσέγγισαν από τον ξενοδοχειακό όμιλο, τους είπα ότι δεν επιθυμούμε τη δημιουργία μονάδων αδιάκριτα σε εκτός σχεδίου περιοχές, υποδεικνύοντάς τους οικισμούς που έχουν ακόμη μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης, όπως η Χώρα, το Λιβάδι, η Ανάληψη (Μαλτεζάνα), το Εξω και το Μέσα Βαθύ. Επιπλέον να υπάρχει διασπορά των κτιρίων και να ακολουθηθεί η τοπική αρχιτεκτονική, ώστε να ταιριάζει με τη φυσιογνωμία του νησιού. Αν κάποια στιγμή κορεστούν οι οικισμοί, προτιμότερο είναι να δημιουργηθεί ένας νέος οικισμός παρά να διασπαρεί η δόμηση στην ύπαιθρο».

Παράλληλα, την τελευταία διετία η δόμηση στο νησί έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Εκεί που οι οικοδομικές άδειες δεν ξεπερνούσαν ετησίως τις 15 (λ.χ. 2020 13 άδειες, μαζί με προσθήκες και αναπαλαιώσεις), το 2023 υπερέβησαν τις 30: σχεδόν όλες αφορούν συγκροτήματα 2-3 κτιρίων για ενοικιαζόμενα (δωμάτια, διαμερίσματα ή κατοικίες). Από τις αρχές του 2023 έχουν δοθεί 7 άδειες, 9 προεγκρίσεις οικοδομικών αδειών και άλλες 25 βεβαιώσεις χρήσεων γης ή όρων δόμησης.

«Ανάγκη για προστασία»
Σε τι περιβάλλον συμβαίνουν όλα αυτά; Η Αστυπάλαια δεν έχει πολεοδομικό σχέδιο (αναμένεται τώρα να ξεκινήσει η εκπόνησή του). Περιλαμβάνεται ωστόσο στην ομάδα των 25 μικρών νησιών της άγονης γραμμής, τα οποία το 2002 ένα προεδρικό διάταγμα του τότε υπουργείου Αιγαίου τα χαρακτήρισε «περιοχές που έχουν ανάγκη από ιδιαίτερη προστασία». Σε αυτά τα νησιά, τα κτίρια τουριστικών εγκαταστάσεων δεν επιτρέπεται να υπερβαίνουν τα 1.500 τ.μ. ανά ιδιοκτησία ή για «αυτοεξυπηρετούμενα διαμερίσματα» και επιπλωμένα δωμάτια τα 200 τ.μ. ανά ιδιοκτησία. Ως αποτέλεσμα της νομοθεσίας, τα νησιά αυτά δεν έχουν ακόμη μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες. Επιπλέον, η Αστυπάλαια είναι ένα νησί με σημαντικές δασικές εκτάσεις. Σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Κτηματολογίου, από τα 110.422 στρέμματα που καλύπτει ο δασικός χάρτης του νησιού, το 49,54% είναι δασικές εκτάσεις, το 38,84% χορτολιβαδικά και μόλις το 11,62% άλλης μορφής.

Το τελευταίο διάστημα η πληροφορία για την τουριστική επένδυση άρχισε να «κυκλοφορεί» στο νησί, με τις γνώμες επ’ αυτής να διίστανται. «Τα μεγέθη που ακούω είναι δύσκολο να χτιστούν», εκτιμά ο κ. Κομηνέας, μάχιμος μηχανικός και ο ίδιος. «Στο Αγριλίδι δεν υπάρχουν πολλές γεωργικές ή χορτολιβαδικές εκτάσεις, τα περισσότερα είναι δασικά. Επιπλέον, πολλά ακίνητα ανήκουν στο Εκκλησιαστικό Φιλανθρωπικό Ταμείο Αστυπάλαιας, νομικό πρόσωπο στη διοίκηση του οποίου εκλέγονται πέντε κάτοικοι του νησιού, καθώς και ο εκάστοτε μητροπολίτης και δήμαρχος. Προς το παρόν δεν είχαμε “κρούση” για την απόκτηση εκτάσεων».

Η Μαρία Λεκκάκου, καθηγήτρια Ναυτιλίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, εργάστηκε για μεγάλο διάστημα στην Αστυπάλαια, στο πλαίσιο της εκτενούς διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία για την εφαρμογή του προγράμματος «Εξυπνο και βιώσιμο νησί» (βασίζεται στην εισαγωγή της ηλεκτροκίνησης, σε συνεργασία με μεγάλη αυτοκινητοβιομηχανία). «Είμαι λάτρις της Αστυπάλαιας από τα φοιτητικά μου χρόνια, από… προ Χριστού, όπως λέω στους φοιτητές μου, εξαιτίας της φιλίας μου με την κόρη του ιδιοκτήτη του πρώτου κάμπινγκ του νησιού. Πολλοί γνώρισαν ως φοιτητές τη δεκαετία του ’80 το νησί και επέστρεψαν, αγόρασαν ένα σπίτι ή το επισκέπτονται σταθερά. Από εκείνη την εποχή η Αστυπάλαια έχει αλλάξει, αλλά ευτυχώς δεν έχει γίνει καρικατούρα όπως άλλα νησιά. Υπάρχει όμως μια σαφής αντιπαράθεση στην τοπική κοινωνία, ανάμεσα στους κατοίκους του Κάστρου που θέλουν το νησί να μείνει ως έχει και τον μέσο κάτοικο που θέλει να ενισχυθεί ο τουρισμός, να αποκτήσει η γη μεγαλύτερη αξία. Τουριστικά το νησί εξακολουθεί να έχει ένα μέτρο, με μικρές μονάδες, με λίγα δωμάτια και μια ανθρώπινη κλίμακα». Ερωτώμενη για τη δρομολογούμενη επένδυση, η κ. Λεκκάκου δεν είναι αρνητική. «Δεν είμαι ειδική στον τουρισμό, ακούγεται πάντως σαν να δημιουργείται μια νέα κοινότητα σε ένα μέρος του νησιού, κάτι που δεν είναι απαραίτητα αρνητικό, αν γίνει με μέτρο και σεβαστεί τον χώρο».

«Προς το χειρότερο»
«Αλλάζουν όλα πολύ γρήγορα προς το χειρότερο», εκτιμά η Μαρία Μαυρουδή, επιχειρηματίας στο νησί. «Το νησί μου το πονάω. Μπήκα στον τουρισμό ως οικονομολόγος και πιστεύω ότι το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να πηγαίνουμε σταθερά προς τα πίσω και αυτό να το πουλάμε ακριβά. Τη στιγμή που οι άλλοι θα γίνονται ένα τεχνητό, τουριστικό σκηνικό, εμείς να διατηρήσουμε ένα παρθένο μέρος χωρίς τουριστική αλλοτρίωση, το οποίο θα συνδυάζει στοιχεία παράδοσης με το σήμερα. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο. Eγινε η έκρηξη με το πρόγραμμα ηλεκτροκίνησης, το οποίο σήμερα παραμένει κάθε άλλο παρά βιώσιμο. Πήραμε ηλεκτροκίνητα οχήματα και τα φορτίζουμε με τις ντιζελομηχανές της ΔΕΗ, αφού δεν υπάρχουν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ετσι από τη μια έχουμε ένα ωραίο αφήγημα –που αν ίσχυε πλήρως θα συμφωνούσα– και από την άλλη τους ντόπιους, οι οποίοι εκεί που είχαν 30 ημέρες σεζόν τη διπλασίασαν, έχουν γλυκαθεί από το χρήμα και δεν έχουν την ωριμότητα να καταλάβουν ότι όλο αυτό είναι ευκαιριακό. Η πρώτη συζήτηση σήμερα στο νησί είναι αν θα επιτραπούν εστιατόρια και μπαρ μέσα στη Χώρα – αν αλλοτριωθεί και αυτή, χαθήκαμε. Στον περιφερειακό έχει σήμερα τουλάχιστον 15 οικοδομές σε εξέλιξη. Ανησυχώ γιατί η Αστυπάλαια ανέκαθεν μάζευε ποιοτικό κόσμο και αυτή τη στιγμή έχει μια τάση απλώς να αυξήσει τις διανυκτερεύσεις».

«Νομίζω ότι το νησί αλλάζει προς το καλύτερο. Βέβαια, το βασικό μας πρόβλημα παραμένει η συγκοινωνία», λέει η Φρόσω Χαραλάμπη, επιχειρηματίας. «Είναι αλήθεια ότι υπάρχει μεγάλη ώθηση στην οικοδομή, οι περισσότεροι είναι ντόπιοι και φτιάχνουν τουριστικά καταλύματα. Θεωρούν ότι το νησί “έχει πάρει τα πάνω του” και υπάρχει προοπτική. Oλο το βουνό μέχρι τη Χώρα έχει πλέον πουληθεί. Oσο για τη φημολογούμενη επένδυση, προσωπικά δεν μου ακούγεται καλή. Τόσο απότομη ανάπτυξη δεν κάνει καλό σε κανένα μέρος. Το πλεονέκτημα της Αστυπάλαιας είναι ότι από τη μια πλευρά το νησί παραμένει γραφικό και από την άλλη ότι δεν πάμε να “κατασπαράξουμε” τον επισκέπτη. Με αυτή την έννοια, πρώτο μας μέλημα θα πρέπει να είναι να προστατεύσουμε το τοπίο μας. Αν θέλει αυτό το ανάπηρο κράτος να μας βοηθήσει, ας βελτιώσει τις συγκοινωνίες».