Το «ζήτημα της Σίφνου» στη χαρτογραφία του Πτολεμαίου

Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος με την παρουσίαση του χάρτη της Οικουμένης (2ος αι. μ.Χ.) ουσιαστικά συνοψίζει όχι μόνο τις μέχρι τότε συντελεσθείσες εξερευνήσεις μέσα και έξω από τον χώρο της Μεσογείου, αλλά προβάλλει και τις μέχρι την εποχή του αστρονομικές και γεωγραφικές παρατηρήσεις και τα επιτεύγματα, που επέτρεπαν την ασφαλή πλεύση σ’ ένα κόσμο ο οποίος από το 300 π.Χ, είχε το έντονο χαρακτηριστικό της δικτύωσης λιμανιών.

Κείμενο: Γιώργος Λιόλιος (*)

Ο διάπλους σε ανοικτή θάλασσα με έναστρο ουρανό καθοριζόταν με βάση τον χάρτη και τον επίπεδο αστρολάβο, ενώ σε ασέληνες νύκτες προϋπέθετε όχι μόνο την χρήση της πυξίδας, αλλά και την κατάστρωση συντεταγμένων επί χάρτη, όργανα δηλαδή με τα οποία θα διορθώνονταν σφάλματα πλεύσης που προέκυπταν και από την μαγνητική κατάσταση της περιοχής.

Αυτά αποδεικνύουν τη χρήση τεχνολογικών εξελίξεων της μηχανικής και δεν χωρά αμφιβολία ότι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένα από αυτά τα εξελιγμένα όργανα, όπως και το κτίσιμο πανύψηλου πύργου στη νησίδα Φάρος της Αλεξάνδρειας, στην κορυφή του οποίου τοποθετήθηκε ανακλαστικός φανός.

Η διόπτευση και η χρησιμότητά του στάθηκε η αφορμή να εφοδιαστούν και άλλα σπουδαία λιμάνια ή ακτοσημεία της εποχής με φανούς. Τα ερείπια των ελληνιστικής εποχής φρυκτωριών στα παράλια νησιών και των ακτογραμμών της Μ. Ασίας, που ο ρόλος τους ήταν να σηματοδοτούν αρχικά τα επικίνδυνα για τον διάπλου σημεία, όπως το Δρέκανο της Ικαρίας, το οποίο ο Buondelmonti ονομάζει Φανάρι, το Σκυλαντάρ’ της Τήνου με τα ερείπια αρχαίου πύργου – φρυκτωρίας, το Δράκανο της Κω με πύργο Φανό, ο Φανός ή Φανοί (οι σημερινοί Οθωνοί του Ιονίου Πελάγους), τα Φανά της Χίου, ο Φάρος της Σίφνου με τα αρχαία θεμέλια και οι Φάνες της Ρόδου, αποτελούν ενδεικτικά μόνο παραδείγματα ενός εκτεταμένου δικτύου.

Έτσι η παρουσία χάρτη ήταν εκ των ουκ άνευ, και επομένως ο χάρτης του Πτολεμαίου δεν αποτελεί παρά ένα παράδειγμα χρήσης τέτοιων χαρτών πλεύσης, με τις σχετικές βέβαια αδυναμίες που έχουν επισημανθεί από τους μελετητές, όπως στην περίπτωση της Σίφνου.

Ο υπερτονισμός του μεγέθους της που ξεπερνά ακόμη και τη Νάξο συμπεριλαμβάνοντας ως πόλεις της τα νησιά Σέριφο, Σίκινο και Φολέγανδρο, υποδεικνύει τη σημασία της, όχι τόσο ως σημείο διάπλου, αλλά ως τόπου με ειδικό βάρος. Κι αυτό ασφαλώς σχετίζεται με τις εξορύξεις μολύβδου και αργύρου και τις καμινεύσεις του 5ου και 4ου αι. π.Χ που έχουν διασωθεί σε πολλά σημεία του νησιού, όπως επίσης και στη Σέριφο.

Η υπερτονισμένη ως προς το μέγεθος σχηματική απόδοση του νησιού επί του χάρτη έδωσε την αφορμή πολλών συζητήσεων στο παρελθόν, ώστε στη Χαρτογραφία έμειναν γνωστές ως «ζήτημα Σίφνου»!

(*) Ο Γιώργος Λιόλιος είναι δικηγόρος και συγγραφές

#Σίφνος #Χαρτογραφία #Πτολεμαίος #ΑρχαίαΕλλάδα #Ιστορία #Αιγαίο #ΖήτημαΣίφνου