Μεγάλη Παρασκευή σήμερα. Γιορτάζουν οι νεκροί μας. Ζωντανοί και μη. Μα πιο πολύ αυτοί που τους πονούνε / Για κείνους που πενθούν / Για κείνους που πονούν / Για κείνους που λυπούνται
Τη θυμάμαι… Να έρχεται στο σπίτι μας μ’ εκείνες τις φρεσκοψημένες πίτες της και να ευωδιάζει βάρσαμο και κανέλα ο τόπος. Και τότες ήτανε που έπιανε κουβέντα με τη γιαγιά μου κι εγώ μικρό παιδί ρουφούσα δύναμη από τη δύναμή της. Αυτή η γυναίκα θαρρείς ήτανε άτρωτη. Θαρρείς και θα ‘δινε μια στον τοίχο και θα μπαινε μέσα.
Ρουφούσα κι απ’ τη σοφία της. Τόση σιγουριά και βεβαιότητα μου ενέδιδε πάνω σε θέματα απλά και καθημερινά του χωριού όπου μεγάλωνα, πράγματα που φοβόμουνα όταν κουβεντιάζανε οι μεγάλοι, όπως η Ξενιτιά, ο Γδικιωμός και ο Θάνατος. Απλά καθημερινά είπα…
Την αντίκρυσα σαράντα χρόνια μετά. Κατάκοιτη πλέον. Άρρωστη, υπέργηρη και μόνη. Λες και ο Χάρος την είχε ξεχάσει. Ένα ξεψυχισμένο κουφάρι κείτονταν εκεί. Ποιες ύαινες άραγε τρομερές της ζωής να το είχανε αρπάξει;
Με γνώρισε…και πάνω που άρχισα να διακρίνω μες τα μάτια της λίγη ακόμη από τη λεβεντιά του άλλοτε, τα δάκρυα που αρχίσαν να τρέχουν ποταμός, γρήγορα τη σβήσαν. Τα δικά μου ή τα δικά της;
Η κατάρρευση της θείας της Φροσύνης εκείνη τη μέρα θα σημάνει και το τέλος της αυθεντίας ενός ολόκληρου κόσμου που με βύζαξε στην παιδική μου ηλικία. Δεν υπήρχε πια γάλα για μένα εκεί ούτε σιγουριά ούτε τίποτα.
«Δε με νοιάζει η ανημποριά μου, παιδί μου. Εγώ έχασα το γιο μου!»
Και τότες κατάλαβα. Ποιες ήταν οι ύαινες… τριάντα χρόνια είχανε περάσει από τότε. Που πέθανε ο γιος της. Κι εκείνες ακόμη την τρώγανε.
Πόνος. Φαίνεται πως σε κάποιες καρδιές μένει αγιάτρευτος. Ο Πόνος της Μάνας, ο Πόνος του Πατέρα, ο Πόνος του Συντρόφου…ποιος να είναι άραγε ο μεγαλύτερος;
Πόνος αβάσταχτος, Πόνος ανείπωτος, Πόνος άφατος, Πόνος βουβός, Πόνος βαθύς, Πόνος ανίκητος.
Πόνος. Ο γιος της Έριδας και αδερφός της Λήθης. Ήρθε στη Γη για να δώσει ένταση και αξία στη χαρά, να κάτσει στον αντίποδά της. Γιατί τι άραγε κάνει μεγαλύτερη τη χαρά σε κάποιον που έχει πρωτύτερα νοιώσει Πόνο, εξόν από αυτόν τον ίδιο; Ή τι δίνει μεγαλύτερη δύναμη στον Πόνο από την ίδια τη χαρά όταν σου την παίρνει;
«Ένα καυτό πηχτό υγρό είναι ο Πόνος κι εγώ εκείνο το βράδυ ένοιωθα να βουλιάζω μέσα του ολόκληρη…». Θα γράψω μια φορά για τούτο το αδυσώπητο συναίσθημα. Για να λυτρωθώ απροσδόκητα μετά.
Γιατί οι λέξεις έχουν μία δύναμη…σαν το πυρακτωμένο σίδερο, σα θες να καυτηριάσεις βαθιά την πληγή σου. Κι ακόμη πιο μεγάλη, την έχουν τα τραγούδια.
«Μα είναι ο Πόνος αβάσταχτος καλέ μου»
Πόνος βουβός…Πόνος τραγουδιστός.
Και υπάρχουν τραγούδια για κάθε περίσταση. Ακόμα και σ’ εκείνη που θα έλεγες ότι είναι ανάρμοστο να τραγουδήσεις.
Καλέ μου... Ακριβέ μου…έτσι ξεκινάνε τα περισσότερα μοιρολόγια στην Κρήτη. Ή τελειώνουνε. Αιώνες ολάκερους ετούτο το βασανισμένο νησί δεν ήταν παρά ένα σιγανό μοιρολόι. Το τραγούδι των τάφων. Που όπως ο φυσητήρας στη φάλαινα, σου δίνει λίγο το χώρο να ξεφυσήξεις από κει μέσα, να μην πλαντάξουν τα σωθικά σου.
Και τι άλλο να κάνεις δηλ. όταν η καρδιά πονεί; Γιατί η καρδιά πονεί όπως το σώμα.
Πάρε τον Πόνο! Έτσι μου φώναζε η μαία όταν γεννούσα το δεύτερο παιδί μου. Πάρε τον πόνο… Το θυμάμαι καλά γιατί μου φάνηκε τόσο βαθυστόχαστη αυτή η φράση, που ξέχασα τη γέννα και τη μαία και θυμήθηκα τον Επίκουρο. Που έλεγε ότι ο οξύς Πόνος δεν κρατεί πολύ. Ε έτσι έλεγε.
Πάρε τον Πόνο…και μη διανοηθείς ποτέ να του κρυφτείς. Πάρε τον Πόνο και πιες τον σα να’ ναι το πιο γλυκόπιοτο κρασί σου, ίσαμε και την τελευταία του γουλιά. Γιατί αλλιώς κάπου θα βρεθεί να τρυπώσει μέσα στο κελάρι σου και να μολέψει όλα τα υπόλοιπα κρασιά σου.
Πάρε το Χρόνο…Χρόνος, ο μεγάλος γιατρός, ίσως και το μόνο αντίδοτο. Αλλά αργεί. Κι αρκεί να αντέξεις να πονάς μέσα στο Χρόνο.
Καλές θύμησες…ένας γέρος στο χωριό μου -όχι αυτό, το άλλο – θυμάμαι να κάθεται πίσω απ’ το παραθύρι του, μονάχος ώρες πολλές, κι άμα τον κοίταζα καμιά φορά σταματώντας το παιχνίδι, θα ορκιζόμουνα ότι είχε μια μακαριότητα στην όψη. Τόσο που απορούσα. Τι έκανε λοιπόν αυτόν το γέρο τόσο μακάριο στην όψη στις ατελείωτες οδυνηρές ώρες της μοναξιάς του; Χρόνια μετά θα διαβάσω ότι ο μεγάλος αρχαίος φιλόσοφος Επίκουρος άντεχε τους φρικτούς πόνους της αρρώστιας του αναπολώντας όμορφες συζητήσεις που είχε κάνει κάποτε με φίλους. Και τότες θυμήθηκα το γέρο. Και τις κατσίκες που ξαπλωμένες στους αγρούς αναμασούν την, βιαστικά πιο πριν, μασημένη τροφή τους. Την ίδια μακαριότητα έχουν κι αυτές.
Το τίμημα…μάθαμε να αγαπάμε το σύντροφό μας όπως ο Ορφέας την Ευρυδίκη. Μάθαμε να αγαπάμε τα παιδιά μας όπως η Νιόβη τα δικά της, που μόλις τα έχασε έγινε πέτρα από τη λύπη. Και τι είμαστε λοιπόν εμείς, όταν τα χάσουμε όλα τούτα ; Τίποτα! Αν μπορούσαμε να κάνουμε λίγο πιο πίσω, να μάθουμε να αγαπάμε λίγο πιο στωικά, να μάθουμε να αγαπάμε λίγο και …τον εαυτό μας. Ένα ορμητικό ποτάμι είναι η αγάπη που παρασύρει το Εγώ μέσα στο Εσύ. Αν φράζαμε λίγο το ποτάμι…
Το όπιο…πρόσκαιρος είναι ο κάθε αποχωρισμός. Μια μέρα θα σμίξουμε ξανά με τους αγαπημένους μας. Μακάριοι σαν ημίθεοι στα Ηλύσια Πεδία. Εν τόπο χλοερό ήθελα να πω… όπου δε θα υπάρχει πια ούτε λύπη ούτε στεναγμός ούτε δάκρυ.
Πίσω απ’ τον Πόνο… «Δεν είν’ το δάκρυ το στερνό για κείνον που ποθαίνει. Μα για θανάτους εκατό μικρούς δικούς μας βγαίνει».
Η Επιστήμη…δεν μπορώ να φανταστώ τον άνθρωπο που κυνηγούσε μαμούθ και σκάλιζε τις πρώτες του εξισώσεις στα δέντρα…να πηγαίνει σε ψυχολόγους. Σε αντίθεση με τον άνθρωπο του σήμερα που, κρυμμένος μέσα στις τσιμεντένιες σπηλιές του και πίσω από τα θαυμαστά του επιτεύγματα – θαυμαστά δε λέω…- θα πρέπει να έρθει κάποιος να τον πάρει από το χεράκι και να του υπενθυμίσει ξανά την φθαρτότητά του και να του δείξει πως να διαχειριστεί το πένθος του. Να του μάθει να ζει ξανά όπως ο πρωτόγονος δηλ. την κάθε στιγμή σα να είναι η τελευταία. Και υπάρχουν θαυμάσια συγγράμματα σπουδαίων θεραπευτών και φιλοσόφων που μπορούν να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση, να του δώσουνε ρίζες βαθιές για να αντέξει στο δυνατό άνεμο και όταν έρθει η ώρα… να δροσίσουν λίγο τη θλίψη του όπως οι κρύες κομπρέσες τον πυρετό του.
Η Ποίηση… ο παππούς μου έγραφε ποιήματα – όχι αυτός, ο άλλος. Τετράδια ολόκληρα γέμιζε. Μα τότες δεν καταλάβαινα… μέχρι που χρειάστηκε να γράψω κι εγώ. Έκτοτε η ποίηση θα είναι για μένα ότι η Γεωμετρία για την Άλγεβρα. Δηλ. ο μόνος ευθύς δρόμος προς την αλήθεια. Και ως γνωστόν, ο ευθύς είναι και ο πιο σύντομος. Δεν υπάρχει άλλος. Και είτε γεμίζεις τα τετράδια σου με ποιήματα είτε διαβάζεις αυτά των άλλων, κάπου σίγουρα θα βρεις τις αλήθειες που, απροσδόκητα, από την αρχή ήταν όλες δικές σου. Και δεν μπορείς παρά να αναθαρρήσεις και να πεις πως άνθρωποι μεγάλοι σταθήκανε μπροστά στον Πόνο όπως ακριβώς εσύ δηλ. μικροί. Τόσο πανανθρώπινος είναι.
« Εμένα που μ’ είχε πέτρα κάνει ο Πόνος»
Ελπίδα! Βροντοφώναξε μια μέρα ο παπάς στην κηδεία του θείου του Κοσμά. Ελπίδα! Το θυμάμαι γιατί είχα αργήσει εκείνη την ώρα και βγαίνοντας από το αμάξι το άκουσα από το μεγάφωνο. Και τότες τέντωσα τα αυτιά μου να ακούσω τη συνέχεια…είχα περιέργεια να δω τι θα έβρισκε να πει μετά… για να παρηγορήσει την καινούρια χήρα που εκείνο το πρωινό, μόλις σηκώθηκε, αντίκρυσε τον άντρα της κρεμασμένο στην αυλή του σπιτιού της. Είχα μεγάλη περιέργεια…Παραδόξως ο παπάς δεν είπε τίποτα άλλο. Μόνο αυτή τη λέξη : ΕΛΠΙΔΑ …κι εμένα μου φάνηκε τότες ο πιο μελίρρυτος, ο πιο μεστός, ο πιο πολύβουος κι ο πιο μακρύς λόγος που άκουσα ποτέ μου. Μέχρι και τα πουλιά στα δέντρα θαρρώ σταμάτησαν… να ακούσουν το κελάηδημα ετούτου του παπά. Ελπίδα…
Σας κακοκάρδισα μήπως; Είπα μήπως πράγματα λυπητερά;
Μα είναι καιρός τώρα που διαβαίνω ανάμεσα στους ανθρώπους σα να διαβαίνω σε κάμπο σφαγής.
Αυτό κι αν είναι λυπητερό. Και δεν είναι μόνο ο θάνατος εκείνο που τους σφάζει. Είναι κι ο χωρισμός. Είναι κι ο Πόλεμος. Κάθε λογής. Κι η Φτώχεια. Του μυαλού πιο πολύ. Κι απ’ όλα πιο δυνατός, ο Πόνος για όλα τούτα τα δεινά του κόσμου.
Κι είν’ η Γη κακά γιομάτη…κι είν’ γιομάτη η θάλασσα…
Μεγάλη Παρασκευή σήμερα. Γιορτάζουν οι νεκροί μας. Ζωντανοί και μη. Μα πιο πολύ αυτοί που τους πονούνε.
Για κείνους που πενθούν
Για κείνους που πονούν
Για κείνους που λυπούνται
Ελπίδα…ότι μια μέρα θα σηκωθούν ξανά. Θα σφίξουν τα δόντια, θα ξετυλίξουν το μίτο και θα παλέψουν με το Θεριό που αλυχτά τόσο καιρό στα κατώγια τους. Τον αδερφό της Λήθης. Τον Πόνο.
Γιατί δεν υπάρχει κορυφή! Μονάχα ύψος…
Γιατί δεν υπάρχει ανάπαψη! Μονάχα αγώνας…
Γιατί δεν υπάρχει τέλος ούτε μικρό ούτε μεγάλο μήτε στον Απάνω Κόσμο μήτε στον Κάτω παρά μονάχα σαν έρθει εκείνη. Η Λήθη.
Όταν δε θα σε θυμάται πια κανείς. Όταν εσύ δε θα θυμάσαι πια…
Εκείνη είναι ο θάνατος.
Υπατία
Στίχοι : Καρυωτάκης, Καζαντζάκης, Χαΐνηδες, Νίτσε, Ησίοδος.
Αφιερωμένο στο θείο τον Κοσμά και τη θεία τη Φροσύνη.
