Ο εθισμός στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί ένα αυξανόμενο φαινόμενο, ειδικά μεταξύ των εφήβων. Η τεχνολογία έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι συνδέονται, αλληλεπιδρούν, και πληροφορούνται, αλλά ταυτόχρονα, έχει προκαλέσει νέους κινδύνους.
Της Στέλλας Ζαχαράτου (*)
Η υπερβολική χρήση των social media και του διαδικτύου μπορεί να επηρεάσει την ψυχική και σωματική υγεία των εφήβων, να επιβαρύνει τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και να μειώσει την ακαδημαϊκή τους απόδοση. Αυτό το άρθρο θα εξετάσει τους παράγοντες που συμβάλλουν στον εθισμό, τις ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις του, και τις αποτελεσματικές μεθόδους πρόληψης και αντιμετώπισης.
Ορισμός και Είδη Εθισμού στο Διαδίκτυο και στα Social Media
Ο εθισμός στο διαδίκτυο και τα social media μπορεί να περιγραφεί ως η υπερβολική και ακατάπαυστη χρήση τους που επηρεάζει αρνητικά την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Η υπερβολική χρήση μπορεί να διαχωριστεί σε διαφορετικές κατηγορίες:
- Εθισμός στα Social Media: Συχνή και παρατεταμένη χρήση πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης όπως Instagram, TikTok, Facebook, και Snapchat.
- Εθισμός στα Online Παιχνίδια: Παρά το ότι περιλαμβάνει διαδραστικά στοιχεία, θεωρείται ξεχωριστός τύπος εθισμού, καθώς μπορεί να οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα ανταγωνιστικότητας και επιθετικής συμπεριφοράς.
- Εθισμός στην Αναζήτηση Πληροφοριών: Υπερβολική αναζήτηση πληροφοριών και ειδήσεων που οδηγεί σε αποδιοργάνωση των προτεραιοτήτων και του καθημερινού προγράμματος.
Παράγοντες που Οδηγούν στον Εθισμό
Ο εθισμός στο διαδίκτυο και τα social media στους εφήβους προκαλείται από συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών, και κοινωνικών παραγόντων:
- Βιολογικοί Παράγοντες: Η χρήση των social media προκαλεί την απελευθέρωση ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που συνδέεται με την ανταμοιβή. Η συνεχής επιθυμία για επιβεβαίωση μέσω των «likes» και των θετικών σχολίων ενισχύει αυτήν τη συμπεριφορά.
- Ψυχολογικοί Παράγοντες: Έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης είναι πιο επιρρεπείς στον εθισμό, καθώς βρίσκουν στα social media έναν τρόπο απόδρασης και προσωρινής ανακούφισης.
- Κοινωνικοί Παράγοντες: Οι συνομήλικοι και οι διασημότητες επιδρούν σημαντικά στις συμπεριφορές των εφήβων, που επιθυμούν να μιμηθούν πρότυπα και να κερδίσουν κοινωνική αποδοχή.
Επιπτώσεις του Εθισμού στο Διαδίκτυο και στα Social Media
- Ψυχική Υγεία
Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου μπορεί να επιδεινώσει την ψυχική υγεία. Μελέτες δείχνουν ότι η αυξημένη χρήση των social media συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Οι έφηβοι που αναζητούν αποδοχή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι περισσότερο ευάλωτοι στην απόρριψη και την κριτική.
- Ακαδημαϊκή Απόδοση
Οι έφηβοι που περνούν πολλές ώρες στο διαδίκτυο έχουν συχνά χαμηλότερη ακαδημαϊκή απόδοση. Η μειωμένη συγκέντρωση και η διακοπή της μελέτης για να ελέγχουν συνεχώς τα social media μειώνουν τον χρόνο που αφιερώνουν στην εκπαιδευτική τους διαδικασία.
- Σχέσεις με Οικογένεια και Φίλους
Η συνεχής χρήση του διαδικτύου μειώνει την ποιότητα των πραγματικών σχέσεων, καθώς οι έφηβοι απομακρύνονται από το άμεσο περιβάλλον τους. Η έλλειψη πραγματικής αλληλεπίδρασης μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης.
- Σωματική Υγεία
Η παρατεταμένη καθιστική ζωή και η μειωμένη σωματική δραστηριότητα που συχνά συνοδεύουν τον εθισμό στα social media μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα όπως η παχυσαρκία, η μυοσκελετική δυσφορία, και προβλήματα στον ύπνο.
Μέθοδοι Πρόληψης
- Ενημέρωση και Εκπαίδευση των Εφήβων: Η εκπαίδευση σχετικά με τους κινδύνους της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου και των social media πρέπει να ξεκινά από το σχολείο και την οικογένεια.
- Ενίσχυση Ψυχολογικής Ανθεκτικότητας: Οι έφηβοι που αναπτύσσουν δεξιότητες συναισθηματικής ανθεκτικότητας είναι λιγότερο πιθανό να καταφύγουν στο διαδίκτυο για να αντιμετωπίσουν το άγχος και τη θλίψη.
- Υγιή Πρότυπα: Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ενθαρρύνουν τους εφήβους να ακολουθούν πρότυπα που προωθούν τη δημιουργικότητα, την κοινωνική υπευθυνότητα και την ψυχική υγεία.
- Περιορισμός Χρόνου και Χρήσης: Η θέσπιση ορίων στη χρήση των συσκευών μπορεί να μειώσει την υπερβολική έκθεση στον ψηφιακό κόσμο.
Μέθοδοι Αντιμετώπισης
- Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική: Η ατομική ψυχοθεραπεία και η συμβουλευτική μπορούν να βοηθήσουν τους εφήβους να αναπτύξουν υγιείς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων τους και να μειώσουν την εξάρτηση από τα social media.
- Ομαδικές Συνεδρίες: Οι ομαδικές συνεδρίες μπορούν να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, μέσα από το οποίο οι έφηβοι ανταλλάσσουν εμπειρίες και μαθαίνουν να διαχειρίζονται την ψηφιακή εξάρτηση.
- Ενίσχυση Υγιών Εναλλακτικών Δραστηριοτήτων: Η ένταξη σε αθλητικές ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες μπορεί να βοηθήσει τους εφήβους να επανασυνδεθούν με τον πραγματικό κόσμο.
- Συνεργασία με την Οικογένεια: Η οικογενειακή υποστήριξη είναι σημαντική για την επιτυχία της διαδικασίας απεξάρτησης. Οι γονείς πρέπει να είναι ενεργοί, θέτοντας ρεαλιστικούς κανόνες και όρια χρήσης.
Η Ιστορία του Ν.: Ένας Έφηβος με Διαδικτυακή Εξάρτηση
Ο Ν. ήταν ένας 16χρονος έφηβος που είχε εξελιχθεί σε ένα εξαιρετικά κοινωνικό παιδί, αλλά όχι στον πραγματικό κόσμο. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, είχε περάσει αμέτρητες ώρες σε πλατφόρμες όπως το TikTok, το Instagram και τα online παιχνίδια, προσπαθώντας να γεμίσει το κενό της απομόνωσης και της κοινωνικής αποσύνδεσης. Οι γονείς του παρατήρησαν ότι πλέον απέφευγε τις οικογενειακές δραστηριότητες, είχε χαμηλότερους βαθμούς στο σχολείο και εμφάνιζε εκνευρισμό κάθε φορά που του ζητούσαν να απομακρυνθεί από την οθόνη. Σταδιακά, το διαδίκτυο έγινε το μέσο απόδρασης και ικανοποίησης της ανάγκης του για αναγνώριση και αποδοχή.
Πρώτα Στάδια Θεραπείας
Οι γονείς του Ν. αποφάσισαν να ζητήσουν τη βοήθεια ψυχολόγου. Στις πρώτες συνεδρίες, ο Ν. ήταν σκεπτικός και αμυντικός, νιώθοντας ότι η παρέμβαση αυτή θα τον απομάκρυνε από κάτι που θεωρούσε πλέον αναγκαίο. Ωστόσο, τον βοήθησα να κατανοήσει τις βαθύτερες αιτίες της συμπεριφοράς του και να αναγνωρίσει πώς η χρήση του διαδικτύου είχε γίνει ένα εργαλείο διαφυγής από τα άγχη και τις κοινωνικές προκλήσεις της ηλικίας του.
Προσέγγιση και Μέθοδοι Θεραπείας
Αποφάσισα να ακολουθήσω μια προσέγγιση συνδυαστικής θεραπείας:
- Συνεδρίες Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT): Μέσα από τη CBT, ο Ν. αναγνώρισε πώς οι σκέψεις και τα συναισθήματά του τον οδηγούσαν στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Ανακάλυψε ότι κάθε φορά που ένιωθε άγχος ή μοναξιά, στρεφόταν προς το κινητό του για προσωρινή ανακούφιση.
- Ενίσχυση της Αυτοεκτίμησης και της Κοινωνικής Δεξιότητας: Με την καθοδήγηση μου, ο Ν. άρχισε να επεξεργάζεται τον τρόπο με τον οποίο έβλεπε τον εαυτό του και τις σχέσεις του με τους άλλους. Μέσα από ασκήσεις και ρόλους, έμαθε πώς να επικοινωνεί καλύτερα και να διαχειρίζεται το άγχος του στις διαπροσωπικές σχέσεις.
- Οικογενειακή Συμβουλευτική: Συνεργάστηκα με την οικογένεια του Ν., βοηθώντας τους να κατανοήσουν τις ανάγκες και τα συναισθήματα του παιδιού τους. Δημιουργήθηκαν ρεαλιστικά όρια και χρονικά πλαίσια χρήσης των social media, τα οποία εφαρμόστηκαν με τη συναίνεση του Ν.
- Ανάπτυξη Νέων Ενδιαφερόντων: Ενθάρρυνα τον Ν. να επανασυνδεθεί με παλιά χόμπι και να ανακαλύψει νέες δραστηριότητες εκτός οθόνης. Μέσα από τον αθλητισμό και τη συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες, ο Ν. άρχισε να βρίσκει τρόπους να ικανοποιεί την ανάγκη του για κοινωνική σύνδεση.
Τα Αποτελέσματα της Θεραπείας
Με την πάροδο των μηνών, ο Ν. άρχισε να μειώνει σημαντικά τον χρόνο που περνούσε στο διαδίκτυο και στα social media. Ένιωσε μεγαλύτερη σιγουριά και αυτοπεποίθηση στις προσωπικές του σχέσεις και ανέπτυξε καλύτερη συγκέντρωση στις σχολικές του υποχρεώσεις. Η διαχείριση της διαδικτυακής εξάρτησης έφερε ισορροπία στη ζωή του και βελτίωσε τη σχέση του με την οικογένειά του.
Η ιστορία του Ν. αναδεικνύει πόσο σημαντική είναι η υποστήριξη, η κατανόηση και η σταδιακή καθοδήγηση στη θεραπεία για την επιτυχή διαχείριση της διαδικτυακής εξάρτησης. Μέσα από τη θεραπεία, κατάφερε να βρει μια υγιή ισορροπία ανάμεσα στον ψηφιακό και τον πραγματικό κόσμο, αποκτώντας νέα εργαλεία για να διαχειρίζεται τις προκλήσεις της εφηβικής ηλικίας.
Ο εθισμός στο διαδίκτυο και στα social media είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα που απαιτεί μια συντονισμένη προσέγγιση πρόληψης και αντιμετώπισης. Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πρέπει να συνεργαστούν για να βοηθήσουν τους εφήβους να διαχειριστούν με υγιή τρόπο την ψηφιακή τους ζωή, διατηρώντας τη σωματική και ψυχική τους ευημερία.
(*) Στέλλα Γ. Ζαχαράτου
Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια MSc
Πτυχιούχος Κρατικού Βρετανικού Πανεπιστημίου Canterbury University UK
Μεταπτυχιακή εκπαίδευση και κλινική & ψυχοθεραπευτική εξειδίκευση στην
Παιδοψυχολογία & στη Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT)
https://stellazaharatou.com/
