Παρασκευή, 9 Μαΐου, 2025
ΑρχικήΑπόψειςΝάξος - Μ. Σέργης: Τι σημαίνει "Πάμενε να κοροϊδέψομενε τσοι (α)πεθαμένοι!"

Νάξος – Μ. Σέργης: Τι σημαίνει “Πάμενε να κοροϊδέψομενε τσοι (α)πεθαμένοι!”

|

Όταν κάποιοι συγχωριανοί μου παλαιότερα (αναφέρομαι στον 20ό αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του ’70) τελείωναν τη «φεγγέρα» τους (vegghera), την εσπερίδα τους, σε κάποιοι συγγενικό / φιλικό σπίτι, ανάμεσα στις φράσεις που συνήθιζαν να εκφέρουν [π.χ., «πάμενε για τα τσόλια», για τα φτωχικά μας κλινοσκεπάσματα, ή «πάμενε να κοιντηνέψομενε» (έχω γράψει παλαιότερα για τη λέξη «*κοιτηνεύω»)] ήταν κι αυτή που μελετώ στο σημερινό σύντομο σημείωμα: «Πάμενε να κοροϊδέψομενε τσοι (α)πεθαμένοι!»

Κείμενο του Μανόλη Σέργη (*)

Οι σχέσεις νεκρών και ζώντων αρχαιόθεν (μένω αποκλειστικά στην ελληνική περίπτωση) διακρίνονταν από τα εξής στοιχεία, όπως διεξοδικά έχω παρουσιάσει στο βιβλίο μου Διαβατήριες τελετουργίες στον μικρασιατικό Πόντο (Ηρόδοτος, 2007).

Οι νεκροί κατά τη λαϊκή αντίληψη εθεωρούντο επίζηλα όντα, μοχθηρά, απαιτητικά, ιδίως προς τους συγγενείς τους. Στερημένοι τη χαρά της ζωής εξεδήλωναν φθόνο για τους επιζώντες που συνέχιζαν να χαίρονται τις μεγάλες ή μικρές της χαρές.

Οι ζώντες, από την άλλη πλευρά, φρόντιζαν παντοιοτρόπως να μηδενίσουν τον προαναφερθέντα φθόνο. Προς τούτο είχαν καθιερώσει συγκεκριμένες πρακτικές παρεμπόδισης της επιστροφής τους επί γης (ποιος δεν έχει ακούσει τη λαϊκή πρόληψη ότι οι νεκροί εξέρχονται τη νύχτα από τον τάφο τους και, το χειρότερο, ότι κυκλοφορούν ανάμεσα στους ζώντες ως κακοποιοί βρικόλακες). Αναφέρω ενδεικτικά κάποιες τέτοιες πρακτικές:

♦ Κατά την έξοδο του νεκρού από την κατοικία του έθραυαν μια κανάτα με νερό. Η λαϊκή ερμηνεία της συγκεκριμένης τελετουργικής δράσης από το Γλινάδο μάς λέει ότι αποσκοπούσε στο να είναι «δροσερή η ψυχή του» στη νέα αιώνια κατοικία του ή το νερό, ως διαβατήριο μέσον, να την οδηγήσει γρηγορότερα και ασφαλέστερα στα «δώματα του Άδη».

♦ Έχυναν νερό γύρω από τον τάφο του κυκλικά, δημιουργούσαν δηλαδή γύρω από τη νέα κατοικία του έναν συμβολικό κύκλο προστασίας. Αυτόν τον ίδιο κύκλο δημιουργούσαν με περικλεισμό του νεκρού στον τάφο του, δημιουργώντας κινούμενοι κύκλους συμβολικούς γύρω από τη νέα του κατοικία: Απέκλειαν το «κακό πνεύμα» του νεκρού εντός συγκεκριμένου κύκλου, όπως, θυμίζω, αντιθέτως, με τον «περισχοινισμό» ενός χωριού απέκλειαν τις έξωθεν εισερχόμενες (π.χ.) σε ένα χωριό ασθένειες, αποτρέποντας την είσοδό τους σ’ αυτό.

♦ Επέλεγαν τη θέση του νεκροταφείου του χωριού στην αντίπερα όχθη κάποιου ποταμού, όπου αυτός υφίστατο, για να αποτελεί φραγμό προστασίας στην κοινότητα (το υγρό στοιχείο και πάλι μέσον προφύλαξης). Η πρακτική μάς θυμίζει τον Αχέροντα της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, τον οποίο έπρεπε να διαπλεύσει ο Χάρων με την περιβόητη βάρκα του, φορτωμένη νεκρούς για να τους μεταφέρει στον Άδη.

♦ Καθ’ όλη την εκφορά του νεκρού το κεφάλι του βρισκόταν, εν σχέσει προς τα πόδια του, πίσω, για να μην μπορεί εκείνος να στρέψει το πρόσωπό του προς τα εκεί ή να αποτυπώσει τη διαδρομή για την επιστροφή του.

Παράλληλα, απέβλεπαν στον εξευμενισμό τους, στη συμφιλίωση με το πνεύμα του. Θυμηθήτε:

■ τα «κτερίσματα» (τα προσωπικά τους αντικείμενα, την κυρίως υλική ικανοποίηση του νεκρού) που συνέθαπταν με κείνους, πρακτική που τους αφαιρούσε κάθε αφορμή να επιστρέψουν και να τα διεκδικήσουν (απόδειξη, ταυτοχρόνως της πίστης τού «παραδοσιακού» ανθρώπου στην «άλλη ζωή», στην οποία οι νεκροί συνεχίζουν την επίγεια)

■ τα απαραίτητα μνημόσυνα (είναι οι «μνῆμαι» ή οι «μνεῖαι» των Βυζαντινών, που τελούνταν συνήθως την τρίτη, την ένατη και την τεσσαρακοστή ημέρα μετά από τον θάνατο)

■ την αποχή από εκδηλώσεις που προξενούσαν χαρά και ηδονή

■ τη χρήση μαύρων ενδυμάτων ως ένδειξη πένθους («πάντες οι νεκρούς θρηνούντες μέλανα περιβάλλονται», Ιωάννης της Κλίμακος)

■ την ατημελησία των ανδρών (αξύριστοι επί 40ήμερο) και των γυναικών (απλυσία), κλπ. κλπ.

Μία από αυτές τις προστατευτικές – εξευμενιστικές πρακτικές ήταν και η «λεκτική τελετουργία» «Πάμενε να κοροϊδέψομενε τσοι (α)πεθαμένοι!». Τι σημαίνει αυτή, σύμφωνα με τα όσα προηγήθηκαν εδώ; Πάμε να κοιμηθούμε, να γίνουμε κι εμείς προσωρινά νεκροί, «γεγονός» που θα προκαλέσει και την καταστολή της ζήλειας των τεθνεώτων, θα τους ηρεμίσει, άρα θα αποφύγουμε την μήνιν τους…

Θυμίζω ότι ο θεός / δαίμων Ύπνος στην αρχαία ελληνική μυθολογία ήταν δίδυμος αδερφός με τον Θάνατο, και ότι ο ύπνος εθεωρείτο ένας μικρός θάνατος. «Ο Ύπνος είναι πρόσκαιρος θάνατος και ο Θάνατος αιώνιος Ύπνος» γράφει κάπου ο Ευριπίδης, «μνήμα της νυκτός» αποκαλεί ο Αριστοτέλης τον ύπνο, «Πλάτων έφησε τον μεν ύπνον ολιγοχρόνιον θάνατον, τον δε θάνατον πολυχρόνιον ύπνον», «Ύπνος ουδέν εστιν ή θάνατος πρόσκαιρος και εφήμερος τελευτή» (Ιω. Χρυσόστομος), Ο θάντος ήταν «αιέννυπνος» με άλλα λόγια.

Άρα, κοιμώμενοι οι Γλιναδιώτες πρόγονοί μου περιέπιπταν δήθεν στην κατάσταση των νεκρών, εξομοιώνονταν προσωρινώς μ’ αυτούς, τους εξιλέωναν μετατιθέμενοι στη δική τους «τάξη πραγμάτων». Βεβαίως ενυπήρχε σ’ αυτούς ο φόβος μην ο προσωρινός νυκτερινός ύπνος μετατραπεί σε αιώνιο του θανάτου. Από τους/τις πολύ παλαιότερους/ες πληροφορητές/τριές μου γνωρίζω τους διαφόρους τρόπους τους οποίους μετέρχονταν για να αποφύγουν αυτή τη σύνδεση, αναφέρω εδώ ενδεικτικά το είδος των προσευχών που ανέπεμπαν στο Θείο. Το «πώς» και το «αν» ακόμη «θα ξημερώνουντανε» τους απασχολούσε πολύ…

Με την πάροδο των δεκαετιών, μιλώ πάντα για τον 20ό αιώνα, ο φόβος των επίζηλων νεκρών σχεδόν εξαλείφθηκε. Μετά το 1960 παρατηρώ πως οι περισσότεροι/-ες γνώριζαν πλέον (ή παραδέχονταν πλέον) ότι η φράση που αναλύω εδώ ήταν ένα λεκτικό παίγνιο, για να επαναφέρουμε έτσι στη συζήτησή μας τη διάκριση «παίγνιον» και παιχνίδι στον λαϊκό μας πολιτισμό ή τους όρους ορθολογισμός και «υπέρ λόγον αλήθειαι». Αλλά αυτό είναι θέμα ενός άλλου σημειώματος.

O επισυν. πίνακας «Ύπνος και Θάνατος» είναι έργο του J. W. Waterhouse (1894)

(#) Μανόλης Γ. Σέργης Ομότ. Καθηγητής του Δ. Π. Θράκης 

 


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Νάξος: Ξεκινούν δράσεις για την Περιβαλλοντική συνείδηση και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη

Εβδομάδα ενημέρωσης, ημερίδα και εθελοντικοί καθαρισμοί ακτών από τον Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς και περιβαλλοντικούς φορείς

Νάξος – Τραγαία (ΓΕΛ): Μια αξέχαστη διαδρομή γνώσης και πολιτισμού: Η Α’ Λυκείου ταξιδεύει στη Σύρο

Από την Ερμούπολη ως την Άνω Σύρο, οι μαθητές γνώρισαν την ιστορία, την αρχιτεκτονική και τις παραδόσεις ενός ξεχωριστού κυκλαδίτικου νησιού

Μ. Κατσούλης: “Οταν πάρω σύνταξη θα μετρήσω τα Κύπελλα που έχουμε πάρει”

Ο γυμναστής του ΓΕΛ Νάξου Μανώλης Κατσούλης μιλάει για την πορεία του, τον ρόλο του εκπαιδευτικού, τις αθλητικές επιτυχίες του σχολείου και την «αθλητομάνα» Νάξο

Πάρος: Σύσκεψη στο Δημαρχείο για την προετοιμασία της τουριστικής περιόδου 2025

Σε κλίμα συνεργασίας οι τοπικές αρχές και φορείς συντόνισαν δράσεις για καθαριότητα, κυκλοφορία, στέγαση προσωπικού και βελτίωση των υποδομών

Elite League: Πρωταθλήτρια η Μύκονος, γράψει ιστορία, άνοδος στην Stoiximan GBL

Μύκονος – Μέγαρα 86-76: Πρωταθλήτρια της Elite League η Μύκονος, ιστορική άνοδος με κυκλαδίτικο αέρα στην Stoiximan GBL

Πυροσβεστική Υπηρεσία – Σχέδιο Εναέριας Διάσωσης: Εξι βάσεις δημιουργούνται, η μία στη Νάξο

Εγκρίθηκε το νέο σχέδιο για την εναέρια διάσωση – Δημιουργούνται έξι βάσεις ετοιμότητας

Βατικανό: Νέος Πάπας ο Αμερικανός Ρόμπερτ Πρέβοστ, πήρε το όνομα “Λέων 14ος”

Η επίσημη επιβεβαίωση της εκλογής ήρθε με τη λατινική φράση «Habemus Papam» - Ο νέος Πάπας, ο πρώτος με καταγωγή από τις ΗΠΑ, εξελέγη στην τέταρτη ψηφοφορία του Κονκλαβίου

Νάξος: Το Σάββατο 17 Μαΐου οι εκλογές στον Εμποροεπαγγελματικό Σύλλογο

Ανακοίνωση για την ημερομηνία διεξαγωγής και την προθεσμία κατάθεσης υποψηφιοτήτων – Δικαίωμα ψήφου για όλα τα μέλη

Βατικανό: Λευκός καπνός στην Καπέλα Σιξτίνα, “Habemus Papam”

Σύμφωνα με το τελετουργικό οι καρδινάλιοι θα πάνε στην «Αίθουσα των Δακρύων» - Εκεί ο νέος Ποντίφικας θα ενδυθεί και ακολούθως θα γίνει η ανακοίνωση στον κόσμο «Habemus Papam»

Στη Σύμη για τον εορτασμό της 80ης Επετείου της 8ης Μαΐου 1945 ο Γ. Λεονταρίτης

Ο Γιώργος Λεονταρίτης βρέθηκε σήμερα στη Σύμη - Ποιος ο λόγος;

Νάξος – Φιλώτι: Αντίο με σεβασμό και αγάπη στον Τάσο Τζιώτη, άνθρωπο του μέτρου και της προσφοράς

Ο Φιλωτίτης που δεν είπε ποτέ κακή κουβέντα, μόνο έδινε—με τα χέρια, με την καρδιά, με την ψυχή του. Μια απώλεια που βαραίνει την κοινότητα, μια μορφή που δεν ξεχνιέται.

Καλοκαιρινή εξόρμηση Raptor Club Greece στη Νάξο το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος

Για πρώτη φορά οι ιδιοκτήτες των εντυπωσιακών pick-up επιλέγουν Κυκλάδες και ξεκινούν από τη Νάξο, με ένα τριήμερο χαλάρωσης, εξερεύνησης και απολαυστικής οδήγησης

Στ. Φουτάκογλου: Το περίπτερο της πλατείας πρώην Δημαρχείου, που φεύγει σιωπηλά (!!!)

Μνήμες, άνθρωποι, ιστορίες δεκαετιών γύρω από ένα μικρό περίπτερο που αποτέλεσε σταθερό σημείο αναφοράς για γενιές Χωραϊτών - Η τοποθέτηση του Στράτου Φουτάκογλου

Νάξος: Μία εικόνα που προκαλεί δέος, πραγματικότητα ή όχι;

Ένα βιομηχανικής κλίμακας έργο απειλεί το φυσικό, πολιτιστικό και κοινωνικό κεφάλαιο της Νάξου και των Κυκλάδων, με επιπτώσεις που ξεπερνούν την ενεργειακή "ανάπτυξη" - Δύο ομιλίες σήμερα και αύριο. Που; Πότε;

Το “Highspeed 3” αλλάζει το τοπίο στις θαλάσσιες συγκοινωνίες Κρήτης – Κυκλάδων;

Η Hellenic SeaWays ενισχύει τη γραμμή Πειραιάς – Κυκλάδες – Ηράκλειο με το ταχύπλοο "Highspeed 3", φέρνοντας νέο ανταγωνισμό και πιθανές μειώσεις τιμών στα ακτοπλοϊκά εισιτήρια. (πίνακας δρομολογίων)

Εκτακτο: Διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος σε περιοχές της πόλης Νάξου

Διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος σε περιοχές της πόλης Νάξου σήμερα Δευτέρα 5 Μαϊου

Β. Φλεριανός: Ξεκινά το έργο που περίμενε μια ολόκληρη γενιά

Με χρηματοδότηση 2,28 εκατομμυρίων ευρώ, η Νάξος αποκτά επιτέλους το ενιαίο Αθλητικό Κέντρο που αξίζει στους αθλητές, τους συλλόγους και τη νεολαία της - Η τοποθέτηση του Βασίλη Φλεριανού

Νάξος – 2ο Γυμνάσιο: Η Μιχαηλία-Ευαγγελία Γρατσία διακρίθηκε στον Πανελλήνιο διαγωνισμό φυσικής “Αρίσταρχος”

Η Μιχαηλία-Ευαγγελία Γρατσία κατέκτησε το 3ο βραβείο στη Β΄ Φάση του διαγωνισμού φυσικής "Αρίσταρχος" φέρνοντας περηφάνια στη σχολική μας κοινότητα

Εκτακτο – “Blue Star 1”: Εκκένωση πλοίου λόγω προειδοποίησης για βόμβα (!!!)

Blue Star 1: Εκκενώνεται το πλοίο λόγω συναγερμού για βόμβα

Γιάννης Βρούτσης: “Η παραμελημένη Νάξος μπαίνει στον αθλητικό χάρτη της χώρας” (video)

Το έργο χαρακτηρίζεται κομβικής σημασίας για την αθλητική κοινότητα της Νάξου, καθώς αναμένεται να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες των τοπικών αθλητικών σωματείων