Παρασκευή, 19 Σεπτεμβρίου, 2025
ΑρχικήΑπόψειςΜ. Σέργης: Ναξιώτες ήρωες πρωταγωνιστές σε συγκατοίκηση στην Αθήνα

Μ. Σέργης: Ναξιώτες ήρωες πρωταγωνιστές σε συγκατοίκηση στην Αθήνα

|

Στο προηγούμενο σημείωμά μου στο NAXOSPRESS έγραφα τα εξής για τον λογοτέχνη Σωτήρη Δημητρίου με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Για μια Μαρίνα Τζάφου»: «…Τον θεωρώ ως έναν εκ των πέντε πρώτων νεοελλήνων λογοτεχνών. Έχω ασχοληθεί συστηματικά με το έργο του, και κάθε φορά που μελετώ τις σχέσεις Λαογραφίας-Λογοτεχνίας δεν χάνω ευκαιρία να παραπέμπω σ’ αυτόν ή να παραθέτω αποσπάσματά του, ενισχυτικά των δικών μου λαογραφικών απόψεων ή περιγραφών. Έγραψε λαμπρές σελίδες της σύγχρονης λαογραφικής ζωής πριν από τους λαογράφους».

Κείμενο του Μανόλη Σέργη (*)

Ως δεύτερη εισαγωγική παρατήρηση σημειώνω το εξής «συνδετικό στοιχείο»: Το 2022 κυκλοφορήθηκε ο συλλογικός τόμος Τρίτη Ηλικία. Διαχρονική και διεπιστημονική προσέγγιση. Στον τόμο αυτόν συμμετείχα με την εργασία μου «Περί γιαγιάδων και παππούδων: Μια αφήγηση με αυτοεθνογραφικά στοιχεία σε πέντε «ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ».[1]

Περιληπτικότατα, αναφέρω εδώ ότι επιχειρώ σ’ αυτήν να οριοθετήσω τις διαχρονικές σχέσεις παππούδων/ γιαγιάδων και των παιδιών τους σε τέσσερα «επεισόδια», έχοντας «κλέψει» τον τελευταίο όρο από τον αρχαιοελληνικό Τραγικό Λόγο.

Γράφω (μεταξύ άλλων) εκεί για το δεύτερο κατά σειράν «επεισόδιο» αυτών των σχέσεων, που αναφέρεται ἐν πολλοίς στη δεκαετία του 1980:  «… Στο γενικό αυτό πλαίσιο ιδεών και ιδεολογικών ανατροπών που επιχείρησα να μεταφέρω ἐν συντομίᾳ εδώ, η συγκατοίκηση με τους γέροντες γονείς θεωρήθηκε κατ’ αρχάς από μερίδα Νεοελλήνων ως δύσκολη συμβίωση. Η στάση αυτή βεβαίως συναρτήθηκε με τις θετικές ή τις αρνητικές σχέσεις γονέων – παππούδων – γιαγιάδων – παιδιών. Δεν υπολογίζονται οι ιδιαίτερες εκείνες περιπτώσεις που η επιλογή ενός γηροκομείου για την επιμελέστερη φροντίδα των γερόντων γονέων ήταν απολύτως απαραίτητη.

Ελλείψει χρόνου, οι εργαζόμενες μητέρες που δεν διέθεταν οικιακή βοηθό δυσκολεύονταν να περιποιούνται εκτός των μελών της πυρηνικής τους οικογένειας και τους γέροντες γονείς, που είχαν χρεία ενίοτε (τις περισσότερες φορές) ιδιαίτερης μέριμνας. Ο λαός του 1980 εθίζεται σε νέα καταναλωτικά πρότυπα (σε επιδεικτικές όμως μορφές κατανάλωσης, απενοχοποιείται δηλαδή η κατανάλωση), χειραφετείται σε άλλα. Από το 1974 κ.ε. παρατηρήθηκε μια δυναμική «επιστροφής των απωθημένων», όπως την ονομάζει ο Νικόλας Σεβαστάκης,[2] ανάδυσής τους καλύτερα, με την έννοια ότι ο λαός ένιωθε πως εδικαιούτο να απολαύσει όσα (από πλείστες αιτίες) είχε μέχρι τότε αποστερηθεί. Ο καθημερινός αγών των εργαζομένων ζευγαριών αφορούσε είτε στην καλυτέρευση των συνθηκών του βίου τους, είτε στην παντί τρόπῳ συμμετοχή στην κατανάλωση προϊόντων συμβολικού κύρους, ειδικά όταν τα οικονομικά μεγέθη τους βελτιώνονταν και ευνοούσαν τέτοιες καταναλωτικές συμπεριφορές.

Η συγκατοίκηση με τους γέροντες γονείς θεωρήθηκε αναχρονισμός, εμμονή στα καθιερωμένα, διότι στην αξιολόγησή της προσμετρήθηκαν (με μεγάλο βάρος) μόνον οι υπαρκτές παθογένειες της συνύπαρξης. Η εξέλιξη «έδειχνε» στροφή προς τους κρατικούς θεσμούς, ισχυροποιούμενους και βελτιούμενους τότε, προς τους βρεφονηπιακούς σταθμούς ή τα νηπιαγωγεία δηλαδή, προκειμένου περί των μικρών παιδιών, και προς τα γηροκομεία, προκειμένου περί των γερόντων. Ήταν ένας ‘‘καλώς εννοούμενος’’ εκσυγχρονισμός… Δεν θεωρείται πλέον αυτονόητο το χρέος των παιδιών να γηροκομούν τους ανήμπορους γονείς τους κατά τον «παραδοσιακό» τρόπο.

Παράλληλα, πολλοί γέροντες, ανίκανοι να αυτοεξυπηρετούνται, επιλέγουν οι ίδιοι τη λύση του γηροκομείου, για να μην επιβαρύνουν τα εργαζόμενα παιδιά τους. Ειδικά όταν γνωρίζουν ότι θα βρουν άνεση, περιποίηση και φροντίδα στο νέο τους καταφύγιο, και φυσικά ότι θα δέχονται συχνές επισκέψεις από τα παιδιά τους.

Εννοείται πως οι ‘‘ιδρυματοποιημένοι’’ γέροντες, απόμακροι από τη ζωή, αδυνατούν να διαδραματίσουν πλέον τον ρόλο τους,[3] και το στάτους τους μειώνεται σταδιακά μέχρι αφανισμού, αφού αδυνατούν να προσφέρουν υπηρεσίες, να είναι χρή-σιμοι.[4] Και πάλι όμως, η επαφή με τα εγγόνια ενδέχεται να έχει γι’ αυτούς υψίστη σημασία, αφού εκείνα μπορεί να καταστούν πηγή ζωτικότητας και ενδιαφέροντος, είναι πιθανόν να μειώσουν το βάρος της απομόνωσης.[5]

Πάντως δεν είμαι βέβαιος ότι η κλασική και στερεότυπη εικόνα του παππού ή κυρίως της γιαγιάς να διαβάζουν ένα παραμύθι στα εγγόνια τους, στο αστικό περιβάλλον, ήταν (μετά το 1974 εννοώ) ή είναι σήμερα ο κανόνας. Το αναλλοίωτο και ισχύον στερεότυπο είναι θαρρώ αυτό που αφορά στην καθημερινή συμμετοχή της γιαγιάς στις οικιακές εργασίες. Η  διαπίστωση, κατόπιν ερεύνης, ότι σήμερα η Τρίτη Ηλικία συνευρίσκεται είτε μόνον μαζί με τα εγγόνια της, είτε μόνη και απομονωμένη είναι σοβαρή ένδειξη περιθωριοποίησής της[6]».

Αν το 2022 που κυκλοφορήθηκε ο τόμος Τρίτη Ηλικία….είχε εκδοθεί το «Για μια Μαρίνα Τζάφου», σάς διαβεβαιώνω ότι θα είχα επισυνάψει (αυτούσιο σχεδόν) στο δικό μου επιστημονικό κείμενο το αφήγημα με τίτλο «Νάξος» τού παραπάνω λογοτεχνικού βιβλίου, ως ένα επιπλέον επιχείρημα υπέρ των απόψεών μου. Διότι το θέμα της συγκατοίκησης μιας γερόντισσας ναξιώτισσας μητέρας με την οικογένεια τού γιου της στην Αθήνα το αναλύει με τον δικό του λογοτεχνικό τρόπο ΚΑΙ ο συγγραφέας μας. Με μελανά χρώματα. Η συμπεριφορά του γιου της, της γυναίκας του, των παιδιών τους στην βιαίως μεταφερμένη στην Αθήνα γιαγιά μού είναι γνωστή και από οικεία παραδείγματα… Τα «οικεία» της πρόσωπα, σύμφωνα με τα περιγραφόμενα στο αφήγημα, την θεωρούσαν ως ένα μίασμα, την κατέστησαν ένα άχρηστο υποκείμενο, της συμπεριφέρονταν με σκαιό τρόπο, την αχρήστευσαν παντελώς, ωσάν να μην υφίστατο ως άνθρωπος στην «οικογένειά» τους.

Ό,τι πιο διαφορετικό, δηλαδή, από αυτό που υπαγορεύει η Ψυχολογία της Τρίτης Ηλικίας: Το σημαντικότερο, ίσως, για τους ανθρώπους της είναι να αισθάνονται χρήσιμοι, να νιώθουν ότι τους χρειαζόμαστε. Να καταγίνονται με οικιακές εργασίες, να προσέχουν τα εγγόνια τους, να διαδραματίζουν τον ανεπανάληπτο «παραδοσιακό» τους ρόλο τού να γίνονται ενεργητικοί φορείς της λαϊκής παράδοσης, να την «διοχετεύουν» στα εγγονάκια τους με ποικίλους τρόπους. Οι γέροντες έλληνες γονείς στη συντριπτική τους πλειονότητα (επιθυμούν να) διατηρούν υποστηρικτική γονεϊκή στάση προς τα παιδιά (τους) και προς τα εγγόνια τους. Αυτή η αίσθηση ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους.

Αφηγείται ο ναξιώτης γιος του διηγήματος σε έναν φίλο του: «… Μπήκα τις προάλλες σιγανά, την πλησίασα [τη γερόντισσα μάνα του] από πίσω κι όλο έλεγε, «με προσβάλλουν, Παναγία μου, με προσβάλλουν, με προσβάλλουν’’. Έ, πόσο ν’ αντέξεις; Άνθρωπος είσαι. Γιατί μάς γλωσσοτρώς συνέχεια; Έτσι μού ’ρθε να της δώσω μια να της χαλάσω το μούτρο…».  Της υποσχέθηκε επίσης ότι το προσεχές Πάσχα θα την φέρει πίσω στη Νάξο, στο χωριό της, μια ανεκπλήρωτη τελικά υπόσχεση. Αρκούμαι σ’ αυτά τα δύο παραδείγματα, παραλείπω άλλες εκδηλώσεις της απαράδεκτης συμπεριφοράς τους.

Τονίζω με έμφαση ότι:

(α) στη συγκεκριμένη (λογοτεχνική) περίπτωση δεν αποδίδονται στη στάση και τη συμπεριφορά της γερόντισσας προς τους «δικούς» της ανθρώπους (γιο, νύφη, παιδιά τους) αιτίες και αφορμές της παθογένειας,

(β) η συγκεκριμένη περίπτωση δεν συνιστά τον κανόνα αυτών των σχέσεων, αποτελεί όμως μια όψη του υπαρκτού προβλήματος που θίγω, και ο Σωτήρης Δημητρίου μάς έχει συνηθίσει (όπως έγραφα στο προηγούμενο σημείωμά μου στο NAXOSPRESS) στην παρουσίαση τού ξεχωριστού, τού μη κανονικού…

Επισημαίνω επίσης την τελευταία παρατήρηση του συγγραφέα: «Αλλά δεν μπορώ να κατανοήσω πως ενώ [ο γιος]  έλεγε αυτά τα λόγια δάκρυζε. Έστω ένα κάπως τανυσμένο δάκρυ» (σ. 129). Προφανώς ο Σ.Δ. επιχειρεί να επιρρίψει αλλού ένα σημαντικό τμήμα των ευθυνών του γιου για την απαράδεκτη συμπεριφορά του… Ή αισθανόταν κατά βάθος το ανεκπλήρωτο ηθικό του χρέος προς τη γερόντισσα μάνα του.

[1]«Περί γιαγιάδων και παππούδων: Μια αφήγηση με αυτοεθνογραφικά στοιχεία σε πέντε «επεισόδια», στον συλλογικό τόμο Μ. Μερακλής, Αριστ. Δουλαβέρας, Αναγν. Παπακυπαρίσσης, Μανόλης Σέργης (επιμ.), Τρίτη Ηλικία. Διαχρονική και διεπιστημονική προσέγγιση, Εκδόσεις Κ. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2022, 735-760.

[2] Ν. Σεβαστάκης, Κοινότοπη χώρα. Όψεις του δημόσιου χώρου και αντινομίες αξιών στη σημερινή Ελλάδα, Σαββάλας, Αθήνα 2004, 49.

[3] Eva Kahana, Boaz Kahana, «Theoretical and research perspectives on grandparenthood», Aging and Human Development 2 (1971), 265.

[4] Παίζω με τη βαθύτερη σημασία του επιθέτου. Σημαίνει «ικανοί να χρησιμοποιηθούν»…

[5] EvaKahana, BoazKahana, ό.π., 263.

[6] Ανδρέας Καρακίτσιος, Θέματα παιδικής λογοτεχνίας, Ζυγός, Αθήνα 2008.

(#) Μανόλης Γ. Σέργης Ομότ. Καθηγητής του Δ. Π. Θράκης 

 


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Νάξος: 35η συνάντηση «Σώστε τις Παραλίες της Νάξου», συμπαράσταση, Απόλλωνας, υπογραφές Avaaz

Στη Γρόττα (14/09/2025, 12:15–13:45) οι πολίτες έθεσαν ζητήματα αποβλήτων, πρόσβασης σε ακτές και προστασίας χελωνών και αποφάσισαν ενέργειες ενημέρωσης & συστράτευσης.

Blue Star Naxos: από 19/9 αναχώρηση 11:05 από Νάξο για Πειραιά — αρχίζει το χειμερινό πρόγραμμα

Σύμφωνα με το Naxos Blue Travel, το νέο ωράριο θα ισχύει όλο τον χειμώνα. Δείτε αναλυτικά τη διαδρομή Αστυπάλαια–Κατάπολα της επόμενης ημέρας.

Αμοργός: Τι αλλάζει στην αλιεία με το Π.Δ. 73/2025, το “Αμοργόραμα” γίνεται πραγματικότητα

Δημοσιεύτηκε το Π.Δ. 73/2025 (ΦΕΚ 148/Α’/18.08.2025) με 5ετές πλαίσιο για την προστασία ιχθυαποθεμάτων: παύση αλιείας την άνοιξη, μόνιμες ζώνες και ειδικές άδειες.

Γ.Α.Κ. Νάξου: Εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία 2025–2026 — ιστορία, έρευνα & ενεργητική μάθηση

Το Τμήμα Γ.Α.Κ. Νάξου συνεργάζεται με Πρωτοβάθμια & Δευτεροβάθμια για δράσεις μέσα στο αρχείο ή στην τάξη, καλλιεργώντας δεξιότητες έρευνας και ομαδικότητας.

Σκοπελίτης: Αλλαγές δρομολογίων 19–21/09/2025 λόγω κακοκαιρίας

Το ταξιδιωτικό πρακτορείο Zas Travel Νάξου ενημερώνει: το δρομολόγιο της Παρασκευής μεταφέρεται για Σάββατο και του Σαββάτου για Κυριακή — δείτε αναλυτικά τις ώρες.

Σύρος–Ερμούπολη: Συνάντηση Δήμου με Πολιτιστικούς Συλλόγους για τα 200 χρόνια της Ερμούπολης

Συντονισμός δράσεων για την ιστορική επέτειο — ενότητα, συνέργειες και προτάσεις για διεύρυνση της τουριστικής περιόδου.

Πανναξιακός AOK: Ο Νίκος Αρτσάνος συνεχίζει για ακόμη μία χρονιά και ενεργός ρόλος στις ακαδημίες

Ο γηγενής γκαρντ μένει πιστός στην ομάδα της Νάξου και συνεχίζει να προσφέρει μέσα στο παρκέ και ως προπονητής στην ακαδημία.

Ανεκτέλεστα δρομολόγια για Supercat Jet, Superjet και Superjet 2 λόγω κακοκαιρίας

Η κακοκαιρία που πλήττει το Αιγαίο φέρνει σημαντικές ακυρώσεις στην ακτοπλοΐα – Αναλυτικά ποιες γραμμές επηρεάζονται

Iron Maiden: Επιστρέφουν στην Αθήνα το 2026 για τα 50 χρόνια τους

Στις 23 Μαΐου οι θρυλικοί Iron Maiden ξεκινούν το ευρωπαϊκό σκέλος της «Run For Your Lives World Tour» από το ΟΑΚΑ – Μια μοναδική συναυλία που υπόσχεται το πιο εντυπωσιακό show της καριέρας τους.

Ντιμπέιτ για τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Παλαιά Βουλή: «Σε ποιον ανήκει η τέχνη;»

Στις 29 Σεπτεμβρίου το Debate House διοργανώνει μια συζήτηση υψηλού επιπέδου χωρίς πολιτικούς, αλλά με ακαδημαϊκούς και ειδικούς που θα εκθέσουν τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της επιστροφής των Γλυπτών.

«Έφυγε» ο Γιώργος Κωβαίος – Ο χορευταράς παππούς της Σχοινούσας που έγινε σύμβολο ζωής και παράδοσης

Μέχρι τα 92 του χρόνια χόρευε με πάθος στη Γιορτή Φάβας, δίπλα στην εγγονή του Ποθητή – Ένας άνθρωπος που ένωσε γενιές μέσα από τη μουσική και την αγάπη για τον τόπο του.

Αναφορά στο Ευρωκοινοβούλιο για την Αμοργό: Αντίδραση σε λιμενικά και οδικά έργα με χρηματοδότηση της Ε.Ε.

Ο Νικόλαος Γαβαλάς, εκ μέρους περιβαλλοντικών συλλόγων και εκατοντάδων πολιτών, καταγγέλλει την καταστροφική επίδραση αναπτυξιακών έργων στην Αμοργό και ζητά παρέμβαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Γυμνάσιο Σκαδού: 22 μαθητές φέτος δίνουν ζωή στο σχολείο της Ορεινής Νάξου

Από το παλιό δημοτικό του Σκαδού στο σύγχρονο Γυμνάσιο: Ένα σχολείο που κρατά ζωντανή την εκπαίδευση στα ορεινά χωριά της Νάξου

Minoan Lines: Δύο νέα πλοία στη γραμμή Ηράκλειο–Μήλος–Πειραιάς μέχρι το 2028

«Στολίδια για το Ηράκλειο» τα χαρακτήρισε ο διευθύνων σύμβουλος Λουκάς Σιγάλας – Στόχος η αύξηση της επιβατικής κίνησης και η πράσινη μετάβαση στη ναυτιλία

Νάξος – Αύγουστος 2025: περισσότερες αφίξεις, Ισχυρότερο το σύνολο του καλοκαιριού (πίνακες)

Στο λιμάνι της Νάξου οι επιβάτες αυξήθηκαν 5,2% τον Αύγουστο σε σχέση με πέρυσι, ενώ το τρίμηνο Ιουνίου–Αυγούστου έκλεισε με +6,5% συνολικά. Τι δείχνει η δεκαετία.

Νάξος – Εντοπίστηκε ζωντανός ο αγνοούμενος στο Προφήτη Ηλία μετά από 4 ημέρες

Συγκλονιστική διάσωση από το Πυροσβεστικό Κλιμάκιο Νάξου – Στο σημείο σπεύδει ελικόπτερο για τη μεταφορά του στο Νοσοκομείο.

Χώρα Νάξου: «Πάγωσε» το αίτημα κατοίκων για αλλαγή κυκλοφοριακού στη Μικρασιατών Προσφύγων

Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες κατοίκων για επικίνδυνες συνθήκες, ο Δήμος Νάξου απάντησε αρνητικά στο αίτημα αλλαγής κατεύθυνσης της ημικεντρικής οδού.

Νάξος: “Στάση” Σινούκ για παραλαβή ασθενούς από άλλο νησί, πριν αναχωρήσει για Αττική

Το είδαμε κι αυτό... Ελικόπτερο Σινούκ έμεινε στη Νάξο για αρκετά λεπτά περιμένοντας το ελικόπτερο του ΕΚΑΒ ώστε να παραλάβει άλλο ασθενή και να τον μεταφέρει στην Αττική

Με την Ιωάννα Συνοδινού από την Αμοργό, η νέα σύνθεση του Δ.Σ. του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας

Με απόφαση του αναπληρωτή Υπουργού Γιάννη Βρούτση, ανανεώθηκε η σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου του Σ.Ε.Φ., με συμμετοχή του παλαίμαχου μπασκετμπολίστα Σταύρου Ελληνιάδη και της φοιτήτριας Μαρούσας Σιδέρη.

Ηρακλειά: Με έναν μαθητή ξεκίνησε το Δημοτικό Σχολείο, δύο στο νηπιαγωγείο, τη Δευτέρα (15/09) ο αγιασμός (video)

Η νέα σχολική χρονιά βρίσκει τη μικρή Ηρακλειά με μόλις τρία παιδιά σε σχολική τάξη – Ο πρόεδρος της κοινότητας Δημήτρης Γαβαλάς μιλά για τη μοναξιά του ενός μαθητή και τις προκλήσεις της νησιωτικότητας (video)