Μια ζεστή, αληθινή και βαθιά ανθρώπινη συζήτηση χάρισαν στους μαθητές του ΓΕΛ Νάξου “Μανώλης Γλέζος” τα λόγια του πρώην υπουργού και συγγραφέα Νίκου Λεβογιάννη.
Σε μια συνάντηση που έμοιαζε περισσότερο με εξομολόγηση και λιγότερο με τυπική συνέντευξη, ο Νίκος Λεβογιάννης επέστρεψε στα δύσκολα παιδικά του χρόνια στην Κωμιακή, μίλησε για την πείνα και τις κακουχίες της Κατοχής, για το πνεύμα της Αντίστασης που γεννήθηκε ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα χωριά, για τον Μανώλη Γλέζο και τον αγώνα του.
Κυρίως, όμως, μίλησε με αγάπη για τη Νάξο – όχι μόνο ως γενέθλιο τόπο, αλλά ως ιστορικό ορίζοντα και κληρονομιά που δεν πρέπει να ξεχαστεί.
Μέσα από τα βιβλία του και τη ματιά ενός ανθρώπου που έζησε, ερεύνησε και τίμησε το παρελθόν, ο Λεβογιάννης απέδειξε πως η ιστορία δεν είναι απλώς καταγραφή, αλλά ένας βαθύς δεσμός μνήμης και ταυτότητας με τη ρίζα και την αλήθεια μας.
Ας δούμε τη συνέντευξη που έδωσε στις Κατερίνα Φρατζέσκου, Χριστίνα Πολυγένη, Νίκος Φώτης, Ευαγγελία Κωστόπουλου (μαθήτριες του ΓΕΛ Νάξου “Μανώλης Γλέζος”) και δημοσιεύτηκε στο “ΒΗΜΑ της Νάξου”
Πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια στην Κωμιακή;
«Μιλάμε για τα παιδικά μου χρόνια από τη γέννησή μου το 1945, λίγο μετά την απελευθέρωση τον Ιούλιο, μέχρι που τέλειωσα το εξατάξιο Γυμνάσιο το 1963. Εναν μήνα πριν δώσω εξετάσεις στο πανεπιστήμιο έφυγα. Ηταν η πρώτη φορά που πήγα στην Αθήνα.
Ηταν μία περίοδος και δύσκολη και όμορφη τα παιδικά μας χρόνια. Αλλες συνθήκες, βέβαια. Πολύ μεγάλη φτώχεια, πολύ μεγάλη δυσκολία για τα παιδιά της ορεινής Νάξου, ιδιαίτερα τον χωριών της ορεινής Νάξου να φοιτήσουν στο Γυμνάσιο. Ηταν πάρα πολύ μικρός ο αριθμός των παιδιών που πηγαίναμε. Ηταν πάρα πολύ μεγάλες οι δαπάνες και οι δυσκολίες».
Γιατί αποφασίσατε να καταγράψετε τη νεότερη ιστορία της Νάξου;
«Κατ’ αρχάς ήταν ένα απίστευτο ταξίδι στο παρελθόν. Υπήρχαν στιγμές, θυμάμαι, που αναζητούσα να βρω κάτι να ερευνήσω και το έψαχνα πέντε μήνες – τέτοια ήταν η επιθυμία να το βρω. Οταν το έβρισκα, έλεγα στο οικογενειακό μου περιβάλλον, στη σύζυγό μου, που είναι επίσης καθηγήτρια και με βοήθησε, ότι έζησα μια ερωτική περιπέτεια. Ηταν σαν να ήμουνα ερωτευμένος με ένα κορίτσι και το κυνηγούσα».
Πώς συνδέεται η έναρξη της Εθνικής Αντίστασης με τη Νάξο;
«Τα νησιά των Κυκλάδων πριν από την Κατοχή ήταν τόποι εξορίας των πολιτικών αντιπάλων της εκάστοτε εξουσίας στην Ελλάδα. Ηταν τόποι εξορίας και στη διάρκεια της Κατοχής, όταν κατελήφθη η Ελλάδα από τον ιταλικό φασισμό και τον γερμανικό ναζισμό.
Επομένως, υπήρχε ένα κλίμα λόγω αυτής της κατάστασης, το οποίο ήταν κατά κάποιον τρόπο σπόρος της Εθνικής Αντίστασης. Δημιουργήθηκαν σιγά-σιγά μικρές αντιστασιακές οργανώσεις που είχαν αρχίσει να αναπτύσσουν κάποια δράση. Βέβαια, δεν μπορούσαν να γίνουν στα νησιά αυτά που συνέβησαν στην ηπειρωτική Ελλάδα».
Και ο Μανώλης Γλέζος;
«Ο Μανώλης Γλέζος, όταν έγινε η Κατοχή, ήταν φοιτητής στην Εμπορική Σχολή στην Αθήνα. Νεαρός τον Μάρτιο του ’41, έναν μήνα περίπου μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Γερμανούς, μαζί με τον συμμαθητή του, τον Λάκη Σάντα, είχαν τη γνωστή αντιστασιακή δράση – από τις πρώτες που έγιναν – του κατεβάσματος της στρατιωτικής σημαίας των Γερμανών από την Ακρόπολη.
Ο Μανώλης και ο αδελφός του, ο Νίκος, που εκτελέστηκε τον Μάιο του ’44 στην Καισαριανή, στη διάρκεια της Κατοχής δεν σταμάτησαν να πολεμούν με τον τρόπο τους τις κατοχικές δυνάμεις».
Μπορείτε να μας πείτε για τις κακουχίες και την πείνα, ιδιαίτερα στην ορεινή Νάξο;
«Ηταν πραγματικά συγκλονιστική και δεν το ανέμενε κανένας. Διαβάζοντας τα επίσημα στοιχεία που υπάρχουν στο βιβλίο μου για τον αριθμό των θανάτων από την πείνα στη Νάξο, βλέπει κανείς ότι περίπου 1.000 από αυτά τα θύματα είναι νέα παιδιά, δεκάχρονα-δεκαπεντάχρονα. Το 80% των θανάτων από την πείνα ήταν στα Σμυριδοχώρια. Το ποσοστό το μεγάλο ήταν σε δύο-τρία χωριά, στο Σκαδό και την Κόρωνο».
Πότε και πώς απελευθερώθηκε η Νάξος;
«Απελευθερώθηκε στις 15 Οκτωβρίου του 1944 από τον Ιερό Λόχο μετά από τριήμερη πολιορκία των περίπου 75 Γερμανών που είχαν κλειστεί στο κάστρο της Νάξου. Το σχέδιο δεν ήταν να γίνει πολεμική επιχείρηση για την απελευθέρωση.
Το σχέδιο ήταν μια ομάδα να απελευθερώσει μυστικά στη Νάξο μία ομάδα από τον Ιερό Λόχο που είχε ξεκινήσει από τη Χίο, στον οποίο συμμετείχαν και κάποιοι ναξιώτες αξιωματικοί που είχαν φύγει στη Μέση Ανατολή.
Ο στόχος ήταν να αιφνιδιάσουν τους Γερμανούς και να τους συλλάβουν. Απέτυχε όμως και οι Γερμανοί κλείστηκαν στο κάστρο. Εγινε προσπάθεια να παραδοθούν αλλά αρνήθηκαν. Αποφασίστηκε να βομβαρδιστεί το κάστρο, έγιναν καταστροφές, ιδιαίτερα στο κτίριο της σχολής Ουρσουλινών και, τελικά, παραδόθηκαν».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Το Βήμα της Νάξου» του ΓΕΛ Νάξου – «Μανώλης Γλέζος» που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 27 Απριλίου 2025.
