Παρασκευή, 11 Ιουλίου, 2025
ΑρχικήΝάξος & Μικρές ΚυκλάδεςΝάξος - Σμύριδα: Οι γραμμές του ουρανού και η ιστορία τους

Νάξος – Σμύριδα: Οι γραμμές του ουρανού και η ιστορία τους

|

Κατά μήκος της διαδρομής που συνδέει την ορεινή Απείρανθο με το παραλιακό λιμάνι της Μουτσούνας, οξειδωμένες μεταλλικές κολώνες υψώνονται στον ορίζοντα. Πρόκειται για τα υπολείμματα ενός άλλοτε επιβλητικού εναέριου σιδηροδρόμου, μιας μηχανικής κατασκευής που αφηγείται μια ιστορία βιομηχανικής άνθισης στο κυκλαδίτικο νησί.

Κείμενο – Φωτογραφίες: Δημήτρης Σταθόπουλος (tornosnews.gr)

Τα κατάλοιπα αυτά μαρτυρούν την εποχή όπου η σμύριδα, ένα ορυκτό που απαντάται στο υπέδαφος της Νάξου, αποτελούσε σημαντική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους και την εθνική οικονομία. Το μετάλλευμα, γνωστό για την εξαιρετική του σκληρότητα, αξιοποιήθηκε επί δεκαετίες ως πρωταρχικό συστατικό στην κατασκευή αντιολισθητικών επιφανειών και ως υλικό λείανσης για μέταλλα, γυαλί, ξύλο και διάφορα πετρώματα. Ωστόσο, η τεχνολογική πρόοδος έχει περιορίσει δραστικά τη ζήτησή του, καθώς συνθετικά υλικά έχουν πλέον αντικαταστήσει τις παραδοσιακές του χρήσεις.

Ο μοναδικός θησαυρός της ελληνικής γης

Στην τοποθεσία Αργοκοίλι, μεταξύ των οικισμών Απείρανθος και Κόρωνος, εντοπίζεται το μοναδικό κοίτασμα σμύριδας στην ελληνική επικράτεια. Η ναξιώτικη σμύριδα θεωρείται παγκοσμίως κορυφαίας ποιότητας. Από την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, η εξόρυξη και εμπορία του πολύτιμου αυτού υλικού αποτελούσε προνόμιο των κατοίκων έξι ορεινών κοινοτήτων της Νάξου – ένα δικαίωμα που διατηρείται μέχρι σήμερα, παρά την περιορισμένη πλέον εξόρυξη.

Από την αρχαιότητα στη σύγχρονη ιστορία

Η “Ναξία Πέτρα”, όπως ήταν γνωστή στην αρχαιότητα, χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή εργαλείων και τη λάξευση του φημισμένου ναξιακού μαρμάρου. Τα περίφημα κυκλαδικά ειδώλια, κατασκευασμένα από το τοπικό μάρμαρο και σμιλευμένα με τμήματα σμύριδας, αποτελούν κορυφαία δείγματα του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Οι πρώτες γραπτές αναφορές για τη βιομηχανική αξιοποίηση του υλικού χρονολογούνται μεταξύ 1625 και 1700, όταν οι Ενετοί άρχοντες του νησιού κατείχαν το δικαίωμα εκμετάλλευσης. Από το 1721, με την κατάργηση των φεουδαρχικών προνομίων, η αρμοδιότητα μεταβιβάστηκε στις τοπικές κοινότητες, οι οποίες παραχωρούσαν σε εμπόρους τα δικαιώματα εξόρυξης.

Το 1824, η Προσωρινή Διοίκηση της επαναστατημένης Ελλάδας ανέλαβε τον έλεγχο του πόρου από τις κοινότητες, αναλαμβάνοντας η ίδια την έκδοση αδειών έναντι αμοιβής. Με την εγκαθίδρυση του ελληνικού κράτους, η σμύριδα εξελίχθηκε σε κύριο εξαγωγικό προϊόν, παράλληλα με τον καπνό και τη σταφίδα. Η εξόρυξη και διάθεσή της αποτέλεσε κρατικό μονοπώλιο.

Στους κατοίκους των χαρακτηρισμένων “σμυριδοχωρίων” παραχωρήθηκε το αποκλειστικό δικαίωμα συλλογής και εξόρυξης του υλικού, με αντάλλαγμα προκαθορισμένη αμοιβή ανά παραδιδόμενη ποσότητα. Καθώς τα επιφανειακά αποθέματα εξαντλήθηκαν προοδευτικά, ανοίχτηκαν υπόγειες στοές που έφταναν σε βάθος έως 250 μέτρα.

Οικονομική σημασία και κληρονομιά

Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1898, τα έσοδα από την εμπορία της σμύριδας χρησιμοποιήθηκαν ως εγγύηση για τα δάνεια του ελληνικού κράτους. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω της στρατηγικής σημασίας του υλικού για τις πολεμικές βιομηχανίες, οι εργαζόμενοι στην εξόρυξη απαλλάσσονταν από τη στρατιωτική θητεία.

Ο εναέριος σιδηρόδρομος: Ένα μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς

Ο εναέριος σιδηρόδρομος που διασχίζει την ανατολική πλευρά του νησιού, συνδέοντας τα ορεινά μεταλλεία με το λιμάνι της Μουτσούνας, κατασκευάστηκε το 1925. Αυτό το πρωτοποριακό για την εποχή του έργο, ένα είδος τελεφερίκ, αποτελούνταν από πέντε σταθμούς φόρτωσης, 72 χαλύβδινους πυλώνες με ύψος έως 50 μέτρα, κεκλιμένα επίπεδα και εγκαταστάσεις μηχανοστασίων. Η διαδρομή μήκους 15 χιλιομέτρων επέτρεπε τη μεταφορά έως 15 τόνων σμύριδας ανά ώρα.

Το 1982, η λειτουργία του συστήματος διακόπηκε, αφήνοντας τα βαγονέτια μετέωρα κατά μήκος της διαδρομής, σαν παγωμένες χρονοκάψουλες μιας άλλης εποχής. Το 1989, ο εναέριος σιδηρόδρομος χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο της σύγχρονης βιομηχανικής ιστορίας της Ελλάδας.

Παρά τον χαρακτηρισμό του, δεν έχουν πραγματοποιηθεί ουσιαστικές ενέργειες για τη διάσωση της κατασκευής. Οι πυλώνες φθείρονται σταδιακά και οι κάδοι μεταφοράς καταστρέφονται, θέτοντας σε κίνδυνο ένα σημαντικό κεφάλαιο της τοπικής ιστορίας. Η αποκατάσταση και αξιοποίησή του θα μπορούσε να συμβάλει στην ισορροπημένη τουριστική ανάπτυξη της ορεινής και ανατολικής Νάξου.

Διατηρητέα μνημεία αποτελούν επίσης οι γερανοί (“μπίγες”) στην προβλήτα της Μουτσούνας και τα διοικητικά κτίρια της περιοχής.

Μία από τις πιο γραφικές διαδρομές για τους επισκέπτες του ανατολικού τμήματος του νησιού καταλήγει στον ειδυλλιακό κόλπο της Μουτσούνας, όπου οι σιδηροτροχιές των βαγονέτων, οι εγκαταστάσεις εκφόρτωσης και το άγαλμα του σμυριδεργάτη στην αυλή του ζυγιστηρίου και του διοικητικού κτιρίου, μαρτυρούν τη βιομηχανική ιστορία της περιοχής.

 


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Η Ένωση Ξενοδόχων Νάξου στηρίζει την παραμονή των Κούρων του Φλεριού στο φυσικό τους περιβάλλον

Κατηγορηματικά αντίθετη στη μεταφορά των Κούρων στην υπό κατασκευή «Νησίδα Μουσείων» η Ένωση Ξενοδόχων – Επιστολή συμπαράστασης στον Σύλλογο Μελάνων λίγο πριν το κρίσιμο Δημοτικό Συμβούλιο

Golden Plates 2025: Ο chef Νίκος Δημητροκάλης και το Dal Professore σε Νάξο και Αττική έκλεψαν τη παράσταση

Με φόντο τη θάλασσα και πρώτη ύλη την αυθεντικότητα, οι Κυκλάδες σάρωσαν στα φετινά βραβεία γαστρονομίας Golden Plates, αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις που επιβεβαιώνουν το διεθνές γευστικό αποτύπωμά τους.

Κορυφαίες τάσεις στον σχεδιασμό κουλοχέρηδων το 2025 στο Casino VegasHero

Η αφήγηση, ο οπτικός σχεδιασμός και η ηχητική εμπειρία επανακαθορίζουν την ψυχαγωγία στα διαδικτυακά καζίνο – Η πρωτοπορία του VegasHero το 2025.

Στην Πλάκα ξανά: 7η αυτοψία και 32η συνέλευση πολιτών για τη σωτηρία των παραλιών της Νάξου

Οι ενεργοί πολίτες της Νάξου επιστρέφουν στην Πλάκα την Παρασκευή 11 Ιουλίου, για μια ακόμη αυτοψία και την 32η συνέλευσή τους, εν μέσω καταγγελιών για ανεξέλεγκτες καταπατήσεις, περιβαλλοντική υποβάθμιση και αδράνεια των αρχών.

Μητρόπολη Παροναξίας: Υποδοχή Τιμίου Λειψάνου της Οσίας Γαβριηλίας στην Νάξο

Την Κυριακή 13 Ιουλίου 2025 θα πραγματοποιηθεί με ευλάβεια η επίσημη υποδοχή αποτμήματος του λειψάνου της Οσίας Γαβριηλίας της Κωνσταντινουπολίτισσας στον πανηγυρίζοντα Ιερό Ναό Αγίου Νικοδήμου.

Αιμοδοσία Ιουλίου στη Νάξο: Όταν η προσφορά γίνεται ζωή (πρόγραμμα)

Ο Σύλλογος «Εθελοντική Αιμοδοσία Νάξου» καλεί τους πολίτες να συμμετάσχουν στη νέα σειρά αιμοδοσιών, δίνοντας το πιο πολύτιμο δώρο — το αίμα τους.

Σύρος: Εκπαιδευτική δράση για παιδιά στο Ενυδρείο Κινίου

Γνωριμία με το θαλάσσιο περιβάλλον του νησιού μέσα από ξενάγηση και βιωματική εμπειρία – Εκδηλώσεις στις 23 και 30 Ιουλίου με ελεύθερη είσοδο

Γαλλικό αφιέρωμα – ύμνος στο ελληνικό καλοκαίρι. Το GEO «ταξιδεύει» στο Αιγαίο

Σειρά δημοσιευμάτων σε έντυπη και ψηφιακή μορφή αναδεικνύει τη φυσική ομορφιά, την αυθεντικότητα και τη γαστρονομία των Κυκλάδων και του Βορείου Αιγαίου

Σαντορίνη: Διακοπή ρεύματος την Παρασκευή 11 Ιουλίου

Από τις 06:30π.μ. έως τις 08:00π.μ. σε διάφορες περιοχές του νησιού λόγω τεχνικών εργασιών στο δίκτυο ηλεκτροδότησης

Π.Ν.Αι.: Ανοιχτή δημόσια διαβούλευση για το Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων

Η διαβούλευση απευθύνεται τόσο σε πολίτες όσο και σε θεσμικούς φορείς που δραστηριοποιούνται σε διάφορους τομείς και θα είναι ανοικτή έως τις 27 Ιουλίου 2025

Τζεφ Μπέζος: After wedding party στη Νάξο με την Λόρεν Σάντσεζ, η «έξυπνη» αγάπη του για το νησί

Μετά τον χλιδάτο γάμο των 48 εκατομμυρίων στη Βενετία, ο ιδρυτής της Amazon και η εκρηκτική σύζυγός του επιλέγουν τη Νάξο για το after wedding ταξίδι τους, επιβεβαιώνοντας την ιδιαίτερη σχέση του δισεκατομμυριούχου με το νησί και τα φιλόδοξα σχέδιά του για το «smart island» των Κυκλάδων.

Aperto – Cucina Italiana: Η αυθεντική ιταλική εμπειρία ήρθε στη Νάξο με την υπογραφή του κορυφαίου pizzaiolo Νίκου Σωτηρόπουλου

Ένα νέο γαστρονομικό σημείο στην καρδιά της Νάξου που ενώνει την ιταλική φινέτσα με τη δημιουργικότητα του Έλληνα pizzaiolo που διακρίθηκε δύο φορές ως ο καλύτερος της χώρας και στους 50 κορυφαίους της Ευρώπης.

Κατ’ Οίκον Νοσηλευτική Φροντίδα στη Νάξο από τη Φραντζέσκα Λαγογιάννη

Με επιστημονική γνώση, σεβασμό και ολιστική προσέγγιση, η Φραντζέσκα Λαγογιάννη προσφέρει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες νοσηλείας στο σπίτι, σε όλη τη Νάξο.

Νάξος – Κατερίνα Καινούργιου: Ρομαντικό ηλιοβασίλεμα και η ξακουστή πατάτα στο τραπέζι της

Η παρουσιάστρια περνά τις διακοπές της στο νησί των Κυκλάδων με τον Παναγιώτη Κουτσουμπή, απολαμβάνοντας τα τοπικά εδέσματα, τη γαλήνη του τοπίου και τις συγκινήσεις μετά το φινάλε της σεζόν.

Νάξος: Αλλαγές στην κυκλοφορία σε Χώρα, Αγία Άννα, Άγιο Προκόπη και Πλάκα, “εμφάνιση” του e-naxios

Ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων ανακοινώνει τις νέες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις για την τουριστική περίοδο – Δωρεάν στάθμευση και έλεγχος τροφοδοσίας στα παραλιακά μέτωπα

Εκρηκτική αύξηση επιβατών στο λιμάνι Νάξου τον Ιούνιο (πίνακας)

Οι αριθμοί αυξάνονται, οι υποδομές όμως όχι. Η Νάξος «ασφυκτιά» και χρειάζεται λύση τώρα.

Αποκαλύφθηκε σκάνδαλο 40 εκατ. ευρώ στο μεταφορικό ισοδύναμο, έγκαιρη παρέμβαση Παππά έσωσε το Δημόσιο

Χάρη σε διοικητικούς ελέγχους και αποφασιστικές κινήσεις, απετράπη καταβολή δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ σε ύποπτες αιτήσεις επιχειρήσεων – Η συντριπτική πλειονότητα από την Κρήτη

Blackout στη Χώρα Νάξου τα πρώτα λεπτά της Κυριακής, αντιδράσεις επιχειρηματιών

Στο σκοτάδι για μισή ώρα το κέντρο της τουριστικής ζωής – Αυξάνονται τα παράπονα επαγγελματιών

Γιάννης Πάριος: Το θαλασσινό του ταξίδι με 16 τραγούδια-ανάσα Ελλάδας και καρδιάς (video)

Ο αγαπημένος ερμηνευτής παρουσίασε το νέο του άλμπουμ «Τα Θαλασσινά του Πάριου» με ένα αξέχαστο νησιώτικο γλέντι στην Αθηναϊκή Ριβιέρα, με αναφορές στον πατέρα του, την καταγωγή του και τις ρίζες της μουσικής του πορείας.

Blue Star Ferries: Αλλαγή ώρας αναχώρησης (18:30) για το “BLUE STAR 1”

Το πλοίο θα αναχωρήσει από το λιμάνι του Πειραιά στις 18:30 αντί για 17:30 – Δείτε το ανανεωμένο ωράριο για Πάρο, Νάξο, Ίο και Θήρα