Ο Στέφανος Ψαρράς ή Ψαρροστέφανος είναι ένας άνθρωπος ταυτισμένος όσο λίγοι με την αξιώτικη τσαμπούνα («τζαμπούνα», κατά το τοπικό ιδίωμα). Γεννημένος το 1951 στο Φιλώτι της Νάξου, μέλος κτηνοτροφικής οικογένειας με πατέρα βοσκό, ο Ψαρροστέφανος μεγάλωσε με τους ήχους της τσαμπούνας να κατακλύζουν την καθημερινότητά του.
Κείμενο: Ελευθερία Αλαβάνου (Kathimerini.gr)
«Το Φιλώτι έχει μεγάλη παράδοση. Τη δεκαετία του 1950 είχαν περάσει από εδώ κάποιοι λαογράφοι και είχαν μετρήσει 108 τζαμπουνιάρηδες. Η μελωδία της τζαμπούνας ακουγόταν συνέχεια, ειδικά το σούρουπο που γυρνούσαν οι βοσκοί και οι μαθητές, την άκουγες απ’ όλες τις μεριές. Οι άνθρωποι, τότε, έλεγαν ότι η κραυγή που βγάζει ένα νεογέννητο είναι μια προσπάθεια να παίξει τζαμπούνα, επειδή εννιά μήνες μέσα στην κοιλιά της μάνας του ακούει αυτόν τον ήχο».
Άνθρωπος της χειρωνακτικής εργασίας και της φύσης, ο Ψαρροστέφανος έφυγε από τη Νάξο για την Αθήνα το 1962, αλλά επέστρεψε το 1967, σε μια περίοδο που οι νέοι Ναξιώτες έφευγαν μαζικά για τα αστικά κέντρα. Δούλεψε ως υδραυλικός και υπάλληλος του δήμου, αλλά δεν αποχωρίστηκε ποτέ την τσαμπούνα, μέχρι σήμερα που τη διδάσκει αφιλοκερδώς στα παιδιά του Φιλωτίου.
Η γνώση του για τη μουσική παράδοση της Νάξου είναι πολύπλευρη. Έχει υπάρξει το πιτσιρίκι που έπιασε το όργανο στα έξι του χρόνια και το κουβαλούσε παντού, ο γιος του κτηνοτρόφου που κατάλαβε νωρίς πόσο στενά συνδεδεμένη είναι η τσαμπούνα με την ιδιότητα του βοσκού, ο ταλαντούχος νέος Φιλωτίτης τον οποίο επιστράτευαν οι φίλοι στις πατινάδες (καντάδες) που έκαναν στα κορίτσια. Θυμάται εποχές όπου έπαιζε με τις παρέες του στα αρχαία μνημεία της Νάξου.
Εποχές όπου τα αποκριάτικα γλέντια δεν ήταν αποκλειστικά υπόθεση του καφενείου, αλλά που οι Ναξιώτες καλούσαν στα σπίτια τους μουσικούς, κάτι που διευκόλυνε και τις γνωριμίες ανάμεσα σε κορίτσια και αγόρια. «Η τσαμπούνα, κατά κάποιον τρόπο, έδινε μια αφορμή να γίνει επικοινωνία μεταξύ των δύο φύλων». Πάνω από όλα, ο Ψαρροστέφανος είναι ένας δάσκαλος με αμείωτο ενθουσιασμό για το αντικείμενο, που όταν βλέπει την πρόοδο των μαθητών του, ενθουσιάζεται πιο πολύ από τους ίδιους. «Την ώρα που το παιδί λαβώσει σωστά ό,τι του δείχνεις, αγαλλιάζει η ψυχή σου, πάει πάνω στον ουρανό, στον Παράδεισο. Λωλαίνεσαι», λέει.
Τόπο στα νιάτα
Σε αντίθεση με παλιότερες εποχές όπου η τσαμπούνα ήταν αυστηρά ανδρική υπόθεση, σήμερα είναι ένα όργανο που παίζουν και οι γυναίκες. Ο Ψαρροστέφανος έχει τόσο μαθητές όσο και μαθήτριες, εκ των οποίων και μία εξαιρετικά ταλαντούχα, με την οποία έπαιξαν σε μια μουσική διοργάνωση στην Ικαρία, όπου το κορίτσι αποθεώθηκε. Ο αριθμός των μαθητών του βέβαια αυξομειώνεται, ανάλογα με το πρόγραμμα σχολικών και εξωσχολικών δραστηριοτήτων των παιδιών.
Ο Ψαρροστέφανος είναι ο βασικός δάσκαλος τσαμπούνας του Φιλωτίου. Τον ίδιο ρόλο αναλαμβάνουν κι άλλοι Φιλωτίτες, που όμως διδάσκουν συνήθως μόνο τα εγγόνια τους. Κατά τα άλλα, η τέχνη διδάσκεται και σε άλλα χωριά, «στην Κωμιακή είναι ο Βαγγέλης ο Κορρές, που έχει βγάλει πολλούς μαθητές, στ’ Απεράθου είναι ο Φλώριος ο Κρητικός, ο επονομαζόμενος Τίγρης. Φίλοι καλοί κι οι δυο τους».
Όσο για τους ταξιδιώτες που σε μια επίσκεψή τους στη Νάξο θα θελήσουν να πάνε σε κάποιο παραδοσιακό γλέντι, θα πρέπει να κάνουν την έρευνά τους πόρτα πόρτα. Να ξεμακρύνουν από τη Χώρα και να κατευθυνθούν προς τα ημιορεινά και ορεινά χωριά, να ρωτήσουν από καφενείο σε καφενείο, ώσπου να μάθουν ποιο είναι το μαγικό μέρος και η μέρα που οι μουσικοί θα πάρουν στα χέρια τις τσαμπούνες τους και το μουσικόφιλο κοινό θα πάρει φωτιά.
