Τρίτη, 29 Ιουλίου, 2025
ΑρχικήΝάξος & Μικρές ΚυκλάδεςΚάστρο Απαλίρου: Μία πόλη 3000 κατοίκων εκεί ψηλά στον.. ουρανό της Νάξου

Κάστρο Απαλίρου: Μία πόλη 3000 κατοίκων εκεί ψηλά στον.. ουρανό της Νάξου

|

Η πρώτη περίοδος ερευνών στο Κάστρο Απαλίρου ως φρούριο

Η πρώτη μας σύντομη περίοδος εργασιών στην τοποθεσία πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2010 και ο αρχικός μας στόχος ήταν να τεκμηριώσουμε και να χαρτογραφήσουμε αυτό που τότε πιστεύαμε ότι ήταν οι κύριες δομές στην τοποθεσία, τις οχυρώσεις και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου….Γνωρίζαμε από προηγούμενες επισκέψεις ότι υπήρχαν περισσότερες δομές που έπρεπε να τεκμηριωθούν, αλλά εμείς περιμέναμε ότι η μελέτη των οχυρώσεων θα ήταν τα πιο σημαντικά αποτελέσματα που θα μπορούσαμε να αποκτήσουμε από έναν τόπο σαν αυτόν.

Η ίδια η τοποθεσία έκανε προφανές ότι επρόκειτο κυρίως για φρούριο, που κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ανασφάλεια. Η χαρτογράφηση και η τεκμηρίωση των υαλοπετασμάτων ήταν επομένως η πρώτη εργασία το μεγαλύτερο μήκος που περικλείεται από τους τοίχους είναι 320 μέτρα από βορρά προς νότο, ενώ το μεγαλύτερο πλάτος είναι 100 μ. ανατολικά προς δυτικά. Το χαμηλότερο σημείο της τοποθεσίας είναι 386 μ. και το υψηλότερο 435 μ., καθιστώντας την εσωτερική τοπογραφία του φρουρίου απόκρημνο και βραχώδες.

Οι άμυνες στο Κάστρο Απαλίρου αποτελούνται από ένα ενιαίο παραπέτασμα πάχους 2 μέτρων, που αποτελείται από χαλαρά μπάζα στερεωμένα μαζί με κονίαμα/τσιμέντο. Τα τείχη είναι σαφώς μια ενιαία κουρτίνα, αν και μερικές από τις στέρνες, καθώς και μερικά σπίτια, έχουν τακτοποιηθεί σε γραμμές πίσω από τις οχυρώσεις, κάνοντας σχεδόν μια δεύτερη γραμμή άμυνας σε μερικά μέρη.Εδώ υπάρχουν οκτώ πύργοι, ημικυκλικοί και ορθογώνιοι, και μόνο ένας με πύλη, που βλέπει ακριβώς δυτικά. Τα τείχη είναι κατασκευασμένα για να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τους βράχους.

Οι πύργοι είναι μικροί και πιθανότατα είχαν σκοπό να δημιουργήσουν πλατφόρμες από τις οποίες να πυροβολούν σε μια επίθεση που έγινε στο τοίχος. Υποθέτουμε ότι το ύψος των τοιχώνν πρέπει αρχικά να ήταν τέσσερα έως έξι μέτρα. Μεγάλο μέρος του υλικού έχει καταρρεύσει και μεγάλο μέρος έχει αφαιρεθεί, πιθανώς για την κατασκευή περιφράξεων, αναβαθμίδων και άλλων κατασκευών σε μεταγενέστερες περιόδους.

Υπάρχουν δύο ορατές φάσεις στις άμυνες ή, ίσως, θα ήταν καλύτερα να πούμε, μία φάση με μεταγενέστερη προσθήκη ή βελτίωση. Ο πιθανός πύργος/εξέδρα πυροβολικού στα βόρεια, που είναι το πιο ορατό από κάτω τμήμα του Κάστρου Απαλίρου, ήταν μεταγενέστερη προσθήκη.

Εκτός από τις άμυνες, συμπεριλάβαμε και νέα και πλήρη τεκμηρίωση και χαρτογράφηση της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου. Αυτή η μεγάλη και σημαντική εκκλησία έχει αρκετές οικοδομικές φάσεις και τουλάχιστον 5 παρεκκλήσια, εκτός από μια κατασκευή στα βορειοανατολικά του με ακόμα αβέβαιη λειτουργία.

Τα καλύτερα διατηρημένα κτίρια στο Κάστρο Απαλίρου στο Σαγκρί της Νάξου δεν είναι, ωστόσο, ούτε οι οχυρώσεις ούτε η εκκλησία, αλλά μια σειρά από μεγάλες στέρνες, ιδιαίτερα στο βόρειο μισό της πόλης. Το 2010-11 χαρτογραφήσαμε και τεκμηριώσαμε αυτές τις ζωτικές δομές για την πόλη. Βρίσκονται στην κορυφή ενός λόφου, ο μόνος τρόπος συλλογής νερού θα ήταν η συλλογή της βροχής κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Οι επιβλητικές στέρνες στο βόρειο μισό της πόλης είναι αυτόνομες και φαίνεται να έχουν κοινόχρηστη παροχή νερού, καθώς δεν υπάρχουν κτίρια συνδεδεμένα με αυτά. Συνδέονταν προφανώς και με ένα σύστημα λεκάνης απορροής που εξασφάλιζε επαρκή ποσότητα νερού κατά τη διάρκεια του έτους, στο οποίο θα επανέλθουμε παρακάτω.

Στο τέλος της πρώτης περιόδου ερευνών μας, τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2010, είχαμε καταφέρει να καλύψουμε αρκετά από αυτά που στοχεύαμε. Ο χάρτης που μπορέσαμε να δημιουργήσουμε στο τέλος της εργασίας ήταν η πρώτη ακριβής τεκμηρίωση έγινε ποτέ στο Κάστρο Απαλίρου και μας έδωσε επίσης μια κατεύθυνση να ακολουθήσουμε τα επόμενα χρόνια.

Η δεύτερη σεζόν: τα σπίτια

Όταν επιστρέψαμε στη Νάξο το 2011, είχαμε μια μακρά λίστα περιοχών και μετρήσεων για έλεγχο και ενημέρωση, αλλά είχαμε επίσης προγραμματίσει να στρέψουμε την προσοχή μας προς το κεντρικό του Κάστρου, όπου είχαμε δει ότι υπήρχαν μια σειρά από κατασκευές, πολλές από αυτά διατηρήθηκαν σχετικά καλά, που φαινόταν να ανήκουν σε σπίτια. Πολλές από αυτές τις δομές βρίσκονταν κοντά στη μία και μοναδική πύλη στα τείχη.

Αυτά τα σπίτια ήταν προφανώς καλοφτιαγμένα, με καλό κονίαμα, αφού μερικοί από τους τοίχους στέκονται ακόμη σχεδόν 3 μέτρα ύψος, τόσο για τη θέση τους, όντας τα πρώτα σπίτια που θα έβλεπε ένας επισκέπτης στην πόλη, όσο και για τα απλά το γεγονός ότι ήταν μεγαλύτερα και καλύτερα κατασκευασμένα από τις περισσότερες κατασκευές στο Κάστρο.

Καταφέραμε να τεκμηριώσουμε τα πιο σημαντικά από αυτά το 2011, στο τέλος αυτής της χρονιάς ο χάρτης μας είχε κατά συνέπεια συμπληρωθεί με περισσότερα οικιακά κτίρια εκτός από οχυρώσεις, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και οι μεγάλες στέρνες, το φρούριο είχε αρχίσει να μοιάζει περισσότερο με πόλη.

Εργασία 2012-13: Το Κάστρο Απαλίρου ζωντανεύει ως πόλη

Παρόλο που είχαμε ξεκινήσει την τεκμηρίωση ορισμένων από τα σπίτια το 2011, δεν είχαμε μπόρεσε να καταλάβει καλά τη σχέση μεταξύ των σπιτιών, αυτό έγινε κυρίως λόγω των οικοδομικών συντριμμιών που εξακολουθούν να καλύπτουν μεγάλο μέρος των κτιρίων. Είναι απλά δύσκολο να δεις διαφορά ανάμεσα στο πού τελειώνει ένας τοίχος και πού έχει καλυφθεί από την κατάρρευση το κτίριο, για να κατανοήσουμε αυτές τις δομές, είδαμε ότι έπρεπε να εκπαιδεύσουμε τα μάτια μας να κατανοήσουν τη σχέση μεταξύ των διαφορετικών τοίχων και να προσπαθήσει να καταλάβει πώς τα σπίτια που επικοινωνούν με δρόμους και σκάλες.

Κατά τη διάρκεια της 3ης σεζόν της δουλειάς μας στο Κάστρο Απαλίρου, είχαμε κάτι σαν ανακάλυψη κατανόηση του αστικού τοπίου του Κάστρου. Το κεντρικό τμήμα της πόλης δεν ήταν απλώς ένας μπερδεμένος σωρός ερειπίων και εξαρθρωμένοι τοίχοι, υπήρχε πράγματι ένα σύστημα και αυτό το σύστημα συνίστατο σε περιέλιξη δρόμους, βεράντες με σπίτια και σκάλες που συνέδεαν τα διάφορα επίπεδα του απότομου Κάστρου.

Αυτές οι βεράντες και οι σκάλες αποτελούσαν επίσης μια άλλη λειτουργία. Διαπιστώσαμε ότι πολλές από τις σκάλες είναι επενδεδυμένες με κανάλια, αυτά ήταν χρησιμοποιούταν προφανώς για τη συλλογή νερού κατά μήκος των δημόσιων σκαλοπατιών και των δρόμων και άδειαζαν σε μεγαλύτερα κανάλια που τρέχουν προς τις μεγάλες στέρνες στο βόρειο τμήμα της πόλης.

Αυτό το εκπληκτικό χαρακτηριστικό είναι στην πραγματικότητα μια καλή ένδειξη ότι το Κάστρο Απαλίρου ήταν μια καλά προγραμματισμένη αστική ίδρυση από την αρχή. Πολλά από τα σπίτια είχαν ιδιωτική στέρνα στο κελάρι, που στράγγιζε το νερό από την οροφή κάθε ιδιωτικής κατοικίας, αλλά οι δρόμοι και τα κλιμακοστάσια πρέπει να ήταν δημόσιο κτήμα και να χρησιμοποιούνταν για την κοινόχρηστη ύδρευση.

Είμαστε ακόμη μόνο στην αρχή της έρευνας για τα σπίτια του Κάστρου Απαλίρου. Πρέπει να καθαριστούν μερικά από αυτά τα κτιριακά συντρίμμια για να φανεί πώς ήταν η εσωτερική οργάνωση. Αυτό για το οποίο είμαστε σίγουροι είναι ότι μερικά από αυτά πρέπει να ήταν τουλάχιστον τριώροφα και από κάτω αυτό πρέπει να παρουσίαζε στον επισκέπτη του Κάστρου εντυπωσιακό θέαμα πυκνού αστικού οικισμού.

Έχουμε μέχρι στιγμής τεκμηριώσει περίπου 70 σπίτια, αλλά γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα. Μέχρι στιγμής, έχουμε χαρτογραφήσει μόνο και τεκμηρίωσε τους τοίχους που είναι σαφώς μέρος μιας οικοδομής και μια δίκαιη εικασία θα μπορούσε είναι ότι ο αριθμός θα διπλασιαστεί τουλάχιστον τα επόμενα χρόνια περαιτέρω έρευνας. Ο αριθμός των σπιτιών είναι ενδιαφέρον, γιατί μπορεί να μας πει κάτι για το μέγεθος του πληθυσμού. 150-200 σπίτια θα μπορούσαν, πολύ υποθετικά, να δείχνουν πληθυσμό 2-3000 ατόμων. Αρκετά σημαντική πόλη της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου. αυτό βασίζεται μόνο στην καταμέτρηση κατοικιών μέσα οι οχυρώσεις.

Αλλά έχουμε παρατηρήσει ότι υπάρχουν υπολείμματα περισσότερων σπιτιών έξω από τις οχυρώσεις, πιο κάτω στη δυτική πλαγιά κάτω από το Κάστρο απάλιρου. Το 2015, καλέσαμε τους Βρετανούς συναδέλφους μας James Crow (πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου) και Sam Turner (πανεπιστήμιο του Newcastle) 8 στο έργο μας και ξεκίνησαν την τεκμηρίωση από αυτό που φαίνεται να ήταν ένα χωριό στους πρόποδες του βουνού κάτω από το Κάστρο Απαλίρου. Αν και αυτή η έρευνα βρίσκεται ακόμα στην αρχή της, αρχίζουμε να παίρνουμε μια γεύση από το πυκνοκατοικημένο τοπίο στη βυζαντινή περίοδο.

Απόσπασμα από τη δημοσίευση των νορβηγών αρχαιολόγων DaviD Hill, Håkon RolanD, knut ØDegåRD με τίτλο Kastro apalirou: the Byzantine Capital of Naxos? στα ΠΡΑΚΤΙΚΑ του Ε ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Η ΝΑΞΟΣ ΔΙΑ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ/ Απεράθου 2013.

# Το κάστρο του Απαλίρου βρίσκεται στη κεντρική Νάξο, κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου, στην αγροτική περιοχή ανάμεσα στο Σαγκρί και στην Αγιασσό. Υπήρξε η καρδιά της Βυζαντινής Νάξου μέχρι τον 13ο αιώνα που ήρθαν οι Ενετοί. Πήρε το όνομά του από τις απαλιριές, ένα είδος θάμνου που φυτρώνει στο κάστρο.

Πηγή: ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ – Photo Credit Μανώλης Λυκουρόπουλος 

 


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Ο Ματθαίος Γιαννούλης στον Ετήσιο Χορό του Κόρωνου, γλέντι μέχρι το πρωί! (αφίσα)

Ο Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Κορώνου προσκαλεί όλο το νησί σε μια αξέχαστη μουσικοχορευτική βραδιά με τον αγαπημένο Ματθαίο Γιαννούλη και την ορχήστρα του. (αφίσα - video)

Καταγγελία του Δήμου Τήνου κατά ΔΕΔΔΗΕ για τις επαναλαμβανόμενες διακοπές ρεύματος

Ο Δήμος Τήνου καταγγέλλει επίσημα τη ΔΕΔΔΗΕ και προχωρά σε μηνύσεις – Στα όρια της κατάρρευσης η τοπική κοινωνία λόγω συνεχών βλαβών στο δίκτυο

Hellenic Seaways: Το “HIGHSPEED 4” αντικαθιστά το “HELLENIC HIGHSPEED”, ποιος ο λόγος;

Αλλαγή πλοίου στη γραμμή Πειραιάς – Κυκλάδες – Κατάπολα – Επιστροφή, σύμφωνα με ανακοίνωση της Hellenic Seaways

Σημαντικές παρεμβάσεις στα γήπεδα Φιλωτίου και Αγερσανίου – Έτοιμα για τη νέα σεζόν

Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες συντήρησης στους συνθετικούς χλοοτάπητες – Έρχεται και νέα περίφραξη στο Φιλώτι

Η Σαντορινιά κυρία της μουσικής στη Μάνη: Ένα ταξίδι με τη Μαρίζα Κωχ

Μια μουσική συνάντηση καρδιάς με τη Σαντορινιά δημιουργό, γεμάτη τραγούδια, παραδόσεις και μνήμες από όλη την Ελλάδα.

Από τα πεύκα στο… τσιμέντο: Η περιβαλλοντική κατάρρευση των νησιών μας σε 30 χρόνια

Μέσα σε τρεις δεκαετίες, το Αιγαίο έχασε πάνω από 138.000 στρέμματα δάσους και απέκτησε 85.000 στρέμματα δόμησης – δραματικά ευρήματα για την αστικοποίηση, τη βιοποικιλότητα και το μέλλον του τουρισμού

Ποιος είναι ο άνθρωπος που καθαρίζει κάθε μέρα, εδώ και 20 χρόνια τη γειτονιά του

Ο “αθόρυβος ήρωας” μιας γειτονιάς στο Ηράκλειο που δίνει μάθημα πολιτισμού με τις πράξεις του.

Ορεινός Αξώτης: «Δούλες» της ξενιτιάς, η σκοτεινή πορεία των Ναξιωτισσών κοριτσιών προς την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη

Μια άγνωστη, σκληρή ιστορία: Από τις ελπίδες για δουλειά και πρόοδο, στις εξαφανίσεις, τις αρπαγές και τα δίκτυα εκμετάλλευσης – μέσα από αποκαλυπτικά δημοσιεύματα του 1902.

World Travel Awards: Ποια είναι η Ευρωπαϊκή πόλη που αναδείχθηκε για 2η χρονιά κορυφαίος πολιτιστικός προορισμός

Ξεπέρασε το Παρίσι, τη Λισαβόνα και την Αθήνα, χάρη στην πολιτιστική της ενέργεια, την αρχιτεκτονική της και τα θρυλικά φεστιβάλ της.

Φορολογικές Υποχρεώσεις Ιουλίου: Η «τελευταία προθεσμία» χτυπά στις 31 του μήνα

Εισόδημα, ΕΝΦΙΑ, ΦΠΑ, ρυθμίσεις και εκπτώσεις: Όλα όσα πρέπει να πληρώσουν οι φορολογούμενοι μέχρι το τέλος Ιουλίου, σύμφωνα με την ΑΑΔΕ.

“Μαχαιριά” στο λιμάνι της Νάξου: Σοβαρό επεισόδιο βίας μεταξύ νεαρών εργαζομένων

Ένα μεσημέρι του Ιουλίου μετατράπηκε σε σκηνικό τρόμου για περαστικούς και ντόπιους, όταν διαπληκτισμός ανάμεσα σε δύο υπαλλήλους γραφείου ενοικίασης εξελίχθηκε σε αιματηρό περιστατικό.

Δικαστική δικαίωση για τους κατοίκους του Καλοξύλου, ακυρώθηκε η άδεια λειτουργίας του νέου τυροκομείου της ΕΑΣ Νάξου

Μετά από μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα, το Τριμελές Διοικητικό Εφετείο Πειραιά ακύρωσε την άδεια λειτουργίας του υπό ανέγερση τυροκομείου, δικαιώνοντας πλήρως τους περιοίκους

Δονούσα: Ο τραυματισμός κοπέλας από ομπρέλα (!!!) αποκαλύπτει μια τρύπα στο σύστημα

Μια γυναίκα τραυματίστηκε σοβαρά σε απομονωμένη παραλία της Δονούσας και σώθηκε χάρη στην αλληλεγγύη ντόπιων και τουριστών — αλλά η πολιτεία έλειπε. Και την επόμενη φορά;

Νάξος – Τραγαία: Όταν η προσπάθεια γράφει ιστορία, Επιτυχίες για τους μαθητές του Γενικού Λυκείου (πίνακας)

Με δάκρυα συγκίνησης, χαμόγελα και βαθιά υπερηφάνεια, οι μαθητές του ΓΕΛ Τραγαίας πέτυχαν σπουδαίες εισαγωγές στις Πανελλαδικές 2025 — αποδεικνύοντας πως τα μεγάλα όνειρα ανθίζουν και στα μικρά σχολεία

Αμοργός: Ένταση και επεισόδια στο πανηγύρι της ψημένης ρακής μετά από πολιτικό σύνθημα

Απρόσμενη τροπή πήρε το παραδοσιακό γλέντι στα Κατάπολα, όταν συνθήματα υπέρ της Παλαιστίνης προκάλεσαν αντιδράσεις, λογομαχίες και τελικά, διακοπή της γιορτής.

Πολεοδομική επανεκκίνηση σε Αντίπαρο και Μικρές Κυκλάδες: Νέα Ειδικά Σχέδια για Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κουφονήσια και Δονούσα

Με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, ξεκινά ένα ολιστικό πολεοδομικό σχέδιο που αλλάζει το αναπτυξιακό τοπίο σε πέντε νησιά των Κυκλάδων

Ανυπόφορη η “ανάσα” στις Κυκλάδες, ο καύσωνας “έγραψε” 40 βαθμούς στη Μέση της Νάξου (!!!)

Ακραίες θερμοκρασίες σάρωσαν το Αιγαίο: 40άρια σε Μέση Νάξου, Δαμαριώνα, Κουφονήσια – Πνιγηρές συνθήκες ακόμα και στις πιο δροσερές νησιωτικές ανάσες

Όταν το GPS σε οδηγεί… σε αδιέξοδο: Τουρίστας σφήνωσε όχημα σε σοκάκι της Νάξου

Αμερικανός οδηγός ακολούθησε πιστά τις οδηγίες πλοήγησης και κατέληξε… στα στενά της Φουντάνας – Η φωτογραφία που έγινε viral και η ανάγκη για καλύτερη καθοδήγηση στους τουρίστες

Νάξος: Παραίτηση Φλεριανού από τη θέση του Αντιδημάρχου Ισότητας, ποιους λόγους επικαλείται (έγγραφο παραίτησης)

Ο Βασίλης Φλεριανός παραιτήθηκε από την προεδρία της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας, επικαλούμενος αντικειμενική αδυναμία άσκησης των καθηκόντων του – Συζητείται η αντικατάστασή του στο σημερινό (23/07) Δημοτικό Συμβούλιο.

Οι ψίθυροι της πέτρας: Η γλυπτική …ποίηση του Γιάννη Φραντζέσκου στον Καλόξυλο

Ο πολυδιάστατος Ναξιώτης δημιουργός σε μια μοναδική έκθεση γλυπτικής, ακολουθώντας το κάλεσμα των λίθων και της μνήμης – 26 και 27 Ιουλίου στην αίθουσα «Δρακούλη»