Πόσοι και ποιοι Ναξιώτες βρέθηκαν με τα άρματα στα χέρια στη προσπάθεια της Ελλάδας να αποκτήσει την ανεξαρτησία της; Προφανώς εκατοντάδες. Μετέβησαν στην Στερεά Ελλάδα για να ενσωματωθούν στον τακτικό στρατό που είχε δημιουργηθεί. Ενδεχομένως να είχαμε και σώμα από Ναξιώτες κι όχι μόνο μεμονωμένα πρόσωπα.
Με την αρωγή του Ορεινού Αξώτη μαθαίνουμε για τρεις …λειβαδίτες που πολέμησαν και τιμήθηκαν για την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Αρκετοί Ναξιώτες το 1821 μετέβησαν εθελοντές για να πολεμήσουν στη Πελοπόννησο. Στην αρχή με τα άτακτα σώματα διαφόρων αγωνιστών και αργότερα μαζί και με άλλους Ναξιώτες στον τακτικό στρατό που οργάνωσαν ξένοι αξιωματικοί.
Δυστυχώς για αυτούς που σκοτώθηκαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα δε γνωρίζουμε τίποτα, για αυτούς όμως που συμμετείχαν και επέστρεψαν στη Νάξο υπάρχουν κάποια λίγα στοιχεία στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Πιο συγκεκριμένα όταν μετά το 1838 αποφασίζει το κράτος να τιμήσει με διάφορα αριστεία τους αγωνιστές, καλεί όσους συμμετείχαν να υποβάλουν αίτηση στους κατά τόπους δήμους, όπου εκτός των άλλων αναφέρουν υπό τις διαταγές ποιου οπλαρχηγού ήταν, για να το επιβεβαιώσει και εκείνος.
Έτσι βρίσκουμε τις αιτήσεις μερικών Ναξιωτών (δυστυχώς και πάλι ελάχιστων σε σχέση με όσους συμμετείχαν).
Τρείς από αυτούς τους αγωνιστές ήταν ο Ιωάννης Καπρής από το Αγερσανί, ο Ιωάννης Καστελάνος ή Λουκιακιανός από το Γαλανάδο και ο Σταμάτης Ρεφενές από τις Τρίποδες.
Για τον Ιωάννη Καπρή, από το Αγερσανί, η αίτηση γίνεται από τον δήμαρχο Νάξου είχε προηγηθεί προσωπική του αίτηση προς το δήμαρχο η οποία όμως δεν έχει σωθεί) στις 2 Αυγούστου 1839. Του απονεμήθηκε το χάλκινο αριστείο για τη συμμετοχή του στον αγώνα με έγγραφο της Γραμματείας Στρατιωτικών την 10η Απριλίου 1841. Στην αίτηση του 1839, του δήμου Νάξου, αναφέρεται πως ο Ιωάννης Καπρής πολέμησε υπό τις διαταγές του Νότη Μπότσαρη.
Για τον Ιωάννη Καστελάνο ή Λουκιακιανό, από το Γαλανάδο, υπάρχει αίτηση του δημαρχιακού παρέδρου Βίβλου (Γ. Β. Αναπλιώτη) προς τον Β. Διοικητήριο Νάξου με ημερομηνία 9 Δεκεμβρίου 1841, όπου αιτείται την απονομή αριστείου για τη συμμετοχή του στον “ιερό αγώνα” (όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε όλες τις αιτήσεις ), ενώ στις 19 Δεκεμβρίου 1841, ο Διοικητής Νάξου επισυνάπτει το πιστοποιητικό που βεβαιώνει την συμμετοχή του Ιωάννου Καστελάνου στον αγώνα.
Για τον Σταμάτη Ρεφενέ, υπάρχει αλληλογραφία της Γραμματείας Στρατιωτικών με την Διοίκηση Νάξου, τον Απρίλιο του 1841, για το αριστείο του.
Έρευνα επιμέλεια ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ
