Στο Φιλότι της ορεινής Νάξου, που απέχει 19 χλμ. από τη Χώρα, εκτός από τη δροσερή πλατεία με τα γραφικά καφενεία και τον θρυλικό Πλάτανο, το Λαογραφικό-Εκκλησιαστικό Μουσείο, τον ωραίο ενοριακό ναό της «Παναγίας της Φιλοτίτισσας» και τον Ενετικό Πύργο, καθώς και τα πλακόστρωτα σοκάκια, τα στεαστά και τα ωραία παραδοσιακά σπίτια με τις αυλόπορτες και τα λουλούδια, εκείνο που θα συναρπάσει σίγουρα τον επισκέπτη είναι η Παλιά Εμπορική Γειτονιά του Φασολά, τα καταστήματα της οποίας αποκαταστάθηκαν πρόσφατα με πολύ μεράκι, αγάπη και έντονο ενδιαφέρον για τη διάσωση της εικόνας και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου.
Η γειτονιά του Φασολά υπήρξε, πριν από την κατασκευή του επαρχιακού δρόμου Χώρας-Απειράνθου, εμπορικό, βιοτεχνικό και κοινωνικό κέντρο των εκδηλώσεων του Φιλοτιού. Στη γειτονιά λειτουργούσαν λιλιπούτειοι επαγγελματικοί χώροι, όπως μπακάλικα, καταστήματα υφασμάτων και ειδών προικός, φούρνος, ραφείο, τσαγκάρικο, σιδηρουργείο, ξυλουργείο, ελαιοτριβείο, ρακιτζό, καφενεία κ.ά.
Η «γειτονιά των επαγγελματιών» του Φασολά δίνει μια πολύ καλή εικόνα του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας της οικονομίας ενός νησιώτικου χωριού κατά τον 19ο και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, αλλά και των ανθρώπινων μεγεθών που είχαν οι χώροι δουλειάς. Ο Φασολάς έχασε την αίγλη του όταν όλα σχεδόν τα μαγαζιά μεταφέρθηκαν στον «Αμαξωτό» δρόμο.
Το «ευτύχημα» είναι ότι τα πιο πολλά από τα παλιά μαγαζιά έμειναν σχεδόν ανέπαφα και σήμερα αποκαθίστανται και δημιουργείται ένας υπέροχος χώρος που παραπέμπει ευθέως στον 19ο αιώνα. Η γειτονιά του Φασολά πήρε το όνομά της από την ομώνυμη περιοχή που βρίσκεται στον Κάμπο της Χίου, απ’ όπου ήρθε στο Φιλότι ένας μικρός πρόσφυγας που άκουγε στο όνομα Αντώνης Παγίδας.
Η ιστορία του Αντώνη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα παράπλευρου αποτελέσματος, που προκαλείται από την αλληλεπίδραση των μεγάλων ιστορικών γεγονότων με τις τύχες των απλών ανθρώπων που βιώνουν τις συνέπειές τους. Ο μικρός πρόσφυγας έφτασε στη Νάξο το 1822, σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών, μετά τη μεγάλη καταστροφή του πολύπαθου νησιού του.
Το πλατανάκι του Φασολά από την είσοδο του μπακάλικου
Φωτογραφία της βόρειας εισόδου στη γειτονιά
Στο Φιλότι, ο Αντώνης δημιούργησε οικογένεια με τέσσερα παιδιά, εκ των οποίων δύο αγόρια κατάφεραν να σπουδάσουν σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια -το ένα Φιλολογία και το άλλο Θεολογία. Μάλιστα, και οι δύο αναγορεύτηκαν διδάκτορες της επιστήμης τους στα πανεπιστήμια του Στρασβούργου και των Αθηνών, αντίστοιχα. Τα παιδιά αυτά κατάφεραν να διακριθούν και να ταξιδέψουν για σπουδές και σταδιοδρομία σε Σύρο, Αθήνα, Στρασβούργο και Αγία Πετρούπολη, σε μια εποχή που οι μισοί και πλέον κάτοικοι του χωριού τους δεν είχαν ταξιδέψει ούτε μέχρι τη Χώρα της Νάξου. Επανερχόμενοι στο θέμα των αποκατεστημένων μαγαζιών, σημειώνουμε ότι όλα περιέχουν μεγάλη συλλογή από τα προϊόντα που κατασκεύαζαν και είναι εξοπλισμένα με τα παλιά τους εργαλεία.
Προτεινόμενη διαδρομή
Λαογραφικό/Εκκλησιαστικό Μουσείο, ενοριακή εκκλησία της «Παναγίας της Φιλοτίτισσας», Ενετικός Πύργος, Φασολάς, Νομισματικό Μουσείο.
Κάτω από το «Πλατανάκι», στη μικρή πλατεία του Φασολά, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τον καφέ ή το αναψυκτικό του, μαζί με παραδοσιακά γλυκά του κουταλιού ή του ταψιού και λίγο πιο πριν το φαγητό του στην ταβέρνα «Πρεσβεία», μακριά από αυτοκίνητα και άλλα τροχοφόρα. Με μια μικρή παρέκκλιση ο επισκέπτης θα συναντήσει το εργαστήριο παραδοσιακών τεχνουργημάτων του «Νικόλα Μουστάκη» και επιστρέφοντας από το νομισματικό προς την κεντρική πλατεία το «Παλιό Παντοπωλείο του Θεωνά». Στο Φιλότι ο επισκέπτης μπορεί να βιώσει ένα ταξίδι στον χρόνο, από την εποχή των Ενετών μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα. Είναι μια εμπειρία που αξίζει να τη ζήσει κάποιος.
Το Σιδηρουργείο «του Γιώργου τ’ Αντώνη» ο «Κηδαλίων» ιδρύθηκε από το μικρό προσφυγόπουλο. Ο μικρός Αντώνης έμαθε την τέχνη του Σιδηρουργού δίπλα στον πατέρα του και την τελειοποίησε στον τόπο που την έμαθε και ο Ήφαιστος, αφού -κατά τον μύθο- δάσκαλος του Ήφαιστου ήταν ο Ναξιώτης Κηδαλίων. Το Σιδηρουργείο προμήθευε μέχρι και το 1983 με εργαλεία τους τεχνίτες, σχεδόν κάθε επαγγέλματος, αλλά και ένα μεγάλο μέρος του οικιακού εξοπλισμού όχι μόνο των κατοίκων του Φιλοτιού, αλλά και των γύρω μικρών νησιών.
Το Σιδηρουργείο «του Γιώργου τ’ Αντώνη»
Το Ραφείο «του Βασίλη του Μανιού» είναι ακριβώς όπως το άφησε ο τελευταίος του ιδιοκτήτης.
Σπάνιο κλικ: Ο «ΡΑΦΤΗΣ» του ομώνυμου κινηματογραφικού έργου, ο αείμνηστος Δημήτρης Ήμελλος
Το Κουρείο «του Τσακά» είναι εξοπλισμένο με παλιά έπιπλα και εργαλεία, με επίκεντρο την κλασική «καρέκλα του κουρέα». Στο κουρείο εκτίθεται και μικρή συλλογή από καπέλα της δεκαετίας του ’50, όπως κουκουβάγια μαθητή, μπερές, τραγιάσκα, καπέλο χωροφύλακα κ.ά., μιας και κούρεμα χωρίς να βγάλει ο πελάτης το καπέλο του δεν γίνεται.
Ο διάσημος πλέον μικρός ξεναγός Παναγιώτης επιδεικνύει τον τρόπο λειτουργίας της παλιάς ποδοκίνητης «ΣΙΓΓΕΡ»
Το Κουρείο «του Τσακά»
Το Μπακάλικο «του Σμιλομιχάλη», με ξύλινη οροφή και πάτωμα, παραπέμπει στην εποχή της πλάστιγγας και του βυζινέ, ενώ τα ράφια του κοσμούν παλιές συσκευασίες προϊόντων -από ντόπιες βιοτεχνίες, καθώς και βιομηχανίες με πανελλαδική εμβέλεια- μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα σαπουνάκια της σαπωνοποιίας «Αλεπουδέλη» (δηλαδή της οικογένειας του Οδυσσέα Ελύτη), τα πρώτα ελληνικά αθλητικά παπούτσια «ΕΛΒΙΕΛΑ», τα «Μπισκότα Παπαδοπούλου», τα προϊόντα της «ΧΡΩΠΕΙ», της κονσερβοποιίας τοματοπολτού «ΚΥΚΝΟΣ», καθώς και αυθεντικές διαφημιστικές πινακίδες.
Μπακάλικο «του Σμιλομιχάλη»
Μπακάλικο «του Σμιλομιχάλη»
Στο Καφενείο «του Μανωλαρά», που κτίστηκε το 1887 με λαξευμένη μαρμαρόπετρα, αποτυπώνεται η ατμόσφαιρα που χαρακτήριζε τους χώρους αυτούς στις αρχές του 20ου αιώνα. Τον χώρο ομορφαίνουν τα παλιά επαγγελματικά έπιπλα – σκεύη και παλιές διαφημίσεις, όπως το μεγάλο επαγγελματικό ψυγείο πάγου, μύλος καφέ, τραπέζια, καρέκλες, γραμμόφωνο ραδιόφωνο, ο μεγάλος καθρέπτης «Παπαγάλος Λουμίδη», ο πίνακας του Σεζάν «Χαρτοπαίκτες» κτλ.
Στο Καφενείο «του Μανωλαρά»
Συλλογή ελληνικών νομισμάτων «Νικόλα Μουστάκη»
Επί του Αμαξωτού, λίγο μετά το τέλος του δρόμου του Φασολά, βρίσκεται η «Συλλογή Νομισμάτων Νικόλα Μουστάκη», όπου εκτίθενται όλα τα νομίσματα που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα και την Κύπρο από το 1820 μέχρι την εισαγωγή του ευρώ. Στις προθήκες της «Συλλογής» μπορεί κανείς να δει νομίσματα – κέρματα και χαρτονομίσματα – που κυκλοφόρησαν στο νέο ελληνικό κράτος, στα Ιόνια Νησιά, στην Κρήτη, στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία, καθώς και στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη κατά τη βουλγαρική κατοχή, επίσης, ομόλογα που δόθηκαν στους κατόχους νομισμάτων δραχμής για την απόσυρσή της, καθώς και νομίσματα που κυκλοφόρησαν από τους Ιταλούς, αλλά και από την Κυβέρνηση του Βουνού, στις περιοχές που διοικούσε κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Επίσης, εκτίθενται τα τουρκικά κέρματα που κυκλοφορούσαν στην κυρίως Ελλάδα, στην Κρήτη και στην Κύπρο (στην τελευταία και τα κέρματα της Βρετανικής Κοινοπολιτείας). Τέλος, παρουσιάζονται τα διχοτομημένα χαρτονομίσματα του εσωτερικού δανεισμού του 1922, καθώς και τα ομόλογα που δόθηκαν σε αντικατάσταση του αποκομμένου μέρους.
Στον τοίχο του Μουσείου υπάρχει μεγάλος χάρτης με την κυρίως Ελλάδα, καθώς και τον Πρώτο και Δεύτερο Αποικισμό. Πάνω σε κάθε πόλη-κράτος αποτυπώνεται η εικόνα του πιο διάσημου νομίσματός της. Ένα παιδί ή ένας ξένος επισκέπτης, περνώντας μπροστά από τις προθήκες, έχει την ευκαιρία να ανακεφαλαιώσει ή να μάθει εύκολα και γρήγορα -σε αδρές γραμμές- την οικονομική και πολιτική ιστορία της Ελλάδος. Η επιβεβαίωση της καλής δουλειάς που έγινε για την αποκατάσταση της γειτονιάς του Φασολά βρίσκεται στο περιεχόμενο της επιστολής του πλέον αρμόδιου: του καθηγητή της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
Με πληροφορίες από τη σελίδα travel.gr
