Τέσσερις εξοχικές κατοικίες στα νησιά (Τήνος, Αντίπαρος, Κύθνος, Πάρος) των Κυκλάδων που διακρίθηκαν σε πρόσφατους διαγωνισμούς, αναδεικνύουν όμως την δυναμική των ελλήνων σχεδιαστών όπου ο σεβασμός στη φύση αποτελεί το σημείο αναφοράς
Το είχαμε παρατηρήσει, αλλά ίσως δεν το είχαμε προσέξει. Στις πρόσφατες βραβεύσεις της διεθνούς αρχιτεκτονικής επιθεώρησης «Δομές», ξεχώρισαν, είτε στα βραβεία είτε στις υποβληθείσες προτάσεις, οι εξοχικές κατοικίες, και μάλιστα εκείνες σε νησιά ανά την ελληνική επικράτεια. Μετατοπίζεται, άραγε, το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον στα παραθεριστικά πρότζεκτ όπου ελληνικής νησιωτικής γης;
Του Δημήτρη Αθηνάκη (εφημερίδα “Καθημερινή”)
Τις μόλις προηγηθείσες ημέρες του Πάσχα, βρέθηκα στην Πάρο, δημοφιλές νησί των Κυκλάδων. Η κατασκευαστική «κοιλιά» των σκληροπυρηνικών ετών της κρίσης, 2010-2015, μοιάζει να υποχωρεί. Η κατασκευαστική κινητικότητα που παρατηρείται σε νησιωτικές περιοχές δεν περιλαμβάνει, ασφαλώς, μόνο νέα κτίσματα· αντιθέτως, μεγάλο κομμάτι της πίτας κατέχουν οι ανακαινίσεις, αναπαλαιώσεις, αλλαγές χρήσεων παλαιών κτιρίων κ.λπ. Αυτό, εξάλλου, είχε παρατηρηθεί και στην πρόσφατη ημερίδα ΕΣΩ, που συσπειρώνει τον κόσμο της αρχιτεκτονικής και του ντιζάιν, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Εμπιστοσύνη ξανά
Στο εν λόγω κυκλαδίτικο νησί, πάντως, μοιάζει να επιστρέφει η εμπιστοσύνη στα εργαλεία και την αποτελεσματικότητα της σύγχρονης, υψηλής αρχιτεκτονικής. Μπορεί, βέβαια, να ευθύνεται το νέο κύμα μετανάστευσης από Δυσμάς, με τους Γάλλους (αλλά και τους Σαουδάραβες) να διατηρούν την πρωτοκαθεδρία, τουλάχιστον στις Κυκλάδες. Οι Γάλλοι, πάντως, που πλημμύρισαν το αεροπλάνο του πηγαιμού και το πλοίο της επιστροφής, είναι στην πλειονότητά τους συνταξιούχοι, ενώ αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό όσων κάνουν στροφή στη ζωή τους και παρατούν τη Δύση για τα μάτια των Κυκλάδων. Το ίδιο, εξάλλου, είχαν κάνει πολλοί Αθηναίοι τη δεκαετία του ’80, φεύγοντας είτε για τα προάστια, με μερική αλλαγή lifestyle, είτε για τα νησιά, με πλήρη ανατροπή της καθημερινότητας.
«Ξεκουράζεται το μάτι»
Ο αρχιτέκτων Νίκος Σούλης, διευθυντής σύνταξης των «Δομών», μιλώντας στην «Κ», αναφέρει κάτι πολύ ενδιαφέρον: «Για ορισμένους ξένους μπορεί να είναι πρωτόγνωρη, για μας όμως είναι οικεία η επαφή με τη θάλασσα, τον ανοικτό ορίζοντα. Σε αυτήν την επαφή θέλουν όλο και περισσότεροι να επενδύσουν. Επενδύουν στη θέα, στον μικρόκοσμο του νησιού, στη φιλόξενη φύση μας. Είναι ένας τρόπος να βρεθεί κανείς στον προσωπικό του παράδεισο, σε τόπο ξεκούρασης. Είναι μια αξιοσημείωτη αυτή μας η πολυτέλεια, το να έχουμε ορίζοντα να “ξεκουράζεται το μάτι…”».
Οπως και να ’χει, η εξέχουσα αρχιτεκτονική στη χώρα μας εντοπίζεται όλο και περισσότερο στην περιφέρεια, όλο και πιο πολύ στις εξοχικές κατοικίες. Πέραν του προφανούς, ότι μόνον η ιδιωτική οικονομία προσώρας δίνει το παράδειγμα, απουσία αξιόλογης δημόσιας αρχιτεκτονικής, η ελληνίς γη, από καιρού εις καιρόν και από νήσου εις νήσον, κοσμείται από κτίσματα όπου οι άνθρωποι θέλουν να ζουν, να τρέφονται, να κοιμούνται – χώρους ιδιωτικούς, που, όμως, δεν αποκόπτονται από το φυσικό περιβάλλον, από την κοινότητα, από τις νέες περιβαλλοντικές ανάγκες. Με τον περιορισμένο ορίζοντα των πόλεων, ο άνθρωπος, φύσει… κυνηγός, αναζητεί, και βρίσκει, τον δικό του τόπο να ξαποστάσει.
Η «Κ» επιλέγει ορισμένες από τις παραθεριστικές κατοικίες που έχουν ξεχωρίσει κατά την τελευταία τριετία, όπως, εξάλλου, θα φανεί από την Επετηρίδα Ελληνικής Αρχιτεκτονικής 2018, που θα κυκλοφορήσει σε λίγους μήνες από τις «Δομές». Μία πρόγευση είχαμε πάρει από τα πρόσφατα βραβεία. Τώρα, θα μεγεθύνουμε μία –ίσως πρώιμη– νέα τάση. Ποιος ξέρει, μπορεί τα μελτέμια να μεταφέρουν ένα μήνυμα από τα πάντα φιλόξενα νησιά μας…
«A Touch of New» / Τριαντάρος, Τήνος (2017)
Με το μυαλό στους περιστεριώνες
Η κατοικία στον Τριαντάρο της Τήνου είναι εμπνευσμένη, όπως, εξάλλου, φαίνεται από την καθ’ ύψος επιλογή κατασκευής του αρχιτέκτονα Αριστείδη Ντάλα, από τους παραδοσιακούς περιστεριώνες του νησιού. Με την ελάχιστη παρέμβαση στο τοπίο του τηνιακού χωριού, το «Touch of New» μοιάζει να αιωρείται, σαν ένας κύβος στον αέρα. Με οπτικές φυγές και μεγάλα ανοίγματα, αυτό το εξαίσιο δείγμα αρχιτεκτονικής συνδυάζει την υπάρχουσα τηνιακή πέτρα με τον γκρι-καφέ σοβά, σε μια προσπάθεια να ξεχωριστούν, δηλαδή να παρασταθούν κατά το δυνατόν περισσότερο, το παλαιό και το νέο, σε ένα σύνολο που μιξάρει τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, τον παραδοσιακό και τον νεωτερικό χαρακτήρα της ελληνικής υπαίθρου. Με την πλήρη εκμετάλλευση του φυσικού φωτός, ο αρχιτέκτων Αριστείδης Ντάλας παρέδωσε μια εξοχική κατοικία που «καδράρει» τον ορίζοντα, όπως εκείνος απλώνεται από τις πλαγιές του Τριαντάρου, ενός από τα περίφημα –και πάμπολλα ανάλογα– χωριά της Τήνου.
«Η_orizon» / Αντίπαρος (2017)
Συνεχής σύνδεση με τον ορίζοντα
Οπως λένε οι VOIS Architects, το όνομα «H_orizon» προέρχεται από τα δύο βασικά στοιχεία του σχεδίου. Το «H» συνιστά τη γενική μορφή του κτιρίου, του οποίου οι όγκοι εκτείνονται συμμετρικά. Το «orizon» ακολουθεί τον κεντρικό στόχο του σχεδιασμού των αρχιτεκτόνων, να παραμείνει η κατοικία σε συνεχή σύνδεση με τον ορίζοντα της Αντιπάρου, του μικρού νησιού που… συνοδεύει τη «μεγάλη» Πάρο. Με πολλές οπτικές φυγές επίσης, η κατοικία «H_orizon» επιτρέπει τη συνεχή εναλλαγή εικόνων με επίκεντρο τη θάλασσα, κάτι που, σχεδιαστικά, αποβαίνει προς όφελος της καθημερινότητας σε μια τέτοια κατασκευή. Μία ακόμη αρχιτεκτονική παράμετρος κατά τη διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίησης της κατοικίας ήταν η κατασκευή να αναδύεται από το τοπίο. Μικρά μονοπάτια, κεκλιμένα επίπεδα, «βύθισμα» εσωτερικών χώρων, που επιτρέπουν απεριόριστη θέα, το «H_orizon» ξεχωρίζει στο τοπίο των Κυκλάδων, πόσο μάλλον σε εκείνο της Αντιπάρου.
«Το Κελί» / Κύθνος (2016)
Τα 60 τ.μ. με την απρόσκοπτη θέα
Είναι μόλις 60 τ.μ., και γι’ αυτό ονομάστηκε «Κελί», ωστόσο οι Polisgram Architects κατάφεραν να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν μία εξοχική κατοικία, η οποία κερδίζει τις εντυπώσεις, ακόμη και των «σκληροπυρηνικών» ειδικών επί τα αρχιτεκτονικά. Το «Κελί» ακολούθησε όλες τις κατασκευαστικές τεχνικές του παραδοσιακού «κελιού», που ήταν η καλύβα των βοσκών στο νησί της Κύθνου. Η σχεδόν πάλαι ποτέ κατεδαφισμένη πέτρινη κατοικία ανασχεδιάστηκε και ανακατασκευάστηκε κατά βάσιν με τα αρχικά της υλικά, με τη διαφορά ότι είχε ζητηθεί η δημιουργία δύο επιπλέον χώρων επί της αρχικής κατασκευής. Θυρίδες στους τοίχους, το παλαιό τζάκι και άλλα κοσμήματα του «Κελιού» διατηρήθηκαν, ενώ επαναχρησιμοποιήθηκαν μεγάλες πέτρες, δημιουργώντας και επιτείνοντας την αίσθηση του σπηλαίου που είχε η πολύ παλαιότερη κατασκευή. Η τοπική ξερολιθιά της Κύθνου, γνώριμη στις Κυκλάδες έτσι κι αλλιώς, συνδυάστηκε με άλλες παραδοσιακές μεθόδους, όπως η τσιμεντοκονία, το ξύλο και οι πέτρινες πλάκες. Το «Κελί» έχει αναφορές, ασφαλώς, στις πεζούλες, σεβόμενο την κλίση του εδάφους, ενώ οι αρχιτέκτονες δεν παρέλειψαν τη δημιουργία ενός βραχώδους κήπου με μυρωδικά παρτέρια. Εδώ, νικήτρια αναδεικνύεται και πάλι η απρόσκοπτη θέα στο πολυτραγουδισμένο Αιγαίο.
«The Hug» / Αγιος Ιωάννης Δέτης, Νάουσα, Πάρος (2017)
Ασπίδα στους επίμονους βοριάδες
Σε περιοχή που εντάχθηκε σε ειδική περιβαλλοντική προστασία έχει κατασκευαστεί η κατοικία «The Hug» («Η Αγκαλιά») από τους React Architects Νατάσσα Δεληγιάννη και Γιώργο Σπυρίδωνος. Στο Περιβαλλοντικό Πάρκο του Αγίου Ιωάννη Δέτη της Πάρου, η κατασκευή έχει θέα προς τη θάλασσα, προς τον κόλπο της Νάουσας, της πάλαι ποτέ πρωτεύουσας της Πάρου. Το εντυπωσιακό συγκρότημα αποτελείται από δύο κτίρια με κοινό υπαίθριο χώρο και πισίνα. Ανάμεσα στους αρχιτεκτονικούς όγκους, που προσαρμόζονται στο έδαφος, υπάρχει η κεντρική αυλή, που προστατεύεται, λόγω της κλίσης της, από τους ισχυρούς βορείους ανέμους. Αλλωστε, οι Κυκλάδες γνωρίζουν καλά από… αέρα. Η συνολική κατασκευή φέρνει στον νου την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των μοναστηριών, με τα κελιά στην περίμετρο και τον ιερό ναό στο κέντρο, ή τις διατάξεις που συναντούμε στις παραδοσιακές «κατοικιές». Οπως λένε οι αρχιτέκτονες Νατάσσα Δεληγιάννη και Γιώργος Σπυρίδωνος, «χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της κυκλαδικής αρχιτεκτονικής, σχεδιάσαμε ένα σύνολο κτισμάτων και διαμορφώσεων του εδάφους που προσαρμόζονται στην άνυδρη συνθήκη των Κυκλάδων, με σκοπό το μικρότερο αποτύπωμα του κτιρίου στο περιβάλλον».