Ο επισκέπτης που φθάνει στην αίθουσα αφίξεων του αερολιμένα «Ελ. Βενιζέλος» εντυπωσιάζεται από το τεράστιο αντίγραφο του κυκλαδίτικου ειδωλίου, όπως και από τις άλλες σμιλεμένες γυναικείες μορφές της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου, με ελαφρώς φουσκωμένη κοιλίτσα ή χαραγμένες γραμμές πάνω από την ήβη τους, που δηλώνουν εγκυμοσύνη. Στο σχετικό βίντεο που προβάλλει τη νέα μεγάλη έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, η οποία ανοίγει στις 12 Δεκεμβρίου, κοντοστέκονται και οι βιαστικοί.
Στο μουσείο, στις λευκοβαμμένες αίθουσες με τα βάθρα σε απαλές γαλάζιες αποχρώσεις, θα στηθούν 180 εκθέματα από την πρώιμη προϊστορία μέχρι τον 19ο αι. Η κολοσσική αρχαϊκή Κόρη της Θήρας (α΄ τέταρτο 6ου αι. π.Χ.), ανέλπιστο εύρημα του 2000, θέλει ειδική μεταχείριση. Σχεδόν δύο μέτρα ύψος από ναξιώτικο μάρμαρο, το μόνο που της λείπει είναι η ακρούλα της μύτης και ο βραχίονας του λυγισμένου δεξιού χεριού που ακουμπά στο στήθος. Αμυγδαλωτά μάτια, στιβαροί ώμοι, μακρύ αυστηρό φόρεμα, μαλλιά χωρισμένα σε πλοκάμους φέρνουν λίγο στα σημερινά ράστα.
Ανάμεσα στα εκθέματα βρίσκονται η επιβλητική τοιχογραφία «Γυναίκες στο Αδυτο» από το Ακρωτήρι της Θήρας, αττική μελανόμορφη κύλικα με ερωτική παράσταση από την αρχαία Θήρα, ελληνιστικό ειδώλιο από τη Σέριφο που απεικονίζει προκλητικά το αιδοίο της Βαυβώς, λυχνάρι του 4ου-2ου αι. π.Χ. από τη Φολέγανδρο με ερωτική σκηνή στην εξωτερική επιφάνεια και στο εσωτερικό ονόματα εφήβων που συμμετείχαν σε τελετές ενηλικίωσης στη Χρυσοσπηλιά.
Η «δαιμονισμένη» Νεϊκώ
Τη Μύκονο εκπροσωπούν δύο ιστορίες προίκας που μαρτυρούν τη θέση της γυναίκας στην οικονομική διαπραγμάτευση του γάμου, η μία τέλη 4ου – αρχές 3ου αι. π.Χ. και η άλλη το 1690. Ομως θα δούμε και την Αιμάσσουσα Πότνια της προϊστορικής Θήρας, την Αγία Αναστασία τη Φαρμακολύτρια από τη βυζαντινή Νάξο, τη στεατοπυγική Κυρά από τη νησίδα Σάλιαγκο βόρεια της Αντιπάρου, καθώς και τη «δαιμονισμένη» Νεϊκώ που ο τάφος της εντοπίστηκε το 2018 στο πλαίσιο της αποκατάστασης της Επισκοπής Σικίνου. Την έθαψαν στα υπόγεια μνημείου του νησιού, της έσπασαν τα κόκαλα για να την εγκιβωτίσουν και την έθαψαν με χρυσά. Ομως, κάτω από το κεφάλι ακούμπησαν θειάφι και πίσσα, δείγμα νεκροφοβικού εξορκισμού. Η άτυχη αρχόντισσα έπασχε καταπώς φαίνεται από επιληψία.
Είναι ορισμένες μόνο ιστορίες της έκθεσης «Κυκλαδίτισσες: Αγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων», που πραγματοποιείται σε συνεργασία με το ΥΠΠΟΑ διά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, με αρχαιότητες και από τα: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Κανελλοπούλου, Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών και ιδιωτικές συλλογές.
«Δουλεύοντας για την έκθεση θαύμασα ακόμη περισσότερο τις γυναίκες. Η μισή ανθρωπότητα τόσες χιλιάδες χρόνια ζούσε σε μια κατάσταση απίστευτης καταπίεσης. Και έρχεται ο χριστιανισμός και συνεχίζει το ίδιο μοτίβο παρότι κηρύσσει την ισότητα των ανθρώπων. Η θέση της γυναίκας δεν άλλαξε, μπορώ να πω ότι επιδεινώθηκε», λέει στην «Καθημερινή» ο δρ Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και συνεπιμελητής της έκθεσης με τους επιστημονικούς διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, δρα Παναγιώτη Ιωσήφ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας, και δρα Ιωάννη Φάππα, επίκουρο καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
«Οι χώροι του ΜΚΤ», συνεχίζει, «βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας, όπου μπορούμε να προβάλλουμε τον κυκλαδικό πολιτισμό. Ως εφορεία θέλουμε την προβολή των Κυκλάδων στην πρωτεύουσα, με το αντίστοιχο όφελος στα νησιά. Το καλοκαίρι η έκθεση θα ταυτιστεί με το επίσημο άνοιγμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας που είχε κλείσει λόγω ανακαίνισης».
Η ιστορία της Νεϊκώς τον συγκλόνισε. «Μια διπολική συμπεριφορά απέναντι στο ίδιο πρόσωπο που οι οικείοι της εξαφάνισαν μέσα στην τοιχοποιία και από την άλλη τίμησαν χτίζοντας εντυπωσιακό ηρώο. Με συγκίνησε και η Σαντορινιά Παρθενίκα, η οποία πέθανε μικρή και η αδελφή της, Δαμόκλεια, της έστησε μνημείο πάνω στο οποίο αναφέρεται ότι της λείπει η άωρη Παρθενίκα. Ο βίος της οσίας Θεοκτίστης που αφηγείται χειρόγραφο του 12ου αιώνα από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος έχει επίσης ενδιαφέρον. Την άρπαξαν Αραβες πειρατές από τη Λέσβο, τους ξέφυγε όταν σταμάτησαν για ανεφοδιασμό στην Πάρο και ασκήτεψε στον ναό της Καταπολιανής. Τη ζωή της κατέγραψε ο Νικήτας Μάγιστρος τον 10ο αι., Σλάβος από την Ελλάδα με μια επίσης εντυπωσιακή ιστορία του ανθρώπου που ενσωματώθηκε».
Για τη σημασία της έκθεσης μιλάει ο Παναγιώτης Ιωσήφ, επιστημονικός διευθυντής του ΜΚΤ και συνεπιμελητής. «Παρουσιάζει την ιστορία μέσα από τα μάτια των γυναικών στις Κυκλάδες. Επίσης περιλαμβάνει αριστουργήματα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Αθήνα, σχεδόν από όλα τα Κυκλαδονήσια. Παρουσιάζει τους ρόλους των γυναικών στο πέρασμα του χρόνου και πώς αυτοί επηρεάστηκαν από τη σχέση τους με τις Κυκλάδες. Οι Κυκλαδίτες ορίζουν και οριοθετούν ρόλους και πλαίσια για τις γυναίκες τους, μητέρες, αδελφές, συζύγους ή κόρες. Τις τιμούν σε όλους τους ρόλους τους, τις θέτουν στο προσκήνιο της θρησκευτικής και μυθολογικής υπόστασής τους. Τις απομακρύνουν, όμως, από το προσκήνιο της δημόσιας ζωής, καθιστώντας τες σχεδόν αποκλειστικά υπεύθυνες της λειτουργίας του σπιτιού τους. Τα λέει εξαιρετικά η Καδιώ Σιγάλα, η Σαντορινιά εφοπλίστρια των αρχών του 20ού αιώνα. Φαίνεται σαν να μιλάει εκ μέρους όλων των ανώνυμων προγόνων της που άφησαν μόνο μικρές, σχεδόν άγνωστες σε εμάς, ιστορίες».
Ο Ιωάννης Φάππας, επίσης επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και συνεπιμελητής της έκθεσης, λέει για τις Κυκλαδίτισσες ότι «διαθέτουν τον δυναμισμό που επιβάλλει το τοπίο τους: άνυδρο, πετρώδες, απομονωμένο και συνάμα συνδεδεμένο με τα άλλα νησιά, γοητευτικό, μοναδικό. Γυναίκες τολμηρές που συνάπτουν οικονομικές συναλλαγές ή ευεργετούν την κοινότητά τους, ταξιδεύουν από τα πέρατα του κόσμου για να συναντήσουν τη μοίρα τους στην καρδιά του Αρχιπελάγους, δοκιμάζουν τη σχέση τους με το θείο, μεταμορφώνονται σε οσίες και αγίες οι ίδιες. Πάντοτε επηρεασμένες από τη θάλασσα την ίδια: είτε λόγω των απειλών και των κινδύνων που αυτή εκπροσωπεί είτε λόγω του πλούτου και της ελευθερίας που προσφέρει».
Ντοκουμέντα
Εκπληξη της έκθεσης είναι δύο επιστολές της Μυκονιάτισσας Μαντώς Μαυρογένους, η μία του 1825 προς το Βουλευτικό Σώμα και η δεύτερη προς τον βασιλιά Οθωνα το 1841. Αγωνίστρια στα χρόνια της Επανάστασης αλλά και σε συνθήκες ειρήνης, στην πρώτη προσφέρει τα πάντα και την περιουσία της, στη δεύτερη αιτείται να της χορηγηθεί το αριστείον και η Στρατιωτική Προικοδότησις. Σε μια έμφυλη διάκριση της εποχής της, η Μαντώ ζητάει ισότιμη θέση της γυναίκας και απολαβή δικαιωμάτων: «η Πατρίς, Μεγαλειότατε, δεν ελευθερώθη μόνον από τους άνδρας, αλλά και ελληνίδες επολέμησαν προσωπικώς τον εχθρόν της Πίστεως και της Πατρίδος…».
Κατά τον Ι. Φάππα, «εξίσου σημαντικό ρόλο έχει στην έκθεση και η σύγχρονή της, εξαιρετική λόγια, η Ανδριώτισσα Ευανθία Καΐρη. Μέσα από τα γραπτά των δύο μοναδικών Κυκλαδιτισσών, ακολουθούμε τα σημαντικά βήματα χειραφέτησης των γυναικών στο προ- και μετεπαναστατικό ελληνικό κράτος, το οποίο, ενώ αναγνωρίζει τη συμβολή τους, δεν τις τιμά δεόντως».
Με πληροφορίες από τη σελίδα Kathimerini.gr
